Polska
1919
1921
19 Dywizja Piechoty (II RP)
płk Bolesław Frej
Piechota
1 Dywizja Litewsko-Białoruska (1 DLit.-Biał.) – wielka jednostka piechoty Wojska Polskiego w latach 1918–1921.
Wraz z wycofywaniem się wojsk niemieckich z terytorium Imperium Rosyjskiego, na opuszczonych przez nich terenach zamieszkanych przez Polaków zaczęły formować się polskie samoobrony kresowe. Polityczny mecenat nad nimi sprawował powstały w listopadzie 1918 Komitet Obrony Kresów Wschodnich[1] pod prezesurą księcia Eustachego Sapiehy. Pojawiła się potrzeba włączenia ich w skład regularnego Wojska Polskiego. Cel ten miał zostać zrealizowany poprzez utworzenie Dywizji Litewsko-Białoruskiej. Dywizja została sformowana zgodnie z rozkazem Naczelnego Wodza Wojska Polskiego Józefa Piłsudskiego nr 1132/I z 26 listopada 1918 roku[2]:
(…) Dla uchronienia Polaków i mienia polskiego na Kresach Wschodnich Naczelne Dowództwo WP zamierza tworzyć dywizję litewsko-białoruską, uwzględniając już tam istniejące związki. Społeczeństwo polskie przez „Komitet Obrony Kresów Wschodnich” niesie pomoc we wszystkich kierunkach[1].
Dywizja Litewsko-Białoruska miała skupiać ochotników z Kresów Wschodnich, przede wszystkim zgrupowanych w istniejących już Samoobronach kresowych. Jej dowódcą został gen. Wacław Iwaszkiewicz-Rudoszański[1]. Według rozkazu Dywizja miała mieć następującą strukturę:
Zakładano przy tym, że z czasem Dywizja rozwinie się w trzypułkowe brygady. Początkowo tempo jej tworzenia było powolne. Pierwszym sformowanym pułkiem był miński pułk piechoty, utworzony rozkazem z 10 grudnia 1918 roku. W jego skład weszło ok. 1000 ochotników z grupy mińskiej pod dowództwem płk. Fabiana Kobordo. Następnie, 19 grudnia, utworzono wileński pułk strzelców pod dowództwem płk. Kazimierza Skrzyszewskiego. Formowanie Dywizji nabrało tempa dopiero w styczniu 1919 roku, po licznym napływie ochotników ze wschodu, przede wszystkim członków samoobrony Litwy i Białorusi. Początkowo miejscem organizacji Dywizji była Ostrów Mazowiecka, następnie miał się nim stać Wołkowysk[1].
Jesienią 1918 roku, kiedy Wojsko Polskie było jeszcze bardzo nieliczne i już zaangażowane w walki z Ukraińcami w Galicji Wschodniej, Dywizja Litewsko-Białoruska była jedną z zaledwie dwóch grup polskich wojsk działających na północno-wschodnim pograniczu Polski[3]. Początkowo otrzymała ona rozkazy o charakterze defensywnym. 11 stycznia 1919 roku ukazała się instrukcja Sztabu Generalnego WP, która dawała jej bardziej ofensywne zadania. Zgodnie z nią, Dywizja powinna kierować się na Prużanę, Kobryń, Wołkowysk i Grodno, przejmując terytoria od wycofujących się wojsk niemieckich, a tym samym zapobiegając ich zajęciu przez Armię Czerwoną. Zadanie to jednak przekraczało możliwości Dywizji, liczącej wówczas nieco ponad 2 tysiące żołnierzy[1].
Po reorganizacji Dywizja składała się z trzech brygad piechoty. W każdej brygadzie znajdowały się dwa pułki strzelców.
21 października 1919 na bazie dywizji sformowano dwie wielkie jednostki piechoty – 1 i 2 Dywizja Litewsko-Białoruska. W skład każdej z nich wchodziły dwie brygady złożone z dwóch pułków strzelców. Po reorganizacji struktura organizacyjna dywizji wyglądała następująco:
7 października 1920 dywizja „zbuntowała się” i zajęła Wilno, a następnie weszła w skład Wojska Litwy Środkowej i została zreorganizowana. Na jej bazie utworzono trzy samodzielne brygady. Brygady I i II pozostały w dotychczasowym składzie. Brygadę III utworzono z 5 Ochotniczego pułku strzelców i 6 Harcerskiego pułku strzelców.
W wyniku kolejnej reorganizacji Wojsk Litwy Środkowej utworzono 1, 2 i 3 Dywizję Litewsko-Białoruską. W skład każdej z nich włączono dwa pułki strzelców. 5 Ochotniczy pułk strzelców został rozformowany, a 6 Harcerski pułk strzelców stał się jednostką samodzielną.
12 października 1921 wszystkie dywizje i pułki przemianowano nadając im numerację obowiązującą w Wojsku Polskim. Równocześnie dywizje przeszły na „stopę pokojową”. W skład 1 Dywizji włączono Kowieński pułk strzelców. W skład 2 Dywizji włączono Słucki pułk strzelców i Białostocki pułk strzelców, a Grodzieński pułk strzelców podporządkowano 3 Dywizji. Skład 3 Dywizji uzupełnił 41 Suwalski pułk piechoty.