Departament Piechoty Ministerstwa Spraw Wojskowych (Dep. Piech. MSWojsk.) – fachowy organ pracy I wiceministra spraw wojskowych w sprawach piechoty, w latach 1921–1939.
Departament Piechoty MSWojsk. w latach 1921–1939
W pierwszej dekadzie marca 1920 przystąpiono do reorganizacji Ministerstwa Spraw Wojskowych. Podstawą nowej organizacji ministerstwa był rozkaz L. 1792/Org. z 20 lutego 1920. Wśród nowo utworzonych komórek organizacyjnych znalazł się Departament I Broni Głównych i Wojsk Taborowych. Departament, na którego czele stał gen. por. Stanisław Puchalski (od listopada 1920 gen. ppor. Józef Czikel) składał się z czterech sekcji i kancelarii. Jedną z sekcji była Sekcja I Piechoty. Szefem sekcji mianowany został ppłk Michał Tokarzewski-Karaszewicz, a po nim mjr Ludwik Bittner (VI-VIII 1920). Do zadań sekcji należała organizacja jednostek piechoty, opracowywanie dla jednostek i szkół piechoty programów wyszkolenia, opiniowanie i współuczestniczenie w próbach i doświadczeniach z bronią i amunicją, a także współpraca z Oddziałem I Sztabu MSWojsk. w pracach nad mobilizacją i demobilizacją.
10 sierpnia 1921 minister spraw wojskowych na mocy rozkazu L. 4900/Org. ustalił pokojową organizację Ministerstwa Spraw Wojskowych. Statut organizacyjny MSWojsk. został zatwierdzony przez Radę Ministrów 19 sierpnia tego roku[1]. Zgodnie z nową organizacją zlikwidowany został Departament I Broni Głównych i Wojsk Taborowych, a na bazie Sekcji I Piechoty zorganizowany Departament I Piechoty. Szefem departamentu mianowany został gen. ppor. Stanisław Wróblewski. Posiadał on uprawnienia dyscyplinarne dowódcy dywizji. Na siedzibę departamentu wyznaczono Pałac Mostowskich w Warszawie. Departament składał się z dwóch wydziałów:
Szefowie wydziałów posiadali uprawnienia dyscyplinarne dowódcy pułku. W gestii departamentu leżały studia nad organizacją, wyszkoleniem, mobilizacją, demobilizacją piechoty i żandarmerii, sprawy obsady personalnej jednostek piechoty i żandarmerii do stanowiska dowódcy batalionu (równorzędnego) włącznie, administracja specjalnych działów wojskowych oraz przeprowadzanie inspekcji w imieniu ministra. We wrześniu 1921 roku w strukturę departamentu włączono, przejściowo, stanowisko inspektora czołgów, które zajmował ppłk Wilhelm Orlik-Rückemann[2]. Następnie utworzono referat czołgów, którego kierownikiem był kpt. piech. Władysław Trzeciak, a od 1 stycznia 1925 roku kpt. piech. Antoni Korczyński[3].
9 sierpnia 1923, w wyniku likwidacji Departamentu Spraw Poborowych, w struktury Departamentu Piechoty włączony został Wydział Poborowy kierowany przez płk. SG Karola Froehlicha. 1 sierpnia 1924 zlikwidowany został Wydział Indywidualizacji Żołnierza Departamentu VIII Sanitarnego MSWojsk., a w jego miejsce, strukturze Wydziału Poborowego Departamentu I Piechoty MSWojsk. utworzony Referat Indywidualizacji Żołnierza. Referat zajmował się pracami antropometrycznymi. Skład osobowy referatu stanowił jeden oficer sztabowy (major) i dwóch oficerów młodszych (kapitan / podporucznik) oraz dwóch urzędników cywilnych[4].
W listopadzie 1925 w strukturze departamentu pojawiła się nowa komórka organizacyjna – Wydział Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego. Utworzenie wydziału było konsekwencją powierzenia szefowi departamentu spraw związanych z wychowaniem fizycznym i przysposobieniem wojskowym w całych siłach zbrojnych. 12 marca 1926 na stanowisku szefa tego wydziału zatwierdzony został ppłk piech. Anatol Minkowski.
28 czerwca 1926 minister spraw wojskowych wydał rozkaz o reorganizacji MSWojsk. W ramach przeprowadzonej reorganizacji Departament Piechoty podporządkowano II wiceministrowi spraw wojskowych, jako jeden z jego organów pracy. W ramach departamentu utworzono Samodzielny Referat Administracyjno-Budżetowy.
24 marca 1927 Wydział Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego przeniesiony został do nowo utworzonego Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego. 1 czerwca tego roku Wydział Żandarmerii przeformowano w Dowództwo Żandarmerii i podporządkowano bezpośrednio II wiceministrowi spraw wojskowych.
W lutym 1928 ukazał się pierwszy numer miesięcznika "Przegląd Piechoty". Redaktorami naczelnymi tego czasopisma byli: mjr dypl. Mieczysław Pęczkowski (do lutego 1938) i płk dypl. Marian Porwit (lipiec 1938-sierpień 1939). Redakcja została umieszczona w etacie departamentu, który od 1934 był wyłącznym wydawcą pisma. W czerwcu 1931 utworzono stanowisko II redaktora. Służbę na tym stanowisku pełnili: mjr dypl. Kazimierz Bieńkowski (czerwiec 1931-czerwiec 1934 i luty 1936-sierpień 1939) i mjr dypl. Albin Habina (czerwiec 1934-luty 1936). Do września 1939 wydano 140 numerów przeglądu plus dwa zeszyty specjalne.
6 września 1928 Wydział Poborowy przeniesiony został do nowo utworzonego Biura Uzupełnień. 17 listopada tego roku ustalona została nowa organizacja departamentu:
Wydział Ogólny,
Wydział Studiów,
Referat Personalny,
Referat Rejestracji,
Referat Budżetowy.
W 1929 w miejsce referatu zorganizowano Wydział Personalny. 9 października tego roku ustalona została obsada personalna departamentu:
szef Wydziału II Ogólnego – mjr Konstanty Jabłoński,
szef Wydziału III Personalnego – mjr Bolesław Gancarz.
1 listopada 1934, w ramach częściowej reorganizacji ministerstwa mającej ułatwić dowodzenie broniami i służbami o charakterze specjalnym, z Departamentu Piechoty wyłączono Wydział III i podporządkowano go szefowi Biura Personalnego MSWojsk.
10 października 1936 przekształcono dotychczasowy Referat Muzyczny w Wydziale II, w Wydział Orkiestr Wojskowych. Do zadań wydziału należało szkolenie orkiestr, opracowywanie planów szkolenia i utworów muzycznych oraz zaopatrywania w sprzęt muzyczny.
1 stycznia 1937 został zorganizowany Wydział Studiów, którego szefem został ppłk piech. Aleksander Gembal[5].
W styczniu 1937 przystąpiono do formowania pierwszych jednostek Obrony Narodowej. Kierownictwo nad formowaniem jednostek ON powierzono szefowi Departamentu Piechoty. W tym celu w strukturze departamentu zorganizowano Wydział Obrony Narodowej. Szefem wydziału został major Stanisław Szerski. W marcu 1938 roku zastąpił go podpułkownik Józef Zończyk Bohusz.
W latach 1937–1939 struktura organizacyjna departamentu wyglądała następująco:
Wydział Ogólny,
Wydział Organizacyjny,
Wydział Wyszkolenia,
Wydział Studiów,
Wydział Obrony Narodowej,
Wydział Orkiestr Wojskowych.
W maju 1939 nastąpił dynamiczny rozwój jednostek ON. W celu usprawnienia kierowania całokształtem działalności formacji utworzono Biuro do Spraw Jednostek Obrony Narodowej. 10 lipca tego roku z Departamentu Piechoty wyłączono Wydział Obrony Narodowej i podporządkowano szefowi Biura do Spraw Jednostek Obrony Narodowej, gen. bryg. Kazimierzowi Sawickiemu.
Obsada personalna Wydziału ON latem 1939 roku:
szef Wydziału ON - ppłk piech. Józef Zończyk-Bohusz
kierownik Referatu Organizacyjnego - kpt. piech. Kazimierz Gustaw Czermak
kierownik Referatu Budżetowego - kpt. st. sp. int. Stanisław Marian Bigo
kierownik Referatu – mjr Tadeusz Wiktor Rożek
kpt. piech. Michał Olisiewicz
urzędnik kontr. Kopytyński
W czasie kampanii wrześniowej Departament Piechoty miał kierować mobilizacją jednostek liniowych i marszowych piechoty oraz sprawować dowództwo nad jednostkami zapasowymi stacjonującymi na obszarze krajowym. W nocy z 4 na 5 września i w ciągu dnia, departament ewakuowany został wraz z całym MSWojsk. z Warszawy, a w nocy z 17 na 18 września ewakuowany do Rumunii.
Jednostki podporządkowane szefowi Departamentu Piechoty MSWojsk.
W latach 1922–1939 szefowi Departamentu Piechoty MSWojsk. były podporządkowane następujące szkoły:
Centralna Szkoła Podoficerów Piechoty Nr 1 w Chełmnie (od maja 1922),
Centralna Szkoła Podoficerów Piechoty Nr 2 w Grudziądzu (od maja 1922),
Centralna Szkoła Karabinów Maszynowych i Broni Specjalnej w Chełmnie (V-VIII.1922),
Centralna Szkoła Strzelecka Armii w Toruniu (V-VIII.1922),
Centralna Szkoła Strzelecka w Toruniu (od sierpnia 1922)[a],
Oficerska Szkoła Piechoty w Warszawie (IX.1922-VIII.1928),
kierownik referatu – kpt. adm. (piech.) Kazimierz Gustaw Czermak
kierownik referatu – mjr Tadeusz Wiktor Rożek
szef Wydziału Wyszkolenia – mjr dypl. Władysław Sylweriusz Huza
kierownik referatu – kpt. Józef Tafelski
kierownik referatu – mjr Henryk Marian Niemiec
szef Wydziału Orkiestr Wojskowych – mjr adm. (kapelm.) Bogusław Jan Sidorowicz
kierownik referatu – kpt. adm. (kapelm.) Zdenko Karol Rund
Departament Piechoty MON w latach 1945–1947
W czerwcu 1945 na bazie Oddziału Wyszkolenia Bojowego i Fizycznego Sztabu Generalnego WP oraz Centrum Wyszkolenia Oficerów zorganizowano Departament Piechoty i Kawalerii jako organ pracy ministra obrony narodowej w sprawach wyszkolenia piechoty i kawalerii. Departament podporządkowany został I wiceministrowi ON (od 30 października tego roku – II wiceministrowi ON). 29 listopada 1947 departament został rozformowany, a jego kompetencje przejął Departament Wyszkolenia Bojowego.
W okresie od 9 lutego 1946 do 29 listopada 1947 departament miał następującą strukturę organizacyjną:
↑Utworzona w wyniku połączenia Centralnej Szkoły Strzeleckiej Armii w Toruniu z Centralną Szkołą Karabinów Maszynowych i Broni Specjalnej w Chełmie.
↑Obowiązki szefa departamentu pełnił do czerwca 1927 r., kiedy to został mianowany szefem Oddziału I SG WP.
↑Wykaz zawiera obsadę departamentu według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[10].
↑Dziennik Rozkazów MSWojsk. Nr 33 z 19.08.1924 r., poz. 497.
↑Aleksander Gembal, Uwagi i spostrzeżenia dotyczące przygotowań i działań wojennych, Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, sygn. B.I. 12a.
↑Jan Pilżys, Departament Piechoty Ministerstwa Spraw Wojskowych w latach 1921–1939, s. 178-180.
↑Dziennik Personalny MSWojsk. Nr 18 z 15.07.1927 r., s. 198.
↑Dziennik Personalny MSWojsk. Nr 4 z 20.02.1928 r., s. 29.
JanJ.PilżysJanJ., Departament Piechoty Ministerstwa Spraw Wojskowych w latach 1921–1939, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2012, ISBN 978-83-7241-889-0, OCLC812713840. Brak numerów stron w książce
Regina Czarnecka, Organizacja Ministerstwa Spraw Wojskowych (MSWojsk.) w latach 1918–1921, Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej Nr 27 z 2005,
Tadeusz Böhm: Z dziejów naczelnych władz wojskowych II Rzeczypospolitej. Organizacja i kompetencje Ministerstwa Spraw Wojskowych w latach 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1994. ISBN 83-11-08368-1. OCLC749724324.
Eugeniusz Kozłowski, Wojsko Polskie 1936-1939. Próby modernizacji i rozbudowy, Warszawa 1964, wyd. I,
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
