PROFILBARU.COM

Pałac Mostowskich w Warszawie
	nr rej. 448 z 01-07-1965
	; Pałac Mostowskich (2024)
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Miejscowość	Warszawa
Adres	ul. Nowolipie 2
Styl architektoniczny	klasycystyczny
Architekt	Antonio Corazzi; Zygmunt Stępiński
Ukończenie budowy	1765
Zniszczono	1944
Odbudowano	1949
Kolejni właściciele	obecnie Komenda Stołeczna Policji
	Położenie na mapie Warszawy Pałac Mostowskich w Warszawie
	Położenie na mapie Polski Pałac Mostowskich w Warszawie
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Pałac Mostowskich w Warszawie
	52°14′45,12″N 20°59′56,37″E/52,245867 20,998992
	Multimedia w Wikimedia Commons

Pałac Mostowskich (Hilzenów) – pałac znajdujący się przy ul. Nowolipie 2. Obecnie siedziba Komendy Stołecznej Policji.

Historia

Od 1735

Historia pałacu Mostowskich zaczyna się za czasów króla Augusta III. Ok. 1735 stanął piętrowy dwór z trzyokienną fasadą i z bocznymi oficynami dziedzińcowymi, których właścicielem był Jan Zygmunt Deybel (architekt Warszawy pierwszej połowy XVIII w.). Po 1750 dwór ten (w tamtych czasach kolejno własność biskupów wileńskich Adama Ponińskiego i Adama Brzostowskiego) został przekształcony w pałac, poprzez podwyższenie go i dodanie dwóch skrzydeł z boku. Wschodnie było szersze, murowane i jednopiętrowe, a zachodnie – drewniane i parterowe.

W 1762 właścicielem pałacu został wojewoda miński Jan August Hylzen, który dokupił również plac znajdujący się po płd. stronie rezydencji, czyli przed dziedzińcem przednim. Powiększony tym sposobem dziedziniec otoczono ogrodzeniem wysuniętym w części środkowej ku przodowi, co sugeruje plan z ok. 1765. Umieszczono również reprezentacyjną bramę wjazdową, która była wyraźnie odsunięta od osi korpusu głównego. Nowy budynek miał rzut głębszy od starszego skrzydła wschodniego i był dłuższy. Od północnej strony nowej oficyny dodano prostopadłe, drewniane skrzydło, przeznaczone jako stajnie i wozownie. Prace budowlane przerwano w 1767 z powodu śmierci Jana Hylzena.

Ok. 1775 wdowa po wojewodzie, Konstancja Hylzenowa zaczęła dalsze prace budowlane, wystawiając wielki, przyuliczny korpus główny (klasycystyczny) od ulicy Nowolipia. Nowy gmach był dwupiętrowym budynkiem o szerokim ryzalicie z bramą wjazdową pośrodku i zwieńczoną czterookienną facjatą. Z boków do tego korpusu przytykały niższe człony jednopiętrowe, których ściany były w połowie elewacji cofnięte. Skrzydło wschodnie pałacu zostało przedłużone w kierunku północnym, gdzie powstał trzeci dziedziniec gospodarczy z wjazdem od strony wschodniej. Z zachodniej strony utworzono ogród o czterech kwaterach.

Połączenie dwóch wewnętrznych dziedzińców powstało poprzez rozebranie starego pałacu. Powstał nowy, wydłużony dziedziniec wewnętrzny z dwoma parterowymi bocznymi pawilonkami. Stare drewniane skrzydło zachodnie zamierzano rozebrać i wybudować dwupiętrową kamienicę i łączący się z jednopiętrową kamienicą przy ul. Nowolipie. Po zachodniej stronie drugiego i trzeciego dziedzińca ciągnął się barokowy ogród o czterech kwaterach. Z czasem powstała tu oranżeria.

1775–1918

W takiej postaci pałac objął Tadeusz Antoni Mostowski, wnuk J. Hylzena, kasztelan raciąski. Za jego władania pałac odegrał ważną rolę w życiu kulturalnym i politycznym Warszawy. W 1802 właściciel otworzył w nim drukarnię, dla której maszyny i czcionki sprowadził z zagranicy. Prowadził również salon literacko–muzyczny grupujący ówczesną elitę kulturalną. W 1822 r., jako ówczesny minister w Komisji Rządzącej Spraw Wewnętrznych i Duchownych, przekazał swą siedzibę rządowi na pomieszczenie tej instytucji państwowej, a także innych agend rządowych. W latach 1823–1826 gruntownie przebudowano pałac według projektu Antonia Corazziego, nadając mu formy późnego klasycyzmu. Ścianę za kolumnami ozdobił płaskorzeźbiony fryz, modelowany przez Pawła Malińskiego, przedstawiający Rolnictwo, Budownictwo, Przemysł i Handel. Tak przebudowany pałac stał się siedzibą: Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji, Dyrekcji Generalnej i Kasy Towarzystwa Ogniowego, Dyrekcji Generalnej Stad i Stajen Stadnych, Dyrekcji Teatrów i Wszelkich Widowisk, Rady Ogólnej Lekarskiej, Rady Ogólnej Dozorczej Szpitali, Komisji Województwa Mazowieckiego. Nicole Vincenti jest autorem orła z rozpostartymi skrzydłami oraz wieńca i festonu z wstążkami.

Później pałac przebudowano dla potrzeb Wołyńskiego Pułku Lejb-Gwardii. W budynku powstała cerkiew św. Spirydona^[1].

Pod koniec XIX w. przekształcono attykę. Zdjęto również carskiego orła. W 1906 dodano napis: „1806–1906”, odnoszący się do stuletniego istnienia pułku wołyńskiego. Największe zmiany zaszły na tyłach pałacu. Nadano utylitarną formę skrzydłu od ulicy Nowolipki.

Po 1918

Lata 1925–1926 przebiegły na odrestaurowaniu zdewastowanego przez wojska rosyjskie pałacu według projektu Aleksandra Sygietyńskiego^[2]. Nie zmieniono wyglądu obiektu z zewnątrz. U podstawy attyki ryzalitu pojawił się napis: „Dowództwo Okręgu Korpusu Nr 1”. W takim stanie pałac przetrwał do 1939, kiedy spłonęła jego północna część. Podczas powstania warszawskiego zburzono lub wypalono pozostałą część pałacu. W czasie wojny budynek został zniszczony w 85%^[3]. Odbudowa pałacu została podjęta w 1949 według projektu Zygmunta Stępińskiego i Mieczysława Kuzmy z przeznaczeniem budynku na siedzibę Komendy Stołecznej Milicji Obywatelskiej. Zaprojektowano nowe podziemia i zlikwidowano Salę Balową.

W latach 2005–2006 przeprowadzono remont elewacji, na dachach położono nową, miedzianą blachę. Na attyce przywrócono orła z 1823 bez sztandarów. Południowa oficyna poprzeczna jest w całości budynkiem powojennym, wystawionym na nowych fundamentach. Poprzeczna oficyna została natomiast odbudowana na oryginalnych fundamentach. Pierwotny wygląd attyki zastąpił wieniec laurowy.

Tablice na budynku

Tablica upamiętniająca oficerów i podoficerów policji państwowej II RP – cichociemnych żołnierzy AK (przy wejściu).
Tablica upamiętniająca nieistniejącą kamienicę przy ul. Nowolipki, w której mieściła się redakcja „Małego Przeglądu”, odsłonięta w 1996 (od strony Nowolipek)^[4].

Inne informacje

Po upadku powstania listopadowego pałac służył do celebrowania świąt rodziny cesarskiej, na przykład 4 maja 1834 z powodu „pełnoletniości W.X. Alexandra następcy tronu” budynek ozdobiło 2327 lamp^[5].
W 1870 na kilka miesięcy przeniesiono z pałacu Kazimierzowskiego galerię obrazów wraz z Klasyką Rysunkową^[5].
Pałac pojawia się na kartach powieści Zły (1955) Leopolda Tyrmanda – pracuje tutaj Michał Dziarski, porucznik Komendy Stołecznej Milicji Obywatelskiej^[6].
W latach 2004–2005 kręcono w nim ujęcia do filmu (a później do serialu) pt. Pitbull, a w latach 2007-2008 przedstawiono go w kolejnych dwóch seriach serialu (ale już tylko zewnętrzne ujęcia)
5 marca 2020 odsłonięto w gmachu w pomieszczeniach Laboratorium Kryminalistycznego KSP tablicę upamiętniającą 6 psów służbowych tragicznie zmarłych w awarii ciepłowniczej w koszarach przy ul. Jagiellońskiej w Warszawie^[7]^[8].

Przypisy

↑ Cerkiew św. Spirydona. chram.com.pl. [dostęp 2019-12-18].
↑ Stanisław Łoza: Architekci i budowniczowie w Polsce. Warszawa: Budownictwo i Architektura, 1954, s. 298.
↑ Karol Małcużyński, Wacław Wojnacki: Zwiedzamy nową Warszawę. Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj”, 1950, s. 76.
↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w.. Warszawa: Argraf, 2004, s. 197–198. ISBN 83-912463-4-5.
↑ ^a ^b Kwiatkowska M. I., Kwiatkowski M., Historia Warszawy XVII-XX wieku, t. 2: Architektura i Rzeźba, Warszawa 2006, s. 20.
↑ Leopold Tyrmand: Zły. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik, 1990, s. 60. ISBN 83-07-01982-6.
↑ Awaria ciepłownicza w Warszawie. Zginęło 6 policyjnych psów. polsatnews.pl, 21 lutego 2020. [dostęp 2020-03-06].
↑ BYŁY WIERNYMI TOWARZYSZAMI W POLICYJNEJ SŁUŻBIE. policja.pl, 5 marca 2020. [dostęp 2020-03-06].

Bibliografia

Z. Stępiński, Siedem placów Warszawy, Warszawa 1988.
M. I. Kwiatkowska, M. Kwiatkowski, Historia Warszawy XVII–XX wieku, t. 2: Architektura i Rzeźba, Warszawa 2006.
J. Zieliński, Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy, t. 13, Warszawa 2008.