Μάχη των Στύρων

Μάχη των Στύρων
Ελληνική Επανάσταση του 1821
Χρονολογία	12 Ιανουαρίου 1822
Τόπος	Στύρα Ευβοίας 38°09′37″N 24°14′39″EΣυντεταγμένες: 38°09′37″N 24°14′39″E
Στόχοι	Απελευθέρωση της Καρύστου και της νότιας Εύβοιας
Έκβαση	νίκη των Τούρκων
Αντιμαχόμενοι
Έλληνες επαναστάτες Οθωμανική αυτοκρατορία
Ηγετικά πρόσωπα
Ηλίας Μαυρομιχάλης  † Βάσος Μαυροβουνιώτης Ομέρ Μπέης Γιουσούφ Αγάς
Δυνάμεις
~1.500 περίπου, δεν συμμετείχαν όμως όλοι στη μάχη 300 (ή 200) ιππείς και πεζοί υπό τον Ομέρ Μπέη 150 υπό τον Γιουσούφ Αγά, φθάνοντας σε σύνολο πλέον των 800 ανδρών, μαζί με τους Τούρκους των Στύρων.
Απώλειες
24 Έλληνες, συμπεριλαμβανομένου του Ηλία Μαυρομιχάλη. 27 (κατ' ελάχιστον) Τούρκοι
Στύρα Τα Στύρα Ευβοίας, στον χάρτη της Ελλάδας.

Η Μάχη στα Στύρα ήταν πολεμική εμπλοκή της επανάστασης του 21, που έγινε στις 12 Ιανουαρίου 1822 στην περιοχή Στύρα της Εύβοιας. Είχε νικηφόρα έκβαση για τους Τούρκους, ενώ σκοτώθηκε ο Ηλίας Μαυρομιχάλης, ένας από τους ικανούς αρχηγούς των ελληνικών στρατευμάτων.^[1]

Η Εύβοια ήταν μια ιδιαιτέρως δύσκολη περιοχή για τους ξεσηκωμένους Έλληνες. Οι Τούρκοι εκεί με αρχηγό τους τον Ομέρ, τον πανίσχυρο μπέη της Καρύστου και ικανότατο στρατιωτικό, υπερτερούσαν σε αριθμό και στρατιωτική ισχύ. Ο Ομέρ με το ιππικό του ήταν ο τρόμος της περιοχής ενώ διακρινόταν για τη σκληρότητά του και για τη στρατηγική του ικανότητα. Απέναντί του ο επίσκοπος Καρύστου, Νεόφυτος, ταξίδευε στην Πελοπόννησο και στις Κυκλάδες συγκεντρώνοντας χρήματα, εφόδια και άνδρες -τους οποίους πλήρωνε από την προσωπική του περιουσία- με στόχο την κατάληψη του Κοκκινόκαστρου, του κάστρου της Καρύστου.

Ιστορικό πλαίσιο

Ενέργειες του επισκόπου Νεοφύτου

Ο επίσκοπος Καρύστου Νεόφυτος, που πρωτοστάτησε στην οργάνωση της Επανάστασης του 1821 στην Εύβοια.

Λίγο πριν την έναρξη της Επαναστάσεως στην Εύβοια, ο επίσκοπος Καρύστου Νεόφυτος στρατολόγησε με δικές του δαπάνες 400 στρατιώτες από την Τήνο, την Άνδρο και την Εύβοια. Αφού ολοκληρώθηκε η περιοδεία του στα νησιά, αποβίβασε αυτόν τον μικρό ανεκπαίδευτο στρατό στην περιοχή της Εύβοιας Γκισσούρι. Ο Ομέρ μπέης της Καρύστου, όμως, ειδοποιημένος από τους Τούρκους της περιοχής, εκστράτευσε εναντίον των ελληνικών δυνάμεων, τις οποίες -παρά την σθεναρή αντίστασή τους- διασκόρπισε στα Στύρα.^[2]

Οργάνωση νέας εκστρατείας από τον Νεόφυτο

Παρά την ήττα του στρατεύματός του, ο επίσκοπος Νεόφυτος δεν εγκατέλειψε τις προσπάθειές του. Τον Νοέμβριο του 1821, οργάνωσε νέα εκστρατεία και επιδόθηκε στην αναζήτηση ενός ικανού και κοινώς αποδεκτού αρχηγού για να τη διευθύνει. Απέρριψε τους Μαυροβουνιώτη και Κριεζώτη που είχαν προταθεί, εξ αιτίας της μικρής φήμης του Μαυροβουνιώτη και της απειρίας του Κριεζώτη, καθώς και τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, εξ αιτίας των τεταμένων σχέσεών του με τον Άρειο Πάγο αλλά και επειδή τον θεωρούσε «απρόβλεπτο»^[3]. Έτσι, όταν έμαθε ότι ο Ηλίας Μαυρομιχάλης με τους Μανιάτες βρισκόταν στην Αττική, στράφηκε προς αυτόν.^[1] Ο Ηλίας προθυμοποιήθηκε να βοηθήσει και μαζί με τον θείο του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη και τον Ηλία Σαλαφατίνο (φημισμένο Μανιάτη οπλαρχηγό) πήγε στην Εύβοια για να ενώσει τις δυνάμεις του με τους ντόπιους.

Οι κινήσεις των Ελλήνων προς τα Στύρα

Στις 5 Ιανουαρίου του 1822, ο Ηλίας Μαυρομιχάλης πέρασε από τον Κάλαμο Αττικής στο Αλιβέρι Ευβοίας, μαζί με 600 Μανιάτες (σύμφωνα με άλλες πηγές 400 Μανιάτες και 50 Κουντουριώτες), ενώ δυο μικρά βοηθητικά πλοία παρακολουθούσαν την επιχείρηση. Στόχος τους ήταν η απελευθέρωση της Καρύστου και της νότιας Εύβοιας. Μετά το Αλιβέρι, πήγαν στα Κριεζά όπου συνάντησαν τον Νικόλαο Κριεζώτη. Μολονότι οι ντόπιοι στρατιωτικοί είχαν ανακηρύξει αρχηγό τον Βάσσο Μαυροβουνιώτη και υπήρχαν επίσης οι ηγετικές μορφές του Νικολάου Κριεζιώτη και του Αγγελή Γοβγίνα, η άφιξη του 26χρονου Ηλία Μαυρομιχάλη έγινε δεκτή με ενθουσιασμό^[4][5], αφού ήταν γνωστές οι στρατιωτικές του ικανότητες. Για την επιλογή του Ηλία, γράφει ο ιστορικός Σπυρίδων Τρικούπης: «…Μέγα πραγματικώς χάσμα διεχώριζεν αυτόν ως Μαυρομιχάλην, ως ήρωα του Βαλτετσίου και ως προσκληθέντα προς την αρχηγίαν από ενός αγνώστου και ουδέν έτι προηγούμενον φέροντος, του Βάσσου. Αλλ’ Έλλην ων αληθής και προς μόνην την ελευθερίαν της πατρίδος εμβλέπων, ου μόνον συναρχηγόν εδέχθη τούτον, αλλά και ενηγκαλίσθη ως αδελφόν, αμφοτέρων συνορκισθέντων επί του ιερού Ευαγγελίου και ενώπιον του Επισκόπου Νεοφύτου αμοιβαίαν βοήθειαν εν πάση ανάγκη και αυστηράν των στρατιωτών την ευταξίαν…».

Το ελληνικό στράτευμα -πάνω από 1.000 άνδρες- συγκεντρώθηκε στα Μεσοχώρια, υπό τη γενική αρχηγία του Ηλία Μαυρομιχάλη και τη διοίκηση των Βάσου Μαυροβουνιώτη, Νικολάου Κριεζώτη και άλλων οπλαρχηγών. Η είδηση για την άφιξη των Μανιατών στο Αλιβέρι ανησύχησε τον Ομέρ μπέη. Σκέφθηκε να επιτεθεί αμέσως κατά των Ελλήνων προτού αυτοί επιχειρήσουν κάθοδο προς την Κάρυστο. Για τον λόγο αυτόν ενίσχυσε τα Στύρα, που ήταν υποχρεωτικό πέρασμα για τις ελληνικές δυνάμεις, με 150 άνδρες και επικεφαλής τον γαμπρό του τον Γιουσούφ Αγά. Ο Ηλίας πληροφορήθηκε πως οι Τούρκοι υπό τον Γιουσούφ Αγά είχαν οχυρωθεί στα Στύρα και στις 11 Ιανουαρίου, οι Έλληνες, ξεκίνησαν προς αυτή την κατεύθυνση. Υπό τις διαταγές του Ηλία τέθηκαν οι τοπικοί πολέμαρχοι Μαυροβουνιώτης, Κόττας και Κριεζώτης. Παρά τις παραινέσεις του Κριεζώτη, που πρότεινε να καταλάβουν πρώτα το στενό Διακόφτι (κοντά στο χωριό Κάψαλα, νότια των Στύρων), για να μην περάσουν οι ενισχύσεις των Τούρκων, ο Μαυρομιχάλης δεν άλλαξε τον σκοπό του και κατέλαβε τελικά, την ίδια ημέρα, τα χωριά γύρω από τα Στύρα.^[6] Κατά τον Φιλήμονα, η βροχή που τους βρήκε τους εμπόδισε να φτάσουν στα Στύρα κι έμειναν σε δυο χωριά, μισή ώρα μακριά.^[7]

Τα στάδια της μάχης

Οι πρώτες συμπλοκές

Το ίδιο βράδυ, ο Ηλίας Μαυρομιχάλης, έχοντας συνειδητοποιήσει τη σημασία του Διακοφτιού, έστειλε αγγελιοφόρους για να ειδοποιήσουν τον Μαυροβουνιώτη, που βρισκόταν στη θέση Κουβέλες, να μην μετακινηθεί και να ενισχύσει με στρατό την κατάληψη του στενού. Εκείνος, όμως, είχε ήδη φύγει από τη θέση του -χωρίς συνεννόηση με τον Ηλία- και συγκρούστηκε με τους Τούρκους των Στύρων, οι οποίοι κατάφεραν να τον απωθήσουν.^[6] Ο Μαυρομιχάλης αναγκάστηκε να επέμβει με όλες τις διαθέσιμες δυνάμεις και κατόρθωσε να τους νικήσει στη θέση Άγιος Βασίλειος και στη συνέχεια να πολιορκήσει τα Στύρα. Οι Τούρκοι άφησαν στο πεδίο της μάχης 27 νεκρούς και πολλούς τραυματίες.

Η αποτυχημένη έξοδος των Τούρκων και η έλευση του Ομέρ Μπέη

Οι Τούρκοι, την επόμενη ημέρα (12 Ιανουαρίου) βγήκαν από τα Στύρα. Οι Έλληνες όμως τους καταδίωξαν και τους ανάγκασαν να επιστρέψουν στην πόλη τους. Οι Τούρκοι κλείστηκαν τότε στα οχυρότερα σπίτια.^[8] Ο Ηλίας Μαυρομιχάλης με τους Μανιάτες του πολιορκούσε τους Τούρκους στα Στύρα, ενώ έστειλε και σώματα με τον Κυριακούλη, τον Μαυροβουνιώτη και τον Κόττα, προς το Διακόφτι. Εν τω μεταξύ, οι Μανιάτες στα Στύρα νομίζοντας ότι ο κίνδυνος πέρασε, άρχισαν τη λαφυραγωγία. Πρόλαβαν ωστόσο οι Τούρκοι να ειδοποιήσουν τον Ομέρ μπέη, που ξεκίνησε προς τα Στύρα με 300 (κατ’ άλλους 200) πεζούς και ιππείς. Ο Δημήτρης Φωτιάδης γράφει ότι οι πολεμιστές του Ηλία, που είχαν εμποδίσει τους Τούρκους του Γιουσούφ αγά στα Στύρα, ήταν διασκορπισμένοι. Άλλοι είχαν μεθύσει και άλλοι ήταν στην παραλία μεταφέροντας στα πλοία λάφυρα^[9]. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα, όταν ο Ομέρ μπέης εμφανίστηκε με τους άνδρες του, ο Ηλίας να μείνει μόνος με 60 περίπου Μανιάτες. Αναθάρρησαν τότε και οι Τούρκοι που ήταν εγκλωβισμένοι στα σπίτια των Στύρων και βγήκαν για να πολεμήσουν. Οι περισσότεροι Μανιάτες, βλέποντας ότι έχουν περικυκλωθεί και ότι ο αγώνας είναι μάταιος, εγκατέλειψαν το πεδίο της μάχης.

Παρά τις προσπάθειες των σωμάτων που έστειλε ο Ηλίας Μαυρομιχάλης, οι Τούρκοι πέρασαν το Διακόφτι και περικύκλωσαν τους Έλληνες που βρίσκονταν έξω από τα Στύρα.^[10] Ο Ηλίας, θεωρώντας πως ο θείος του Κυριακούλης βρίσκεται σε κίνδυνο θέλησε να τον ενισχύσει. Ωστόσο ο Ομέρ μπέης είχε ήδη καταφτάσει, με αποτέλεσμα να κυκλωθεί ο ίδιος ο Ηλίας, ενώ ο Κυριακούλης με τον Μαυροβουνιώτη είχαν καταφέρει να διαφύγουν προς τις γύρω πλαγιές.

Ο θάνατος του Ηλία Μαυρομιχάλη και η ήττα των Ελλήνων

Παρά την προτροπή του Κριεζώτη να υποχωρήσουν και να δώσουν άλλη ημέρα τη μάχη, ο Ηλίας Μαυρομιχάλης θεώρησε αδιανόητο να λιποψυχήσει. Βλέποντας πως ο αγώνας ήταν μάταιος, οι άνδρες διασκορπίστηκαν και έμειναν μόνο επτά δίπλα στον Ηλία. Κατέφυγαν τότε σε έναν ανεμόμυλο του λόφου του Κοκκινόβραχου Στύρων, όπου πολιορκήθηκαν από τους Τούρκους. Επί δύο ώρες οι γενναίοι Μανιάτες αγωνίζονταν με αυτοθυσία. Έφτασαν στο σημείο να πολεμούν με πέτρες, όταν τα πυρομαχικά τελείωσαν, ώσπου έπεσαν μαχόμενοι ως τον τελευταίο. Αμέσως μετά την κατάληψη του Κοκκινόμυλου ο Τούρκος σημαιοφόρος, ονόματι Μερτάνης, έκοψε το κεφάλι του Μαυρομιχάλη και πήρε ως λάφυρο το σπαθί του. Το κεφάλι του Ηλία στάλθηκε ως τεκμήριο στην Κωνσταντινούπολη ^[4][11] και δόθηκε ως δώρο στον Σουλτάνο Μαχμούτ, από τον Ομέρ Μπέη, όχι μόνο γιατί ήταν ο γιος του Πετρόμπεη αλλά και γιατί ήταν εντυπωσιακά όμορφος. Μάλιστα, αναφέρεται πως ο ίδιος ο Ομέρ μπέης -ο αντίπαλος του Μαυρομιχάλη στη μάχη των Στύρων- μόλις οι στρατιώτες του πήγαν το κομμένο κεφάλι του είπε: «Κρίμα στον άνδρα».

Ο Ιωάννης Φιλήμων γράφει: «εάν η Δωρίς απώλεσεν τον Αθανάσιον Διάκον αυτής, απώλεσε και η Λακωνία τον Ηλίαν Μαυρομιχάλην αυτής». Οι Μανιάτες εκείνοι είχαν λάβει ένα «Λεωνίδειον θάνατον», μετατρέποντας τον Κοκκινόμυλο σε νέες Θερμοπύλες. Τα κεφάλια τους καρφώθηκαν σε πασσάλους και εκτέθηκαν στο κέντρο των Στύρων προς υποδήλωση τον θριάμβου των Τούρκων και προς εκφοβισμό του ελληνικού άμαχου πληθυσμού. Το σπαθί του νεκρού Ηλία, σύμφωνα με τον θρύλο, επιστράφηκε στην πατρώα γη όπου με αυτό νανούριζε η χήρα τον νεογέννητο γιο. Αυτό ήταν το τέλος του Μανιάτη οπλαρχηγού.

Οι εξελίξεις μετά τη μάχη

Στις 27 Ιανουαρίου, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος έφτασε στο Αλιβέρι, όπου βρήκε 100 Έλληνες τραυματίες, στους οποίους άφησε έναν Τούρκο γιατρό για να τους περιποιείται. Ύστερα, μαζί με τους διασκορπισμένους Έλληνες υπό τους Βάσο Μαυροβουνιώτη και Κυριακούλη Μαυρομιχάλη κινήθηκαν κατά της Καρύστου, αλλά υποχώρησαν εξ αιτίας του χειμώνα και της είδησης πως ο Δράμαλης κατεβαίνει με πολυάριθμο στρατό.^[12]

Τον Ιούνιο του 1822, λίγους μήνες μετά από την μάχη στον Κοκκινόμυλο, ο Νικόλαος Κριεζώτης διορίστηκε Πεντακοσίαρχος των ελληνικών επαναστατικών δυνάμεων στην Εύβοια. Στις 20 Μαρτίου 1823 οχύρωσε την πλαγιά στο Διακόφτι, κάτω από το κάστρο των Αρμένων, θέλοντας να χρησιμοποιήσει τον χώρο ως βάση των πολεμικών επιχειρήσεων για την πολιορκία της Καρύστου. Στις 23 Μαρτίου του 1823 οι οθωμανικές δυνάμεις προσπάθησαν να καταλάβουν το χώρο και να διαλύσουν τους επαναστάτες. Μετά από εξάωρη μάχη, οι δυνάμεις του Ομέρ Μπέη της Καρύστου απωθήθηκαν νικηφόρα από τους Έλληνες αγωνιστές. Η μάχη στο Διακόφτι (23 Μαρτίου 1823) επηρέασε σημαντικά την πορεία της επανάστασης στην Εύβοια, ανεβάζοντας το ηθικό των αγωνιστών, διότι ήταν η πρώτη φορά που ο φοβερός Μπέης της Καρύστου ηττήθηκε σε μάχη από τα επαναστατικά στρατεύματα^[13].

Απολογισμός

Οι απώλειες, γενικά, δεν ήταν ιδιαίτερα εκτεταμένες: 27 (κατ' ελάχιστον) Τούρκοι και 24 Έλληνες^[11], συμπεριλαμβανομένου και του Ηλία Μαυρομιχάλη. Η απώλεια όμως του Ηλία Μαυρομιχάλη, που είχε συνεργαστεί στενά με τον Κολοκοτρώνη στη μάχη του Βαλτετσίου, υπήρξε βαρύ πλήγμα για την Επανάσταση στην Εύβοια και γενικώς στην Ελλάδα. Ο Ηλίας Μαυρομιχάλης ήταν οπλαρχηγός πολλά υποσχόμενος, ώστε ο ιστορικός Ιωάννης Φιλήμων να συγκρίνει το μέγεθος της απώλειάς του με αυτό του Αθανασίου Διάκου.

Γράφει ο Ιωάννης Φιλήμων για τον Ηλία Μαυρομιχάλη: «…Ωραιότης ελληνική και πλήρης, πρόσωπον ροδόχρουν, χαρακτήρ εύχαρις, ανάστημα μεσαίον και βήμα ανδρικόν• φρόνησις δε και καρδία γενναία, πατριωτισμός και φιλοτιμία απεριόριστος, χείρες αγναί και προαιρέσεις μεγαλοπραγμοσύνης, ιδού ο τοις πάσιν υπέρτατος Ηλίας, ο πρωταγωνιστής της γενικής μάχης του Βαλτετσίου και το θύμα μίας γωνίας της Εύβοιας…».

Γκαλερί

• 
  Ο Ηλίας Μαυρομιχάλης, σε προσωπογραφία του Διονυσίου Τσόκου.
• 
  Ο Βάσσος Μαυροβουνιώτης, σε πίνακα του Νικηφόρου Λύτρα.
• 
  Ο Νικόλαος Κριεζώτης.
• 
  Ο Κυριακούλης Μαυρομιχάλης.
• 
  Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, σε πίνακα του Δ. Τσόκου.

Παραπομπές

1. Κρέμος 1879, σελ. 81. 
2. Κόκκινος 1974, σελ. 409-416. 
3. Μπόπης, Δημήτριος (Σεπτέμβριος 2021). «ΗΛΙΑΣ ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗΣ (1795-1822) - Ο «Νεραϊδογέννητος» Οπλαρχηγός». Στρατιωτική Ιστορία. https://www.govostis.gr/product/9904/stratiwtiki-istoria-teyxos-289.html. 
4. Σφυρόερας 1975, σελ. 222. 
5. Φιλήμων 1861, σελ. 277. 
6. Κόκκινος 1974, σελ. 416-417. 
7. Φιλήμων 1861, σελ. 278. 
8. Βακαλόπουλος 1980, σελ. 773. 
9. Μπόπης, Δημήτριος (Σεπτέμβριος 2021). «ΗΛΙΑΣ ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗΣ (1795-1822) - Ο «Νεραϊδογέννητος» Οπλαρχηγός». Στρατιωτική Ιστορία. https://www.govostis.gr/product/9904/stratiwtiki-istoria-teyxos-289.html. 
10. Σφυρόερας 1975, σελ. 223. 
11. Φιλήμων 1861, σελ. 279. 
12. Βακαλόπουλος 1980, σελ. 774. 
13. Μπόπης, Δημήτριος (Σεπτέμβριος 2021). «ΗΛΙΑΣ ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗΣ (1795-1822) - Ο «Νεραϊδογέννητος» Οπλαρχηγός». Στρατιωτική Ιστορία. https://www.govostis.gr/product/9904/stratiwtiki-istoria-teyxos-289.html. 

Πηγές

• Βακαλόπουλος, Α. (1980). Ιστορία του Νέου Ελληνισμού: Η μεγάλη ελληνική επανάσταση (1821-1829) – Τόμος 5: Οι προϋποθέσεις και οι βάσεις της (1813-1822). Θεσσαλονίκη.
• Κόκκινος, Δ. (1974). Η ελληνική επανάστασις, Τόμος 2. Αθήνα: Μέλισσα.
• Κρέμος, Γ. (1879). Χρονολόγια της ελληνικής ιστορίας – Τόμος 3: 1453-1830. Αθήνα: Τυπογραφείο Δημητρίου Ιασεμίδου.
• Σφυρόερας, Β. (1975). Σταθεροποίηση της επαναστάσεως, 1822-1823. Ιστορία του ελληνικού έθνους – Τόμος 12: Η ελληνική επανάσταση και η ίδρυση του ελληνικού κράτους (1813-1822) (σελ. 212-286). Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών.
• Φιλήμων, Ι. (1861). Δοκίμιον ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως, Τόμος 4. Αθήνα: Εκ του τυπογραφείου Π.Β. Μωραϊτίνη.
• Καπετανάκης, Σ., Οι Μανιάτες στην Επανάσταση του 1821, Εκδόσεις Εταιρείας Λακωνικών Σπουδών, Αθήνα 2015.
• Μπόπης, Δημήτριος, «ΗΛΙΑΣ ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗΣ (1795-1822) Ο «Νεραϊδογέννητος» Οπλαρχηγός», ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, τεύχος 289 (09/2021), Εκδόσεις Γκοβόστη (eBook).