Kerkenes Dağı, Yozgat il merkezinin güneydoğusunda, Şahmuratlı köyünün 5 km batısında, Kapadokya Ovası'nın kuzey ucunda yer alan bir höyüktür. Anadolu platosunda MÖ 600 yılı dolaylarının en geniş yerleşimlerinden biri olarak bilinmektedir. Bir Demir Çağı başkenti olarak büyük olasılıkla Herodot'un yazmalarında belirtilen Pteria olmalıdır. Kent, MÖ 6. yüzyıl ortalarında yağmalanmış ve yakılmıştır. Yerleşmeyi çeviren 7 sur kapılı, toplam 7 km uzunluğundaki surları yıkılmıştır ve bu olaydan sonra kent bütünüyle terk edilmiştir.[1] Kentin yıkımı MÖ 547 yılında Ahameniş İmparatorluğu Kralı Büyük Kiros ile Lidya Kralı Krezüs arasında yapılan Pteria Muharebesi'nin hemen ardından Kiros tarafından gerçekleştirilmiştir. Herodot'a göre kent halkı köle edilmiştir.[2]
Kerkenes'te eko merkez çalışmaları Françoise Summers tarafından 2002 yılında başlatılmıştır[3]
Kazılar
Yerleşme en erken olarak 19. yüzyıl sonlarında J. G. Anderson tarafından belgelenmiştir [4]. Daha sonra 1927 yılında H. H. von der Osten ve H. F. Blackburn, kentte yüzey araştırması gerçekleştirmiş ve savunma duvarlarının bir haritasını çıkarmışlardır [5]. Bir sonraki yıl Erich Schmidt, Kerkenes'de kazı çalışmaları gerçekleştirmiştir [6]. Bu açmalarda höyüğün bir Demir Çağı yerleşmesi olduğu anlaşılmıştır. Geniş kapsamlı çalışmalar 1993 yılında Geoffrey D. Summers başkanlığında başlatılmış ve Françoise Summers ile birlikte uluslararası bir ekip tarafından 2012 yılına kadar devam etmiştir. Çalışmalarda jeofizik yöntemleri ile GPS yöntemi ve sıcak hava balonu ile fotoğraflama dahil çeşitli uzaktan algılama yöntemleri kullanılmış ve geniş çaplı yüzey araştırması kazı çalışmaları ile desteklenmiştir [1][7][8][9][10][11][12][13] Kazı çalışmaları hâlen Central Florida Üniversitesi'nden Scott Branting tarafından sürdürülmektedir.[14]
Tabakalanma
Höyükteki yerleşme tek tabakalı bir Demir Çağı yerleşmesidir. Kentin MÖ 7. yüzyıl sonlarında kurulduğu ileri sürülmektedir. MÖ 6. yüzyılın ortalarında uğradığı yıkımla birlikte bütünüyle terk edilmiştir.[1]
Buluntular
Kent çevresi 7 km uzunluğunda bir surla çevrilidir. Bu surun içinde kalan kent alanı 2,5 kilometrekaredir. Sur boyunca kente girişi sağlayan 7 kapı vardır. Bunlardan sadece "Kapadokya Kapısı" olarak adlandırılan biri kazılmıştır. İstilada kent surlarının üst kısımları, bir daha kullanılmasına olanak vermemek için izlenimi verecek şekilde tahrip edilmiştir.[1]
Kentin güney kesiminden, çevreye hakim konumuyla stratejik durumda bir saray yapısı ortaya çıkarılmıştır. Saray yapısının girişindeki taş döşeli alanda büyük bir sütunlu salon ile iki kule vardır. Kulelerin alt kısımlarının yüzeyi düzeltilmiş granit bloklardan, üst kısımları ise bir sıra sarımsı kum taşı, bunun üstünde de yumuşak beyaz kireç taşı kullanılmıştır. Her taş sırası arasında büyük tomruklar yer alır. Yangında bu tomrukların ısısıyla granit camlaşmış, kum taşı bloklar eridiği anlaşılmaktadır. Yangın dolgusu içinde çok sayıda kabartmalı heykel parçası, bir insan heykelinin büyük kısmı ve Frigce yazıtlar bulunmuştur. Saray yapılarının önünde yapay bir havuz bulunmaktadır.[1]
Jeomanyetik yüzey araştırmallarında, Keykavus Kale olarak da bilinen Akropolün güneybatı kesiminin aşağısında, Kapadokya Kapısı'nın karşısında birbirine paralel iki uzun yapı keşfedilmiştir. At ahırları olarak değerlendirilen yapıların çatı genişliği yaklaşık 20 metredir. Yoğun kar yağışı alana bölgede saz damın en az 40 derecelik eğime sahip olması gerekli görülmektedir. Buna göre çatının 8 metre yükseklikte, yapıların ise 12 metre yükseklikte olması gerekmektedir.[15]
Aşağı kentte yapılan yüzey araştırmalarında mahalleler, sokaklar, açık alanlar ve karmaşık bir su şebekesi saptanmıştır. Ayrıca jeofizik araştırmalar kent merkezinde megaron planda iki yapı göstermiştir. Bunların kamu yapıları olduğu düşünülmektedir.[1]
^J. G. C. Anderson, A Journey of Exploration in Pontus, Studia Pontica 1, pp. 1-29, H. Lamertin, 1903
^H.H. von der Osten, An Unnoticed Ancient Metropolis of Asia Minor, Geographical Review, vol. 18, pp. 83-92, 1928
^Erich F. Schmidt, Test Excavations in the City on Kerkenes Dagh, The American Journal of Semitic Languages and Literatures, vol. 45, no. 4, pp. 221-274, 1928
^G. D. Summers, Kerkenes Dag 1993, Arastirma Sonuclari Toplantisi, vol. 12, pp. 567-582, 1995
^M. E. F. Summers and G. D. Summers, Kerkenes Dag 1994. Arastirma Sonuclari Toplantisi, vol. 13, pp. 99-122, 1996
^M. E. F. Summers and G. D. Summers, Kerkenes Dag 1995, Arastirma Sonuclari Toplantisi, vol. 14, pp. 331-357, 1997
^G. and Summers, F., Kerkenes 2007, 31, Kazı Sonuçları Toplantısı, 25-29 Mayıs 2009, Denizli, Ankara, pp. 37-49, 2010
^G. Summers, F. and Branting S., Kerkenes 2008, 31, Kazı Sonuçları Toplantısı, 25-29 Mayıs 2009, Denizli, Ankara, pp. 51-64, 2010
^[1] 28 Aralık 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Geoffrey D. Summers, OIP 145. Excavations at the Cappadocia Gate: Kerkenes Final Reports 1, Oriental Institute Publications 145, Chicago: The Oriental Institute, 2021 ISBN (hardcover) 978-1-61491-059-6 ISBN (eBook) 978-1-61491-060-2
^[2] 1 Şubat 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Geoffrey D. Summers et al., "Excavations at the Palatial Complex: Kerkenes Final Reports 2", Oriental Institute Publications 148, Chicago: The Oriental Institute, 2022 978-1-61491-079-4
