Cafer Höyük, Malatya il merkezinin yaklaşık 40 km. kuzeydoğusunda bulunan höyük bugün için Karakaya Barajı suları altında kalmıştır.[1] Bölgenin günümüzde 9 bin yıl önce iskan edildiği düşünülmektedir. Paleolitik Çağ insanlarının, Malatya civarında sık rastlanan mağaralardan çıkıp yabanıl tahıl devşiriciliği ile yerleşik yaşama geçtikleri, ardından da tarıma başladıkları (Neolitik Devrim) anlaşılmaktadır.[2] Ancak hayvan evcilleştirildiğine ilişkin bir bulgu yoktur.[3]
Kazılar
Kazı çalışmaları, 1979-1986 yılları arasında Fransız Ulusal Bilimsel Araştırma Merkezi (CNRS) tarafından Jacques Cauvin başkanlığında yapılmıştır. Yerleşme esas olarak Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ yerleşmesidir ancak, İlk Tunç Çağı’na ait olduğu ileri sürülen bazı buluntularla Orta Çağ’a ait az sayıda olmakla birlikte parçalar bulunmuştur.[1]
Buluntular
Cafer Höyük, özellikle yapı tekniği yönünden Çayönü ile benzerlikler gösteren bir yerleşme olarak görülmektedir. Bu yerleşmede büyük olasılıkla tarım yapılırken hayvancılık henüz başlamamıştı.[4] Cafer Höyük’ün dikkati çeker bir özelliği, bereket tanrıçasını temsil eden ve geniş bir çevrede kanıksanmış kadın idolleri yanı sıra bir erkek idolünün bulunmuş olmasıdır.[1] Çayönü ve Göbeklitepe kazılarında da bulunan bu erkek idollerinin tanrı adak heykelcikleri olması muhtemeldir.[5]
Yerleşimin “Eski Evre”sinde çakmak taşı aletler obsidiyen aletlerin kabaca iki katıdır. Fakat “Orta Evre”den başlayarak obsidiyen kullanımında artış görülmektedir. “Yeni Evre”de ise obsidiyen kullanımı % 90’ı bulmuştur. Kazılarda başsız bir iskeletle biri ana rahmindeki gibi kıvrık olmak üzere iki çocuk iskeleti ortaya çıkarılmıştır.[1]
“Eski Evre” X. tabakada, aralarında dar geçitler olan yan yana üç odalı dikdörtgen bir yapı ortaya çıkarılmıştır. Üst tabakalardaki yapılardan farklı olan bu yapı, Kazı Başkanı Cauvin tarafından, Çayönü yerleşmesinin Izgara ve Hücre Planlı Yapılar Evreleri arasında değerlendirilmiştir.[1] Çayönü yerleşmesinin Izgara Planlı Yapılar Evresi ile Hücre Planlı Yapılar Evresi, Çanak Çömleksiz Neolitik B Dönemi'ne tarihlenmektedir. Buna göre Cafer Höyük'ün uyarlanmış radyoaktif yaşı MÖ 8.450-7.180 tarihlerine denk gelmektedir.[6]
Öte yandan köpek dışında evcil hayvan iskeletine rastlanmamıştır. İlk evrelerde çok bol olarak tavşan avlandığı ama daha sonraları avlanan tavşan sayısının çok çok azaldığı görülmüştür. Yine ilk evrelerde tilki, karaca, yaban domuzu ve büyük baş hayvanlar, diğer avları oluşturmaktadır. İleriki devrelerde bu hayvanların sayısı birdenbire artış göstermektedir. Koyun ve keçi her iki evrede de aynı sayıda avlanmaktadır. Diğer yandan geyik, ileriki evrelerde avlanır olmuştur. Çok az olmakla birlikte ayı ve panter kemiklerine de rastlanmıştır. Tüm bu buluntular, ileriki evrelerde büyük cüsseli avların tercih edildiği şeklinde yorumlanmaktadır. Büyük cüsseli hayvanları avlayabilmek için avlanma tekniklerinin ve av sosyal organizasyonun[not 1] geliştirilmiş olduğu düşünülmelidir.[1]
Kazılarda ilk tabakalardan itibaren yabanıl buğdayın yanı sıra emmer ve einkorn buğdayı da bulunmuştur. Bu iki buğdayın kültüre alındığı anlaşılmaktadır. Aynı şekilde mercimek ve bezelye de yabanıl türleri yanında kültüre alınmış haliyle bulunmaktadır. Arpa, üst evrelere doğru kültüre alınmıştır.[1]
Değerlendirme
Höyükte sadece kurtarma kazısı yapılabildiği için “pek çok bilinmeyenle birlikte” artık su altındadır.[1]
Notlar
^Yaban domuzu tehlikeli bir avdır. Bu av için (Neolitik Çağ silahlarıyla) ancak bir avcı grubunun üzerine gidebileceği, bu avcı grubunun çok iyi organize olması ve yönetilmesi gerektiği kabul edilmektedir.
