Ezkio-Itsaso

Ezkio-Itsaso
Gipuzkoa, Euskal Herria
Ezkio-Itsasoko Igartubeiti baserria.
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Gipuzkoa
Eskualdea	Urola Garaia
Izen ofiziala	Ezkio-Itsaso (1980-2017) Ezquioga-Ichaso(1965-1980)
Azken alkatea	Joseba Telleria (Indep.)
Posta kodea	20.709
INE kodea	20035
Herritarra	ezkiotar, itsasoar
Kokapena
Koordenatuak	43°4′55″N 2°16′27″W
Ezkio-Itsaso Ezkio-Itsaso (Gipuzkoa)
Ikusi OpenStreetMapen
Azalera	21,22 km^2
Garaiera	425 metro
Distantzia	50 km Donostiara
Datu gehigarriak
Sorrera	1965. urtea
Desagertzea	2017. urtea

Ezkio-Itsaso Gipuzkoako udalerria da, administratiboki Urola Garaia mankomunitatearen parte, geografikoki Goierri eskualdekoa. Itsas mailatik 300 metro gorago dago, 21,3 km² ditu, eta biztanle zituen 2016. urtean. Udalerria 1965ean sortu zen frankismo garaian, Ezkio eta Itsaso herriak batzean. 2017an bi herrien desanexioa dekretatu zuen Gipuzkoako Foru Aldundiak, parte-hartze prozesu baten ondoren.^[1] 2020ko abenduaren 22ko akordio bidez^[2], Gipuzkoako Foru Aldundiak berriz ere sortu zuen Ezkio eta Itsaso elkartuz, Espainiako Auzitegi Gorenaren uztailaren 16ko 1025/2020 epaiari men eginez.

Azpeitia, Beasain, Ormaiztegi, Gabiria, Legazpi eta Zumarragarekin egiten du muga. Santa Lutzia ibaiak zeharkatzen du herria.

Geografia

Ezkio-Itsaso udalerriko urak bi haranetara doaz: iparraldekoak, Urola haranera, eta hegoaldekoak, Oriara. Herrigunea Oria haranean dagoenez, harremanak nagusiki Goierri aldearekin izan ditu eta ditu —hala erakusten du, besteak beste, bertako goierritar euskarak—, eta horrenbestez kulturaren aldetik Goierriko udalerritzat jotzen da Ezkio-Itsaso, nahiz eta administratiboki Urola Garaikoa izan.

Auzoak

Ezkio-Itsaso sei auzotan banatzen zen:

Auzoa	Biztanleria
Ezkio (herriburua)	144
Itsaso	87
Itsaso-Alegia	61
Mandubia	6
Matximenta	13
Santa Lutzi-Anduaga	259

Historia

Ezkio-Itsaso 1965. urtean sortu zen, ordura arte bi udalerri ziren Ezkio eta Itsaso batu zirenean.

Ezkiori buruzko lehenengo datuak 1385eko urriaren 29koak dira. Egun hartan Urretxuri batu zitzaion. Horren ondorioz, Segurarekin hainbat iskanbila izan zituen Urretxuk. Azkenean 1441. urtean Ezkio Segurari batu zitzaion.

1661eko martxoaren 13an Ezkio Areriako alkatetzatik banandu zen.

Itsaso izena 1399an Henrike III.ari bidalitako agiri batean ageri da lehen aldiz. 1461ean Henrike IV.ak Itsaso izendatu zuen. Arriaranekin batera, Areriako alkatetzaren parte zen. 1692an Itsasok eta Arriaranek udalerri bakarra osatu zuten.

Santa Lutzi-Anduaga eta Alegi auzoak geroago sortu ziren, Erdi Aroaren erdialdean.

1726an Iruñeko gotzaina Santa Lutzi auzotik igaro eta bertako feria ospatzen ari zirela, gizon-emakumeak elizan lo egiten ikustean, bertan feria bat egitearen aurka azaldu zen. Urretxuk feria bertan antolatzeko eskakizuna egin zuen eta 1727tik aurrera han ospatu da.

1927an Arriaran Beasaini lotu zitzaion.

Udalerrian garatutako parte-hartze prozesu baten ondorioz, 2017an Gipuzkoako Foru Aldundiak Itsasoren desanexioa dekretatu zuen, 1965 urtera arteko egoera administratibora itzuliz: Ezkio alde batetik eta Itsaso bestetik.

Euskara

Ezkio-Itsasoko Benita Arabaolazaren^[3] testigantza, eskolan erdaraz egin behar izanaren inguruan. Euskal Herriko Ahotsak^[4][5] proiekturako egindako elkarrizketa, ahozko ondarea jaso eta zabaltzeko.

Ezkio-Itsasoko euskara^[6] erdialdeko euskararen^[7] (gipuzkeraren) aldaera bat da, sartaldeko euskararen^[8] barnean kokatzen den Goierriko euskara^[9], hain zuzen. Urolaldeko hizkerarekin^[10] batera osatzen du Sartaldeko azpieuskalkia, baina Urolaldekoan sakonagoa da mendebaleko euskararen eragina. Nortasun beteko hizkera da Goierrikoa, batasun handikoa, nahiz eta gorabeherak badiren mendebaletik ekialdera, hau da, Segura, Zegama eta Legazpitik Zaldibia edo Legorretara. Ataungoa ere berezia da, ziurrenik, bakarti samar eta Nafarroako mugan dagoelako. Abaltzisketak eta Ikaztegietak Tolosaldearekin lotura egiten dute, eta Urretxuk eta Zumarragak, berriz, Goierrieta Urolaldearen artekoa.

Demografia

Ezkio-Itsasoko biztanleria
Datu-iturria: www.ine.es

Politika

Alkateak

Hauek izan dira Ezkio-Itsasoko azken alkateak:

Alkatea	Agintaldi hasiera	Agintaldi amaiera	Alderdia[11]
Ignacio Idiaquez Korta [11][12]	1979	1983		Agrupacion de Electores Independientes
	1983	1987		Independenteak
	1987	1991		Eusko Alkartasuna
	1991	1995		Independenteak
	1995	1999		Ezkio-Itsaso Herrikideak (E-I H)
Iñaki Idiakez[13]	1999	2003		Euskal Herritarrok
Jose Ignacio Etxezarreta[14]	2003	2007		Ezkio-Itsaso Herrikideak (E-I H)
Jose Ignacio Etxezarreta[14]	2007	2008 ^a		Ezkio-Itsaso Herrikideak (E-I H)
Marijo Telleria[14]	2008	2009 ^b		Ezkio-Itsaso Herrikideak (E-I H)
	2009	2011		Independenteak
Tomas Etxaniz[15]	2011	2012 ^c		Ezkio-Itsasokoak (E-I K)
Garikoitz Aiesta Etxaniz[16]	2012	2015		Ezkio-Itsasokoak (E-I K)
Garikoitz Aiesta Etxaniz[11][16][17]	2015	2017 ^d		Ezkio-Itsasokoak (E-I K)
Joseba Telleria Zubeldia[18]	2021 ^e	2023
	2023	Jardunean

^a 2008ko uztailean Jose Ignacio Etxezareta alkateak dimisioa aurkeztu zuen.

^b Alkateak ez zuen legegintzaldia bukatu.

^c Alkateak ez zuen legegintzaldia bukatu.

^d 2017an Ezkio-Itsaso udalerria bitan banatu zen eta Ezkio eta Itsaso udalerriak sortu ziren.

^e 2020an Ezkio-Itsaso berriro ere udalerria bihurtu zen.

Ondasun nabarmenak

• Aristizabal baserria
• Igartubeiti baserri-museoa, XVI. mendekoa.
• Salete baserria

Ezkioko agerkundeak

Sakontzeko, irakurri: «Ezkioko Ama Birjina»

1931ko ekainaren 30ean bertako Bereziartua anaia-arrebek Ama Birjina ikusi zutela adierazi zuten. Horren ondorioz, jende ugari joan zen Ezkiora erromes. Starkie irlandar katoliko hispanistak gertakizun hura jaso zuen bere Spanish Raggle-Taggle liburuko kapitulu batean; haren ustez, dena zenbait tradizionalistek eta eskuindarrek manipulatua izan zen.

1933ko ekainaren 10ean Ezkion eliza bat egitea debekatu zuten. 1934az geroztik, Ezkio toki debekatua bihurtu zen, bai errepublikanoentzat, bai Erromatar Eliza Katolikoarentzat; ordutik aurrera, oso jende gutxi hurbildu zen bertara.

Erreferentziak

1. «2016ko abenduaren 20ko 27/2016 FORU DEKRETUA, Itsaso Ezkio-Itsaso udalerritik banandu eta udalerri independente gisa eratzea onartzekoa.» Gipuzkoako Aldizkari Ofiziala (Gipuzkoako Foru Aldundia) (Noiz kontsultatua: 2017-1-17).
2. «Gipuzkoako Aldizkari Ofiziala» egoitza.gipuzkoa.eus (Noiz kontsultatua: 2022-06-30).
3. «Arabaolaza Uria, Benita - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-26).
4. «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» www.ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-26).
5. «Eskolan erdaraz; doktrina euskaraz - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-26).
6. «Ezkio-Itsaso - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-04).
7. «Erdialdekoa - Gipuzkera - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-04).
8. «Sartaldekoa (G) - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-04).
9. «Goierrikoa - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-04).
10. «Urolaldekoa - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-04).
11. ↑ (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2021-01-10).
12. «Ezkio-Itsaso» Auñamendi Eusko Ikaskuntza (Noiz kontsultatua: 2021-08-11).
13. (Gaztelaniaz) «Último adiós a Iñaki Idiakez en Ezkio-Itsaso» Gara 2006-08-28 (Noiz kontsultatua: 2022-12-26).
14. ↑ «Ezkio-Itsasoko alkate karguari uko egin dio Jose Ignacio Etxezarretak» El Diario Vasco 2008-07-29 (Noiz kontsultatua: 2022-12-26).
15. (Gaztelaniaz) «El Caserío Museo Igartubeiti acoge la X Semana de la Sidra con teatro, exposiciones y demostraciones» Europa Press 2011-10-03 (Noiz kontsultatua: 2022-12-26).
16. ↑ (Gaztelaniaz) «El alcalde de Ezkio, Garikoitz Aiesta, presenta su renuncia» Noticias de Gipuzkoa 2017-02-02 (Noiz kontsultatua: 2022-12-26).
17. «Etxezarreta izango da Ezkioko alkate» Goierriko Hitza 2017-02-02 (Noiz kontsultatua: 2022-12-26).
18. (Gaztelaniaz) «Saludo del alcalde» Ezkio (Noiz kontsultatua: 2022-12-26).

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Gipuzkoa

• Igartubeiti baserri--museoa
• Goierriko hitza Eskualdeko berriak egunero Euskaraz
• Lebur Fundazioa Urola Garaiko burdinaren kultura eta natur eta kultur ondarea bultzatzea ditu helburu.

• Datuak: Q1110918
• Multimedia: Ezkio-Itsaso / Q1110918
• Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Ezkio-Itsaso