Irura

Irura
Gipuzkoa, Euskal Herria
Irura udalerriaren aireko ikuspegia.
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Gipuzkoa
Eskualdea	Tolosaldea
Izen ofiziala	Irura
Alkatea	Ainhoa Ugalde Gorostiaga ^(en)
Posta kodea	20271
INE kodea	20046
Herritarra	irurar
Kokapena
Koordenatuak	43°10′03″N 2°04′02″W
Azalera	2,99 km²
Garaiera	65 m
Distantzia	21 km Donostiara
Demografia
Biztanleria	1.887 (2023) 2 (2022)
890 (%47,2)   (%51) 962
Dentsitatea	6,31 bizt/km²
Hazkundea (2003-2013)[1]	% 60,1
Zahartze tasa[1]	% 19,01
Ugalkortasun tasa[1]	‰ 92,38
Ekonomia
Jarduera tasa[1]	% 87,67 (2011)
Genero desoreka[1]	% 4,95 (2011)
Langabezia erregistratua[1]	% 10,58 (2013)
Euskara
Euskaldunak[1]	% 77,09 (2010)
Kaleko erabilera [2]	% 78,1 (2016)
Etxeko erabilera[3]	% 58.2 (2016)
Datu gehigarriak
Sorrera	1845 ^(juliotar egutegia)
Webgunea	https://www.irura.eus

Irura Gipuzkoako ekialdeko udalerri bat da, Tolosaldekoa. 1.750 biztanle zituen 2016. urtean. UEMAko kidea da.

Geografia

Irura Tolosaldearen iparraldean dago, Gipuzkoako hiriburutik 21 kilometro hegoaldera. Oria ibaiak udalerria zeharkatzen du.

Udalerri mugakideak

Iparraldean eta ekialdean Villabonarekin egiten du muga, ipar-mendebalde eta mendebaldean Anoetarekin, eta hegoaldean Tolosarekin.

Historia

Erdi Aroan Irura laborantza-herria zen, Oria ibaiaren ondoan kokatua. 1385eko abuztuaren 4an, Irurak Tolosako hiribilduarekin bat egin zuen ahaide nagusien eredu feudalari aurre egiteko eta nekazariak haiengandik babesteko. Hala ere, Irurak herri-basoen jabegoa mantendu eta bere eremua bereizteko mugarriak jartzen jarraitu zuen.

1845. urtetik aurrera, Elisabet II.aren erreformaren ondoren, Irura udalerri bihurtu zen berriz ere.^[4]

Azpiegiturak

Hezkuntza

• Ludoteka^[5]
• Gaztelekua^[6]
• Haur-eskola^[7]
• Ikastola^[8]
• KZ gunea^[9]
• Loatzo Musika Eskola^[10]

Kultura

• Kulturunea^[11]
• Liburutegia^[12]

Kirola

• Trinketea^[13]
• Frontoia^[14]

Osasuna

• Osasun zentroa^[15]

Demografia

2019an 1.811 biztanle zituen. Horietatik %10,1k 65 urte edo gehiago zituen. Atzerrian jaiotakoen kopurua %11,71 zen.^[16]

XXI. mendeko lehen urteetan hazkunde demografiko handia eduki zuen, egin ziren etxebizitza berriei esker.^[17]

Irurako biztanleria

Ekonomia

2017an honela banatzen ziren sektore ekonomikoak herrian: Lehen sektorea BEGaren %0,1. Bigarren sektorea %70,4. Hirugarren sektorea %25,2. Eraikuntza %4,4.^[16]

Politika

2007ko udal hauteskundeak

San Migel plaza.

San Migel plaza.

PSE-EE eta PP alderdi politikoak baino ezin ziren aurkeztu, Espainiako Auzitegi Gorenak Abertzale Sozialisten Batasuna eta EAEren hautes-zerrendak baliogabetu baitzituen. Hori dela eta, aurreko alkateak, Marimi Ugaldek, boto zuria eskatu zuen. 971 lagunek zuten bozkatzeko aukera eta hauek izan ziren emaitzak:

• Zuriak: 562 boto.
• Baliogabeak: 14 boto.
• PSE-EE: 18 boto.
• PP: 12 boto.
• Abstentzioa: % 37,59.

Bi alderdi politiko horiek zinegotziak lortzeko botoen % 5 lortu behar zutenez, ezin izan zuten udal talderik sortu, eta beraz alkatetza Marimi Ugalderen —aurreko alkatearen— esku geratu zen. ^[17][18][19]

2011ko udal hauteskundeak

Irurako udaletxea.

2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz, Bildu koalizioko Ainhoa Ugalde hautatu zuten alkate.

Irurako udalbatza 2011an
Alderdia	Zinegotziak	Boto kopurua[20]
Bildu	8	489 (%70,56)
Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)	1	120 (%17,32)
Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE(PSOE))	-	54 (%7,79)
Alderdi Popularra (PP)	-	30 (%4,33)

2015eko udal hauteskundeak

2015eko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak: EAJk 419 boto. EH Bilduk 315 boto. PSE-EEk 22 boto.^[21]

Ana Leunda (EAJ) izendatu zuten alkate.^[22][23]

2019ko udal hauteskundeak

2019ko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak: EH Bilduk 458 boto. EAJk 350 boto. PSE-EEk 39 boto.^[21]

Gorka Murua izendatu zuten alkate.^[24][25]

2023ko udal hauteskundeak

2023ko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak: EH Bilduk 435 boto, EAJk 249 boto, PSE-EEk 32 boto eta PPk (Alderdi Popularrak) 7 boto.^[26]

Gorka Murua izendatu zuten alkate berriro. EH Bilduk sei zinegotzi lortu zituen, eta EAJk beste hirurak.^[27]

Alkateak

Hauek izan dira Irurako azken alkateak:

Alkatea	Agintaldi hasiera	Agintaldi amaiera	Alderdia[28]
Jose Ramon Larrinaga Aguirrezabala[28][29]	1979	1983		Herri Batasuna
	1983	1987		Euzko Alderdi Jeltzalea
	1987	1991		Euzko Alderdi Jeltzalea
	1991	1995		Euzko Alderdi Jeltzalea
Marimi Ugalde Zabala[17][18][19]	1995	1999		Herri Batasuna
Marimi Ugalde Zabala[17][18][19]	1999	2003		Euskal Herritarrok
Marimi Ugalde Zabala[17][18][19]	2003	2007		Jarduneko alkatea
Marimi Ugalde Zabala[17][18][19]	2007	2011		Jarduneko alkatea
Ainhoa Ugalde Gorostiaga	2011	2015		Bildu
Ana Jesus Leunda Gurruchaga[22][23]	2015	2019		Euzko Alderdi Jeltzalea
Gorka Murua Macuso[24][25]	2019	Jardunean		Euskal Herria Bildu

Kultura

Euskara

Irurako Visitacion Larrinagaren^[30] testigantza, Batzokiak herrian antolatutako ekimenen ingurukoa. Euskal Herriko Ahotsak^[31][32] proiekturako egindako elkarrizketa, ahozko ondarea jaso eta zabaltzeko.

Iruran^[33] euskalduna da biztanleriaren %87.67, eta euskararen erabilera %51.3 da. Irurako euskara gipuzkeran^[34] katalogaturik dago, zehatzago, erdiguneko gipuzkeraren^[35] parte den Tolosaldeko euskaran^[36]. Azpieuskalki hau Beterriko hizkerek eta Tolosaldekoek osatzen dute.

2016ko Eustaten datuen arabera euskaldunak %74,26 ziren.^[16]

Jaiak

Samielak. Irailaren amaieran eta urriaren hasieran.^[37]

Ondasun nabarmenak

San Migel eliza.

• San Migel parrokia. Irurako San Migel Parrokia Irurako San Migel plazan dago. Gotikoa da. XVI. mendean eraikina altxatu egin zen, nabeei altuera handiagoa emanez. Ataria geroago gehitu zitzaion.^[38] Duela urte batzuk eraberritu zen, prozesuan objektu historiko ugari aurkituz.

• Udaletxea. Baserri itxurako eraikina. 1984an berritu zen.^[38]
• Laskibar baserria. XVIII. mendekoa.^[38]
• Agerre baserria. XV. mende amaierakoa edo XVI. mende hasierakoa.^[38]
• Larriturri baserria
• Garbitoki publikoa. 1889koa.^[38]
• Irurako trinketea. Irurako trinketak erabilera handia du, xare jokoan batez ere. Izan ere, hortxe dago Ametsa Xare Eskolaren egoitza.

Irurar ezagunak

• Bonifazio Laskurain (1882-1978), txistulari eta musikagilea.
• Txomin Olano (1890-1972), piano-jotzaile eta organista.
• Eladia Altuna (1918-2009), erraketista.
• Gloria Agirrezabalaga (1922-), erraketista.
• Mercedes Agirrezabalaga (1928-), erraketista.
• Garbiñe Balerdi (1935-), erraketista.
• Belén Balerdi (1937-1982), erraketista.
• Eladia Balerdi (1942-1997), erraketista.
• Manuela Igartua Olaechea (1970-), farmazialaria.
• Xabier Artola (1995-), dantzaria.

Iruditegia

• 
  Herriaren sarrera Anoetatik.
• 
  Plaza.
• 
  Kalea.
• 
  Kioskoa.
• 
  Ikastola.
• 
  Irura argazki historiko batean
• 
  San Migel elizaren ataria

Erreferentziak

1. ↑ Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
2. «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
3. «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
4. «Historia» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
5. «Haurrak» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
6. «Ludoteka eta gaztelekuan izena emateko epea irekita» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
7. «Haurreskolak - Haurreskolako datuak» www.haurreskolak.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
8. «Irurako Ikastola» www.irurakoikastola.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
9. «Zentroak - KZgunea» www.kzgunea.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
10. «Loatzo musika eskola» Loatzo (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
11. «Kultura» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
12. «Liburutegia» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
13. «Trinketea» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
14. «Frontoia» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
15. «Osasuna» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
16. ↑ «Web Eustat. Irurako datu estatistikoak» eu.eustat.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
17. ↑ (Gaztelaniaz) ««Herritarrengatik jaso dudan laguntasuna izan da onena»» El Diario Vasco 2011-06-11 (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
18. ↑ «Marimi Ugalde: «Agintzeko ez, herritarrei zerbitzatzeko dago alkatea» - Irura» Tolosaldeko ataria (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
19. ↑ (Gaztelaniaz) «La alcaldesa de Irura seguirá de momento en funciones al no haberse elegido ediles» El Diario Vasco 2007-06-05 (Noiz kontsultatua: 2021-12-21).
20. 2011ko udal hauteskundeen emaitzak euskadi.net webgunean 2011/07/15ean kontsultatua
21. ↑ www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
22. ↑ «EAJk Irurako alkatetza lortu du - Irura» Tolosaldeko ataria (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
23. ↑ «Iruran EAJko Ana Leundak hartu du alkatetza - Irura» Tolosaldeko ataria (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
24. ↑ «Iruran EH Bildura itzuli da alkatetzara, EAJri aldea aterata - Irura» Tolosaldeko ataria (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
25. ↑ «15 alkate berri izango dira Tolosaldean - Tolosaldea» Tolosaldeko ataria (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
26. «2023ko HAUTESKUNDEAK» hauteskundeak.gipuzkoa.eus (Noiz kontsultatua: 2024-03-24).
27. «Udal hauteskundeak 2023 - Irura - Tolosaldeko ataria» ataria.eus (Noiz kontsultatua: 2024-03-15).
28. ↑ (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2021-02-02).
29. (Gaztelaniaz) «IRURA - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2021-12-22).
30. «Larrinaga Arrese-Igor, Visitacion - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-26).
31. «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» www.ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-26).
32. «Antzerkia eta poxpolin dantza - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-26).
33. «Irura - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-26).
34. «Erdialdekoa - Gipuzkera - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-06).
35. «Erdigunekoa (G) - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-06).
36. «Tolosaldekoa - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-06).
37. «Samielak» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
38. ↑ «Monumentuak» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).

Ikus, gainera

• Gipuzkoako udalerrien zerrenda

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Gipuzkoa

• Irurako albisteak Atarian
• Irurako Udalaren webgunea.

• Datuak: Q537215
• Multimedia: Irura / Q537215
• Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Irura