Wówczas, tak to dziś oceniam, chciałem naśladować Królaka. Po prostu, mieć rower i ścigać się, także wygrywać. Moja wyobraźnia nie sięgała wówczas tak daleko, by myśleć o tym, by zostać reprezentantem Polski, by dumnie w biało-czerwonej koszulce jechać po szosach i drogach świata, by zostać olimpijczykiem, by być mistrzem świata.
Zauważony przez trenera kadry narodowej szosowców Henryka Łasaka oraz lekarza reprezentacji Zbigniewa Rusina został ostatecznie kolarzem szosowym, będąc od 1969 członkiem kadry narodowej, kiedy to po raz pierwszy wystartował w Wyścigu Pokoju i od razu stanął na drugim miejscu podium (wygrał wtedy Francuz Jean-Pierre Danguillaume)[1]. Kolejne lata to pasmo wielu osiągnięć, dzięki którym Ryszard Szurkowski zyskał miano najlepszego kolarza-amatora na świecie. Był wszechstronnym kolarzem niemal we wszystkich specjalnościach jazdy szosowej, choć – jak sam przyznawał – jego najsilniejszą stroną były zwycięstwa w tzw. jednoetapowych klasykach[5] (np. przedolimpijski wyścig w Monachium w 1971). Sporadycznie występował również na torze, ale bez większych sukcesów[6]. Wieloletnie doświadczenie i uczestnictwo w wielu wyścigach sprawiło, że był świetnym taktykiem, mającym zmysł orientacji i właściwej oceny przebiegu walki na szosie[4]. Z tego względu wybierano go – po rezygnacji Zenona Czechowskiego – na kapitana polskiego zespołu. Przez najbliższych kolegów z kolarskiego peletonu nazywany przydomkiem „Bibi”[1].
Czterokrotnie (w latach 1970, 1971, 1973 i 1975) wywalczył pierwsze miejsce w Wyścigu Pokoju. W sumie w tych zawodach przejechał 89 etapów (z czego 52 w koszulce lidera), wygrał 13 etapów, a 9 razy był drugi oraz 9 razy trzeci. Znany dziennikarz sportowy Bohdan Tomaszewski tak opisał w jednej z publikacji jego pierwsze zwycięstwo etapowe w Wyścigu Pokoju 13 maja 1969, w Łodzi[7]:
Po raz pierwszy zetknąłem się z nim przy mikrofonie w 1969 roku na mecie w Łodzi, kiedy po raz pierwszy jechał w Wyścigu i po raz pierwszy wygrał etap. Stał koło rozstawionych stołów na skraju boiska i pokrzepiał się herbatą. Sięgnął po parówki i znów popił herbatą. Był uśmiechnięty, zamorusany i prawie nie zmęczony. Z trudem przecisnąłem się do niego. Serdeczne słowa gratulacji rzucane w pośpiechu, ścisku i gwarze podnieconych głosów. Spojrzał na reportera wesoło. – Kolarstwo to czar! – powiedział i lekko trącił w przednie koło swojego roweru, aż zakręciło się i rozbłysło srebrzystą smugą.
Bohdan Tomaszewski
Sam zainteresowany w wywiadzie, jakiego udzielił wówczas sprawozdawcy „Trybuny Robotniczej”, redaktorowi Jerzemu Wykrocie, tak powiedział[8]:
Wiedziałem, że w przodzie znajduje się czterech kolarzy, a wśród nich Forma. Spodziewałem się ataku ze strony drużyny niemieckiej i radzieckiej, ponieważ w czwórce uciekinierów nie posiadali zawodnika. Pierwszy atak przegapiliśmy wszyscy, ale nic z tego nie wyszło, więc kiedy za drugim razem wyskoczyli do przodu Dmitriew z Sajdhużinem oraz Belgiem i Francuzem ruszyliśmy w pogoń. Błyskawicznie dogoniliśmy prowadzących wyścig, teraz nagle otwarła się przede mną szansa. Nie zmarnowałem jej. Wyskoczyłem do przodu na ulicach Łodzi, zawzięcie atakowany głównie przez Belgów i Francuzów utrzymałem przewagę do mety.
W 1973 zdobył na mistrzostwach świata w Barcelonie złoty medal w wyścigu ze startu wspólnego amatorów oraz drużynowej jeździe na czas (wspólnie z Tadeuszem Mytnikiem, Lucjanem Lisem i Stanisławem Szozdą). Dziennikarz sportowy Maciej Biega w publikacji pt. „Tęczowe koszulki” tak opisał jego zwycięstwo w wyścigu ze startu wspólnego[9]:
Przez kilkanaście kilometrów dwaj Polacy, Francuz i Duńczyk pracowali wspólnie. Było ich czterech. (...) Szozda prowadzi mocno. Szurkowski na ostatniej pozycji, kilka metrów straty, jakby był u kresu sił. Francuz nie chce wyręczyć Szozdy w prowadzeniu. Kiedy Polak zjeżdża na prawą stronę szosy, chce oddać czołową pozycję, tamten robi to samo. Szozda ogląda się do tyłu. Widzi w tym momencie jak Ryszard wspina się na pedały i rusza naprzód. A więc nareszcie. Staszek puszcza oko do kolegi, ale tamten nie widzi już tego pozdrowienia. Osiągnął największa szybkość. Kamerzysta był tak zaskoczony tym sprintem, że przez chwilę Szurkowski zniknął nagle z ekranów telewizora. Manewr Szurkowskiego był właściwie absolutnie wzorowy. Cała sztuka samotnej ucieczki polega na tym, aby zmylić czujność rywali, zdobyć nad nimi kilkadziesiąt metrów przewagi i zmusić ich do samotnego wysiłku podczas pogoni. (...) Ryszard Szurkowski zaatakował 1300 metrów przed metą. Wkrótce potem Polak jechał sam jako pewny mistrz świata. Wygrywał w imponującym stylu, który najbardziej podziwiają obserwatorzy. Ostatnie 50 metrów było już nie wysiłkiem, ale jazdą triumfalną. Podniesione do góry ręce, uśmiech radości. Mistrz świata pozdrawiał widzów jeszcze przed minięciem linii mety.
Maciej Biega, „Tęczowe koszulki”
Szurkowski na mecie tego wyścigu redaktorowi czasopisma „Dziennik Łódzki” powiedział wówczas[10]:
Nie wierzyłem, że dziś osiągniemy to, o czym marzyliśmy najbardziej. Staszek był wspaniały, odważny i bardzo mocny. Dzięki niemu udało się nam wspaniale. Wielka radość...
Na rozgrywanych rok później mistrzostwach świata w Montrealu zdobył srebro ze startu wspólnego, przegrywając tylko z Januszem Kowalskim. Ponadto na mistrzostwach świata w Yvoir w 1975 razem z Tadeuszem Mytnikiem, Stanisławem Szozdą i Mieczysławem Nowickim zdobył kolejny złoty medal w drużynowej jeździe na czas. Dziewięciokrotnie startował na mistrzostwach świata[11].
Pięciokrotnie został indywidualnym mistrzem Polski (w latach 1969, 1974, 1975, 1978 i 1979) w wyścigu szosowym, raz mistrzem Polski w wyścigu górskim w 1974 oraz trzykrotnie mistrzem Polski w jeździe parami w latach 1972 oraz 1975 (ze Szczepanem Klimczakiem) i 1980 (z Jerzym Kuczką). Był również dwukrotnie mistrzem Polski w wyścigu drużynowym w latach 1975 i 1976 (wraz z kolegami Janem Brzeźnym, Janem Faltynem i Szczepanem Klimczakiem), będąc zawodnikiem klubu KS „Dolmel” Wrocław. Siedmiokrotnie zdobywał tytuł wicemistrza Polski: raz w wyścigu indywidualnym w 1973 (za Stanisławem Szozdą), trzykrotnie w wyścigu górskim w latach 1968 (za Józefem Mikołajczykiem[12]), 1975 (za Stanisławem Szozdą) i 1976 (za Janem Brzeźnym), dwukrotnie w jeździe parami w latach 1973 (wspólnie ze Szczepanem Klimczakiem) i 1978 (wspólnie z Janem Faltynem)[a] oraz drużynowo z KS „Dolmel” Wrocław w 1973 (wspólnie ze Szczepanem Klimczakiem, Antonim Jankowskim i Januszem Kierzkowskim). Do kolekcji medali mistrzostw Polski należy dodać również 9 medali brązowych (łącznie w mistrzostwach Polski zdobył ich aż 28).
Choć nigdy nie udało mu się wygrać klasyfikacji generalnej wyścigu Tour de Pologne, to do niego należy rekord wygranych etapów (15). Trzykrotnie w tym wyścigu triumfował w klasyfikacji najaktywniejszych (1971, 1973 i 1974), dwukrotnie w klasyfikacji górskiej (1971 i 1974) oraz raz w klasyfikacji punktowej (1979).
Zwyciężał także w zagranicznych wyścigach, m.in.: Circuit de la Sarthe (1969), Wielka Nagroda Annaby (1971), Dookoła Bułgarii (1971), Dookoła Szkocji (1972), Tour du Limousin (1974), Dookoła Dolnej Austrii (1977) czy Dookoła Egiptu (1979).
Startował również w wyścigach z kolarzami zawodowymi. W 1974 podczas pierwszej z nimi konfrontacji, do jakiej doszło w wyścigu Paryż-Nicea, w końcowej klasyfikacji zajął 28. miejsce[13], raz przyjeżdżając na metę etapową na drugiej pozycji oraz dwukrotnie na trzeciej, będąc jednym z najaktywniejszych kolarzy tego wyścigu (trzeci w klasyfikacji za Belgami Rikiem Van Lindenem i Eddym Merckxem)[14]. Mimo składanych propozycji przedstawicieli grup zawodowych (m.in. belgijskiej Molteni), przy sprzeciwie Polskiego Związku Kolarskiego, nigdy nie został profesjonalistą, reprezentując do końca swojej kariery biało-czerwone barwy narodowe[5].
W 1980 skończył karierę reprezentacyjną, a dwa lata później będąc zawodnikiem KS „Polonez” Warszawa zakończył karierę klubową. Po raz ostatni jako zawodnik wystąpił w październiku 1984, w wyścigu Marynarki Wojennej[15], po którym zakończył ostatecznie swoją karierę. Był zawodnikiem następujących klubów: LZS Milicz (1966), Radomiak Radom (1966–1967, na czas odbywania służby wojskowej), KS „Dolmel” Wrocław (1968–1978), FSO Warszawa (1979) i KS „Polonez” Warszawa (1979–1982).
Kariera trenera i działacza
W latach 1984–1988 był trenerem kadry narodowej kolarzy szosowych. Jego podopieczny, Lech Piasecki, zwyciężył w Wyścigu Pokoju oraz został mistrzem świata w wyścigu indywidualnym w 1985, zaś drużyna zdobyła srebrny medal na igrzyskach w Seulu. W 1997 był szefem wyszkolenia Polskiego Związku Kolarskiego. W latach 1988–1989 prowadził pierwszą w Polsce zawodową grupę kolarską Exbud Kielce, potem założył Klub Sportowy „Szurkowski” w Warszawie (1991), był także dyrektorem polskiej części Wyścigu Pokoju. W latach 2007–2008 był prezesem zawodowej grupy kolarstwa górskiegoMTB Halls Team. Prowadził sklep z artykułami kolarskimi w Warszawie przy ul. Erazma Ciołka 35[16]. W okresie od 31 marca 2010 do 5 marca 2011 był prezesem Polskiego Związku Kolarskiego[17].
Bohater książki Marka JóźwikaRowerem do Europy (1992) oraz Ryszard Szurkowski. Skasować tę ucieczkę! – 14. odcinka komiksu Słynni polscy olimpijczycy (kolekcja „Gazety Wyborczej”). Od 2011 był jednym z felietonistów magazynu „Rowertour”, poświęconego turystyce rowerowej.
Dwukrotnie wygrał plebiscyt „Przeglądu Sportowego” na najlepszego sportowca Polski (1971 i 1973), raz był drugi (1970), za Teresą Sukniewicz, raz szósty (1975), raz dziesiąty (1969) i raz czternasty (1974). W 1970 został laureatem nagrody Fair Play przyznawanej przez UNESCO, za dżentelmeńskie oddanie własnego roweru rezerwowego Zygmuntowi Hanusikowi podczas mistrzostw Polski ze startu wspólnego, co pozwoliło mu zdobyć tytuł mistrza Polski (Ryszard Szurkowski zajął w tym wyścigu 5. miejsce)[4]. Drugi w Plebiscycie na Najlepszego Sportowca Polski XX wieku (za Ireną Szewińską). W 1974 otrzymał wraz z kolegami z drużyny (Mytnikiem, Lisem i Szozdą) nagrodę przyznawaną corocznie przez Ministra Spraw Zagranicznych (za 1973 rok) dla sportowca lub zespołu, który swoją postawą najbardziej rozsławił imię Polski za granicą[26]. Dziewięciokrotnie został zwycięzcą corocznego plebiscytu „Przeglądu Sportowego” i Polskiego Związku Kolarskiego na najlepszego polskiego kolarza sezonu w latach (1969–1973 oraz 1975–1978)[6].
W Nałęczowie znajduje się pomnik z brązu, w postaci starodawnego roweru. Po obu jego stronach na chodniku widnieją płytki pamiątkowe z podpisami najwybitniejszych polskich gwiazd kolarstwa, w tym m.in. Ryszarda Szurkowskiego[33]. W Alei Gwiazd Sportu w Dziwnowie w 2002, jako jeden z pierwszych osobiście odsłonił tablicę z repliką swojego medalu olimpijskiego. W tymże roku (III edycja) odsłonięto tablicę z jego gwiazdą w Alei Gwiazd Sportu we Władysławowie. Ponadto tablica pamiątkowa jemu poświęcona znajduje się również na chodniku w Galerii Sław Kolarstwa Polskiego na Starówce w Kowarach[34]. W muzeum Centrum Historii Zajezdnia we Wrocławiu znajduje się jego kask i buty, eksponowane w gablocie[35].
Rada Gminy Garbatka-Letnisko2011-05-26 26 maja 2011(dts) przyznała mu tytuł Honorowego Obywatela Gminy Garbatka–Letnisko, gdzie w 1966 mieszkał, będąc skoszarowanym jako żołnierz jednostki z Tarnowskich Gór w wagonach kolejowych i zajmował się budową i naprawą trakcji kolejowej[36]. Ponadto w Krośnicach corocznie organizowana jest impreza popularyzująca turystykę rowerową pod nazwą Rajd Rowerowy „Śladami Ryszarda Szurkowskiego”[37].
W Świebodowie w 2022 otwarto skwer Szurkowskiego ufundowany przez mieszkańców tej miejscowości[38].
Życie prywatne
Ryszard Szurkowski w 1969 ożenił się z Ewą Kukuł[39]. Ze związku tego narodził się syn Norbert, który w wieku 31 lat zginął w zamachu 11 września 2001 na World Trade Center w Nowym Jorku, gdzie pracował na 104. piętrze jednej z wież[40]. Następnie po rozwodzie związał się z Izabelą Gumowską, z którą miał drugiego syna Wiktora[f][43][44] (zm. 2020). W 2009 poznał swoją drugą żonę Iwonę Arkuszewską[45][46].
RyszardR.SzurkowskiRyszardR., KrzysztofK.WyrzykowskiKrzysztofK., Kolarstwo, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1979 (I ty zostaniesz olimpijczykiem), ISBN 83-217-2239-3, OCLC297676069. Brak numerów stron w książce
RyszardR.SzurkowskiRyszardR., KrzysztofK.WyrzykowskiKrzysztofK., Być liderem, Warszawa: Wyd. Krajowa Agencja Wydawnicza, 1983 (Bohaterowie stadionów), ISBN 83-03-00113-2, OCLC750758885. Brak numerów stron w książce
Wystąpił w epizodycznej roli, grając samego siebie, w scenie balu mistrzów sportu w filmie z 1971 Motodrama z główną rolą Jacka Fedorowicza. Jest również bohaterem kilku filmów dokumentalnych.
↑ abNa rozegranych 14 czerwca 1978 Mistrzostwach Polski w jeździe parami pod Wieluniem na dystansie 42 km, para Szurkowski–Faltyn nieoczekiwanie przegrała z gospodarzami Janem Majchrowskim i Sławomirem Podwójniakiem (MLKS Wieluń) o 16,8 sekundy, co uznano wtedy za sensację tych mistrzostw (→ Chmielewski i Żochowski 1979 ↓, s. 99).
↑Niektóre źródła podają, że Ryszard Szurkowski zajął w tym wyścigu 30. miejsce, ponieważ zdobywca 3. miejsca Hiszpan Jaime Huélamo został zdyskwalifikowany za pozytywny wynik testu antydopingowego, w związku z tym przesuwają następnych kolarzy o jedną pozycję w górę.
↑Wycofał się kilkanaście kilometrów przed metą na skutek defektu opony roweru (→ Biega 1974 ↓, s. 4).
↑Po przejechaniu trasy i zajęciu 4. miejsca drużyna Polski została następnie zdyskwalifikowana, ponieważ kontrola antydopingowa Ryszarda Szurkowskiego dała wynik pozytywny[25].
↑W rozegranych 4 października 1975 Mistrzostwach Polski w jeździe na czas w Szamotułach na dystansie 42 km, zajął 55. miejsce (na 82 startujących), ponieważ spóźnił się na start (→ Chmielewski i Żochowski 1976 ↓, s. 355–356).
↑Urodzony 26 kwietnia 1994 syn Wiktor zmarł 21 sierpnia 2020 i spoczywa na cmentarzu miejskim w Ostrołęce[41][42].
↑Film jest opowieścią o ostatnim kolarzu Wyścigu Pokoju z 1971, Duńczyku, Rylandzie Kehlecie. Szurkowskiego widzimy w tym filmie m.in. na 8. etapie Bischofswerda – Drezno oraz po dekoracji na podium 13. etapu Liberec – Liberec, na którym zajął 2. miejsce.
EdwardE.AłaszewskiEdwardE., BohdanB.TomaszewskiBohdanB., Sławy sportu w karykaturze i wspomnieniu, Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1973, OCLC750762354.
MaciejM.BiegaMaciejM., Tęczowe koszulki, Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1974 („Stadion”), OCLC831160433.
ZbigniewZ.ChmielewskiZbigniewZ., RyszardR.ŻochowskiRyszardR., Kalejdoskop sport 1974, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza RSW „Prasa-Książka-Ruch”, 1975, OCLC951384158.
ZbigniewZ.ChmielewskiZbigniewZ., RyszardR.ŻochowskiRyszardR., Kalejdoskop sport 1975, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza RSW „Prasa-Książka-Ruch”, 1976, OCLC21318417.
Janusz MichałJ.M.CieślińskiJanusz MichałJ.M., Iskier przewodnik sportowy, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Iskry”, 1976, OCLC169680668.
MarekM.OrdyłowskiMarekM., ZbigniewZ.SchwarzerZbigniewZ., LeonardL.SzymańskiLeonardL., 50 lat wrocławskiego sportu 1945–1995, Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, 2007, ISBN 978-83-89518-67-5, OCLC749692564. Brak numerów stron w książce
Józef MaciejJ.M.ZajączkowskiJózef MaciejJ.M., Kolarstwo Dolnośląskie 1945–1975. Kronika Ilustrowana, Wrocław: Studio Wydawniczo-Typograficzne „Typoscript”, 2011, ISBN 978-83-62440-04-7, OCLC812775964. Brak numerów stron w książce
Linki zewnętrzne
Ryszard Jan Szurkowski, [w:] Polski Komitet Olimpijski [online], olimpijski.pl [zarchiwizowane z adresu 2022-11-30].
_pictogram.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
