گویشهای طالقان گویش‌هایی از زبان‌های ایرانی شمال غربی و زیرمجموعه زبان‌های کاسپین می‌باشد. گویشهای طالقان به دو گویش طالقانی و طبری طالقانی تقسیم می‌شود. به عقیدۀ صاحب نظران گویش مردم طالقان به دو دسته مازندرانی و طالقانی تقسیم می‌شود. روستاهایی که بین جوستان و کوه‌های کندوان قرار گرفته‌اند به لهجه مازندرانی سخن می‌گویند. از جوستان به سمت باختر به مازندرانی با لهجه طالقانی سخن می‌گویند.[۱][۲]
به گفتۀ اعظام الوزاره زبان اهل طالقان مرکب است از لهجه و لسان قزوینی و طبرستانی چون با این دو ولایت همسایگی و مجاورت دارند و از هر دو سمت وضع تکلم و تلفظ خود را اقتباس نموده‌است.[۳]گویش طبری طالقانی گویشی از زبان مازندرانی و زیر مجموعه گویش کلارستاقی می‌باشد که به گویش مردم شهرستان چالوس شباهت دارد و برخی ویژگی‌های نحوی آن به گویشهای مازندرانی گونه همچون شمیرانی شباهت دارد.[۴] آبادی‌های بالا طالقان همچون گته ده، اسکان، دهدر، درا پی، گرآب، ناریان، مهران، خیکان و پراچان به گویش طبری طالقانی گویش می‌کنند. [۵].
گویشهای طالقان
گویشهای طالقان به دو دسته طالقانی و طبری طالقانی تقسیم می‌شود.[۶][۷]
گویش طالقانی: این گویش از جوستان به غرب و در تمام آبادی‌ها پایین طالقان میان طالقان و کنارود گویش می‌شود.
طبری طالقانی: این گویش از کندوان تا جوستان گویش می‌شود و اکثر آبادی بالا طالقان به جز جوستان را درمی‌گیرد.
دستور زبان گویش طالقانی
ضمایر
در گویش طالقانی ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.[۸]
ضمیر
۱ مفرد
۲ مفرد
۳ مفرد
۱ جمع
۲ جمع
۳ جمع
فاعلی، تاتی طالقانی
men
to
u
mâ
šemâ
ošan
مفعولی، تاتی طالقانی
mene/mere
tere
ure
mâre
šemâre
ošane
ملکی، تاتی طالقانی
meni/mi
ti
uyi
mâyi
šemayi
ošani
صرف فعل
در جدول زیر فعل آمدن (biâmiyan) بر اساس گویش طالقانی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۹]
زمان/شخص
۱ مفرد
۲ مفرد
۳ مفرد
۱ جمع
۲ جمع
۳ جمع
حال التزامی
biyem
biyey
biya
biyeym
biyeyn
biyan
حال ساده
miyem
miyey
miya
miyeym
miyeyn
miyan
حال در حال انجام
darem-miyem
dari-miyey
dare-miya
darim-miyeym
darin-miyeyn
daren-miyan
گذشته ساده
biyâmiama
biyâmiey
biyâmia
biyâmieym
biyâmieyn
biyâmiana
گذشته استمراری
miyâmiam
miyâmiey
miyâmia
miyâmieym
miyâmieyn
miyâmian
گذشته در حال انجام
dabiyam-miyâmiam
dabi-miyâmiey
dabiya-miyâmia
dabiyeym-miyâmieym
dabiyeyn-miyâmieyn
dabiyan-miyâmian
گذشته کامل
biyâme biyam
biyâme bi
biyâme ba
biyâme biyeym
biyâme biyeyn
biyâme biyan
دستور زبان طبری طالقانی
ضمایر
در گویش طبری طالقانی ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.[۱۰]
ضمیر
۱ مفرد
۲ مفرد
۳ مفرد
۱ جمع
۲ جمع
۳ جمع
فاعلی، طبری طالقانی
men
te
ve
emâ
šemâ
vešun/ešon
مفعولی، طبری طالقانی
mere
tere
vere
amâre
šemare
vešunre
ملکی، طبری طالقانی
mi
ti
vi
amei
šemei
vešuni
شناسه
در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در گویش طبری طالقانی سه دسته شناسه داریم: گذشته، حال ساده و حال التزامی.[۱۱] (نمونه زیر بر اساس گویش گته‌ده تنظیم شده‌است)
۱. گذشته:
بن ماضی ساده: -bimâ = آمد
بن ماضی استمراری: -â-mbi = می‌آمد
گذشته
۱ مفرد
۲ مفرد
۳ مفرد
۱ جمع
۲ جمع
۳ جمع
شناسه
me
i
e/∅
emi
eni
ene
۲. حال ساده:
بن مضارع اخباری: -â = می‌آید
حال ساده
۱ مفرد
۲ مفرد
۳ مفرد
۱ جمع
۲ جمع
۳ جمع
شناسه
me
ni
ne
emi
deni
dene
۳. حال التزامی:
بن مضارع التزامی: -biâ = بیا
حال التزامی
۱ مفرد
۲ مفرد
۳ مفرد
۱ جمع
۲ جمع
۳ جمع
شناسه
am/m
i
e/∅
im
in
an/n
صرف فعل
در جدول زیر فعل آمدن (bimân) بر اساس گویش طبری طالقانی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۱۲](نمونه زیر براساس روستا گته‌ده می‌باشد)
↑M. Bazin, E. Ehlers, B. Hourcade, “ALBORZ iii. Geography,” Encyclopædia Iranica, I/8, pp. 813-821; an updated version is available online at http://www.iranicaonline.org/articles/alborz-geography (accessed on 17 May 2014).
