گویش چالوسی

کلارستاقی
زبان بومی در	ایران استان مازندران
تبار	هندواروپایی هندوایرانی ایرانی ایرانی غربی گروه شمال غربی زبان‌های کاسپین زبان مازندرانی کلارستاقی
سامانه نوشتاری	الفبای طبری
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹	–

گویش چالوسی یا گویش کلارستاقی یا طبری چالوسی یا مازندرانی چالوسی شاخه ای از گویش طبری رویانی از زبان طبری است که در نواحی غربی استان مازندران همچون شهرستان چالوس و شهر چالوس گویش می‌شود و با گویش‌های طبری کلاردشت، عباس‌آباد، نوشهر و نور نزدیکی دارد. زبان مازندرانی زبانی است که در استان مازندران و قسمت‌هایی از استان‌های گلستان، سمنان، تهران و البرز رایج است. مازندرانی استان مازندران به سه گویش غربی، مرکزی و شرقی تقسیم می‌گردد. گویش طبری چالوس (کلارستاقی) جز گویش غربی مازندرانی محسوب می‌شود. گویش مازندرانی غربی در محدوده میان چالوس و تنکابن گویش می‌شود.^[۱] در کتاب راهنمای زبان‌های ایرانی که به ویراستاری رودیگر اشمیت منتشر شده، گویش بومی مناطق از چالوس تا خود تنکابن (گویش منطقه کلارستاق) گویشی از زبان مازندرانی می‌باشد^[۲] فردوس آقاگل‌زاده دو گویش چالوس و کلاردشت را گویشی از زبان مازندرانی معرفی می‌کند.^[۳] در سال ۱۳۸۱ «واژه‌نامه بزرگ تبری» به ویراستاری «جهانگیر نصری اشرفی» منتشر شد که در بردارنده واژگانی از گویش‌های عباس‌آباد و آمل و بابل و بهشهر و علی‌آباد کتول و کردکوی و نوشهر و ساری و تنکابن و دیگر مناطق بود.^[۴] در کتاب واژه‌نامه بزرگ تبری گویشی که در منطقه کلارستاق شامل چالوس و تنکابن شرقی (کلارستاق باستانی، برخی از روستاهای کوهپایه‌ای منطقه بیرون بشم و لنگا و نواحی جلگه ای از آب چالوس و عباس‌آباد و رودخانه نشتا به مرکزیت عباس‌آباد) تکلم می‌شود گویشی از زبان مازندرانی می‌باشد.^[۵]

مقایسه ضمایر

در مازندرانی ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.

ضمیر	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
فاعلی، ساری[۶]	men	te	ve	emâ	šemâ	vešun
مفعولی، ساری	mere	tere	vere	emâre	šemâre	vešunre
ملکی، ساری	me	te	vene	ame	šeme	vešune
فاعلی، چالوس[۷]	men	to	ve	amâ	šomâ	vešon
مفعولی، چالوس	mene/mere	tere	vere	amâre	šomâre	vešonre
ملکی، چالوس	me	te	ve	ame	šeme	vešone
فاعلی، کلاردشت	men	to	un/on	amâ	šomâ	ušon
مفعولی، کلاردشت	mene	tere	une/vere	amâre	šomâre	ušone
ملکی، کلاردشت	me	te	une/ve	ame	šeme	ušone
فاعلی، شهمیرزاد[۸]	mo	to/tu	ü/o	h-ama	šamâ	ošan
مفعولی، شهمیرزاد	mar-a	tar-a/ter	ür-a	hamira	šamira	ošanra
ملکی، شهمیرزاد	me	to/te	e	hami	šami	ošene
ملکی، تنکابنی	mi	ti	vi	ami	šimi	ušane
فاعلی، تنکابنی	mo	to	vi	amâ	šomâ	ušân
مفعولی، تنکابنی	mere	tere	vere	amere	šemere	ušâne

ساختار گویش کلارستاقی

شناسه (چالوس)

در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در زبان طبری سه دسته شناسه داریم: گذشته، حال ساده و حال التزامی.^[۹] (نمونه زیر براساس گویش چالوس صرف شده‌است)

۱. گذشته:

• بن ماضی ساده: _buārd = رفت
• بن ماضی استمراری: _še_ma = می‌رفت

گذشته	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه پس از همخوان	eme	i	e	emi	enni	enne
شناسه پس از واکه	me	i	∅	mi	nni	nne
شناسه پس از واکه (ی)	yame	∅	ya	yami	yanni	yanne

۲. حال ساده:

• بن مضارع اخباری: _še = می‌رود

حال ساده	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه پس از همخوان	eme	ni	ne	emi	enni	enne
شناسه پس از واکه	me	ni	ne	mi	nni	nne

۳. حال التزامی:

• بن مضارع التزامی: _buār = برود

حال التزامی	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه پس از همخوان	am	i	e	im	in	an
شناسه پس از واکه	m	y	∅	ym	yn	n
شناسه پس از واکه (ی)	yam	yey	ye	yeym	yeyn	yan

صرف فعل (چالوس)

در جدول زیر فعل رفتن (buārden) بر اساس لهجه چالوس در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.^[۱۰]

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	buārdeme	buārdi	buārde	buārdemi	buārdenni	buārdenne
گذشته کامل	buārde-biyame	buārde_bi	buārde_biya	buārde-biyami	buārde-biyanni	buārde-biyanne
گذشته التزامی	buārde-bum	buārde-buy	buārde-buye	buārde-buym	buārde-buyn	buārde-bun
گذشته التزامی کامل	buārde-bi-bum	buārde-bi-buy	buārde-bi-buye	buārde-bi-buym	buārde-bi-buyn	buārde-bi-bun
گذشته استمراری	še_ma_me	še_ma_i	še_ma	še_ma_mi	še_ma_nni	še_ma_nne
گذشته استمراری نوع دوم	šime	ši	šie	šimi	šini	šine
گذشته در حال انجام	dar-šemame	dar-šemai	dar-šema	dar-šemami	dar-šemanni	dar-šemanne
حال ساده/آینده	šeme	šeni	šene	šemi	šenni	šenne
حال در حال انجام	dar-šeme	dar-šeni	dar-šene	dar-šemi	dar-šenni	dar-šenne
حال التزامی	buāram	buāri	buāre	buārim	buārin	buāran
حال التزامی	xāyme buāram	xāyni buāri	xāyne buāre	xāymi buārim	xåynni buāri	xāynne buāran

در جدول زیر فعل آمدن (bimān) بر اساس لهجه چالوس در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.^[۱۱]

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	bimāme	bimāi	bimā	bimāmi	bimānni	bimānne
گذشته کامل	bimā-biyame	bimā_bi	bimā_biya	bimā-biyami	bimā-biyanni	bimā-biyanne
گذشته التزامی	bimā-bum	bimā-buy	bimā-buye	bimā-buym	bimā-buyn	bimā-bun
گذشته التزامی کامل	bimā-bi-bum	bimā-bi-buy	bimā-bi-buye	bima-bi-buym	bimā-bi-buyn	bimā-bi-bun
گذشته استمراری نوع اول	e_ma_me	e_ma_i	e_ma	e_ma_mi	e_ma_nni	e_ma_nne
گذشته استمراری نوع دوم	emāme	emāi	emā	emāmi	emānni	emānne
گذشته در حال انجام	dar_emame	dar_emai	dar_ema	dar_emami	dar_emanni	dar_emanne
حال ساده/آینده	eme	eni	ene	emi	enni	enne
حال در حال انجام	dar_eme	dar_eni	dar_ene	dar_emi	dar_enni	dar_enne
حال التزامی	biyem	biyey	biye	biyeym	biyeyn	biyen
آینده	xāyme biyem	xāyni biyey	xāyne biye	xāymi biyeym	xāynni biyeyn	xāynne biyen

در جدول زیر فعل کردن (hâkorden) بر اساس لهجه چالوس در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.^[۱۲]

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	hâkordeme	hâkordi	hâkorde	hâkordemi	hâkordeni	hâkordene
گذشته کامل	hâkorde-biyame	hâkorde_bi	hâkorde_biya	hâkorde-biyami	hâkorde-biyanni	hâkorde-biyanne
گذشته التزامی	hâkorde-bum	hâkorde-buy	hâkorde-buye	hâkorde-buym	hâkorde-buyn	hâkorde-bun
گذشته التزامی کامل	hâkorde-bi-bum	hâkorde-bi-buy	hâkorde-bi-buye	hâkorde-bi-buym	hâkorde-bi-buyn	hâkorde-bi-bun
گذشته استمراری نوع اول	ko-ma-me	ko-ma-i	ko-ma	ko-ma-mi	ko-ma-nni	ko-ma-nne
گذشته استمراری نوع دوم	kordeme	kordi	korde	kordemi	kordeni	kordene
گذشته در حال انجام	dare-komame	dare-komai	dare-koma	dare-komami	dare-komamnni	dare-komanne
حال ساده/آینده	kome	koni	kone	komi	konni	konne
حال در حال انجام	dare-kome	dare-koni	dare-kone	dare-komi	dare-konni	dare-konne
حال التزامی	hâkonem	hâkoni	hâkone	hâkonim	hâkonin	hâkonen
حال التزامی	xāyme hâkonem	xāyni hâkoni	xāyne hâkone	xāymi hâkonim	xāynni hâkonin	xāynne hâkonen

منابع

• گویش چالوس، فرزاد بختیاری مرکیه
• راهنمای زبان‌های ایرانی، رودیگر اشمیت
• زبان مازندرانی (طبری) توصیف زبان‌شناختی (تحقیقی میدانی - اطلس زبانی)، فردوس آقاگل‌زاده

1. دکتر فرزاد بختیاری مرکیه، تاریخ کنفرانس بین‌المللی =بررسی مسائل جاری زبان‌ها، گویش‌ها و زبانشناسی14_15، ۱.
2. اشمیت، رودیگر (١٣٨٢). راهنمای زبان‌های ایرانی. به کوشش ترجمه زیر نظر حسن رضایی باغ بیدی. تهران: انتشارات ققنوس. ص. صفحه ۴۹۰ جلد دوم. شابک ۹۶۴-۳۱۱-۴۸۸-۰.
3. آقاگل‌زاده، فردوس (۱۳۹۵). زبان مازندرانی (طبری) توصیف زبان‌شناختی (تحقیقی میدانی - اطلس زبانی). نشر دانشگاه تربیت مدرس. ص. ۱۷۲.
4. The dictionary edited by Naṣri Ašrafi (1381 Š./2002) contains vocabulary from the dialects of ʿAbbāsābād, Āmol, Bābol, Behšahr, Katul, Kord-kuy, Nowšahr, Sāri, Qāʾem-šahr, Tonokābon, etc. (in part compared with Pahlavi)., (Prods Oktor Skjærvø), “IRAN vi. IRANIAN LANGUAGES AND SCRIPTS (2) Documentation” Encyclopædia Iranica, online edition
5. نصری اشرافی، جهانگیر (۱۳۷۷). واژه‌نامه بزرگ تبری. به کوشش حسین صمدی و سید کاظم مداح و کریم الله قائمی و علی اصغر یوسفی نیا و محمود داوودی درزی و محمد حسن شکوری و عسکری آقاجانیان میری و ابوالحسن واعظی و ناصر یداللهی و جمشید قائمی و فرهاد صابر و ناعمه پازوکی. تهران: اندیشه پرداز و خانه سبز. ص. صفحات ۲۷ و ۳۰ جلد اول. شابک ۹۶۴۹۱۱۳۱۵۰.
6. گویش ساری (مازندرانی)، گیتی شکری، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، سال 1374، ص 75
7. آقاگل‌زاده، فردوس (۱۳۹۵). زبان مازندرانی (طبری) توصیف زبان‌شناختی (تحقیقی میدانی - اطلس زبانی). نشر دانشگاه تربیت مدرس. ص. ۱۱۹.
8. راهنمای زبانهای ایرانی، رودریگر اشمیت، انتشارات ققنوس، سال 1388، جلد دوم، ص 504
9. دکتر فرزاد بختیاری مرکیه، تاریخ کنفرانس بین‌المللی بررسی مسائل جاری زبان‌ها، گویش‌ها و زبانشناسی14_15 گویش کلارستاقی چالوس، ۱٠.
10. دکتر فرزاد بختیاری مرکیه، تاریخ کنفرانس بین‌المللی بررسی مسائل جاری زبان‌ها، گویش‌ها و زبانشناسی14_15 گویش کلارستاقی چالوس، ۱٠.
11. دکتر فرزاد بختیاری مرکیه، تاریخ کنفرانس بین‌المللی بررسی مسائل جاری زبان‌ها، گویش‌ها و زبانشناسی14_15 گویش کلارستاقی چالوس، ۱۱.
12. دکتر فرزاد بختیاری مرکیه، تاریخ کنفرانس بین‌المللی بررسی مسائل جاری زبان‌ها، گویش‌ها و زبانشناسی14_15 گویش کلارستاقی چالوس، ۱٠.