Komendy rejonów uzupełnień DOK IIISiedziba komendy
Komenda Rejonu Uzupełnień Suwałki (KRU Suwałki) – organ wojskowy właściwy w sprawach uzupełnień Sił Zbrojnych II Rzeczypospolitej i administracji rezerw w powierzonym mu rejonie[1].
Historia komendy
24 czerwca 1919 roku minister spraw wojskowych ustanowił Powiatową Komendę Uzupełnień Suwałki z tymczasową siedzibą w Grodnie, obejmującą powiaty: suwalski, sejneński i augustowski. PKU Suwałki podlegała Dowództwu Okręgu Generalnego „Warszawa”[2].
W czerwcu 1921 roku PKU 41 pp była nadal podporządkowana DOGen. „Warszawa” i obejmowała swoją właściwością powiaty: augustowski, sejneński i suwalski[3].
Z dniem 15 listopada 1921 roku, po wprowadzeniu podziału kraju na dziesięć okręgów korpusów i wprowadzeniu pokojowej organizacji służby poborowej, dotychczasowa PKU 41 pp została przemianowana na Powiatową Komendę Uzupełnień Suwałki i podporządkowana Dowództwu Okręgu Korpusu Nr III w Grodnie. Okręg poborowy obejmował powiaty: suwalski i sejneński, natomiast powiatem augustowskim administrowała nowo powstała PKU Augustów w Sokółce. W każdym powiecie rezydował oficer ewidencyjny. W 1923 roku stanowiska te w obu powiatach nie zostały obsadzone[4][5][6].
Z dniem 1 czerwca 1922 roku została zlikwidowana gospoda inwalidzka przy PKU Suwałki. W tym czasie komenda w dalszym ciągu pozostawała na obszarze podporządkowanym Dowództwu 2 Armii[7].
18 listopada 1924 roku weszła w życie ustawa z dnia 23 maja 1924 roku o powszechnym obowiązku służby wojskowej[8], a 15 kwietnia 1925 roku rozporządzenie wykonawcze ministra spraw wojskowych do tejże ustawy, wydane 21 marca tego roku wspólnie z ministrami: spraw wewnętrznych, zagranicznych, sprawiedliwości, skarbu, kolei, wyznań religijnych i oświecenia publicznego, rolnictwa i dóbr państwowych oraz przemysłu i handlu[9]. Wydanie obu aktów prawnych wiązało się z przejęciem przez władze cywilne (administracji I instancji) większości zadań związanych z przygotowaniem i przeprowadzeniem poboru[10][11]. Przekazanie większości zadań władzom cywilnym umożliwiło organom służby poborowej zajęcie się wyłącznie racjonalnym rozdziałem rekruta oraz ewidencją i administracją rezerw. Do tych zadań dostosowana została organizacja wewnętrzna powiatowych komend uzupełnień i ich składy osobowe. Poszczególne komendy różniły się między sobą składem osobowym w zależności od wielkości administrowanego terenu[12].
Z dniem 1 stycznia 1925 roku powiat sejneński z siedzibą władz w Sejnach został zniesiony, a wchodzące w jego skład gminy włączone do powiatu suwalskiego[13]. Od tego czasu PKU Suwałki administrowała jedynie powiatem suwalskim[14].
Zadania i nowa organizacja PKU określone zostały w wydanej 27 maja 1925 roku instrukcji organizacyjnej służby poborowej na stopie pokojowej[10]. W skład PKU Suwałki wchodziły dwa referaty: I) referat administracji rezerw i II) referat poborowy[10]. Nowa organizacja i obsada służby poborowej na stopie pokojowej według stanów osobowych L. O. I. Szt. Gen. 3477/Org. 25 została ogłoszona 4 lutego 1926 roku. Z tą chwilą zniesione zostały stanowiska oficerów ewidencyjnych[15][16][17].
12 marca 1926 roku została ogłoszona obsada personalna Przysposobienia Wojskowego, zatwierdzona rozkazem Dep. I L. 6000/26 przez pełniącego obowiązki szefa Sztabu Generalnego gen. dyw. Edmunda Kesslera, w imieniu ministra spraw wojskowych. Zgodnie z nową organizacją pokojową Przysposobienia Wojskowego zostały zlikwidowane stanowiska oficerów instrukcyjnych przy PKU, a w ich miejsce utworzone rozkazem Oddz. I Szt. Gen. L. 7600/Org. 25 stanowiska oficerów przysposobienia wojskowego w pułkach piechoty[18].
Od 1926 roku, obok ustawy o powszechnym obowiązku służby wojskowej i rozporządzeń wykonawczych do niej, działalność PKU Suwałki normowała „Tymczasowa instrukcja służbowa dla PKU”, wprowadzona do użytku rozkazem MSWojsk. Dep. Piech. L. 100/26 Pob.[19]
Z dniem 1 października 1927 roku została zlikwidowana PKU Augustów w Sokółce, a podporządkowany jej powiat augustowski włączony do okręgu poborowego PKU Suwałki[20].
W marcu 1930 roku PKU Suwałki nadal podlegała DOK III w Grodnie i obejmowała swoją właściwością powiaty: suwalski i augustowski[21]. W grudniu tego roku PKU posiadała skład osobowy typ III.
1 lipca 1938 roku weszła w życie nowa organizacja służby uzupełnień, zgodnie z którą dotychczasowa PKU Suwałki została przemianowana na Komendę Rejonu Uzupełnień Suwałki przy czym nazwa ta zaczęła obowiązywać 1 września 1938 roku[27], z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 roku o powszechnym obowiązku wojskowym[28]. Obok wspomnianej ustawy i rozporządzeń wykonawczych do niej, działalność PKU Suwałki normowały przepisy służbowe MSWojsk. D.D.O. L. 500/Org. Tjn. Organizacja służby uzupełnień na stopie pokojowej z 13 czerwca 1938 roku. Zgodnie z tymi przepisami komenda rejonu uzupełnień była organem wykonawczym służby uzupełnień[26].
Komendant rejonu uzupełnień w sprawach dotyczących uzupełnień Sił Zbrojnych i administracji rezerw podlegał dowódcy Okręgu Korpusu Nr III, który był okręgowym organem kierowniczym służby uzupełnień. Rejon uzupełnień nie uległ zmianie i nadal obejmował powiaty: suwalski i augustowski[1].
KRU Suwałki była jednostką mobilizującą. Pod względem mobilizacji materiałowej była przydzielona do 41 pp w Suwałkach. Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” komendant Rejonu Uzupełnień był odpowiedzialny za przygotowanie i przeprowadzenie mobilizacji kompanii wartowniczej nr 4/31. Wymieniony pododdział miał być zmobilizowany w alarmie, w grupie jednostek oznaczonych kolorem niebieskim[29][b].
Po ogłoszeniu mobilizacji KRU Suwałki funkcjonowała na podstawie etatu pokojowego. Pod względem ewidencji i uzupełnień miała być przydzielona do Ośrodka Zapasowego 29 DP[31]. KRU Suwałki była jednostką podległą dowódcy Okręgu Korpusu Nr III, a zaopatrywaną przez dowódcę SGO „Narew”[32].
Obsada personalna
Poniżej przedstawiono wykaz oficerów zajmujących stanowisko komendanta Powiatowej Komendy Uzupełnień i komendanta rejonu uzupełnień oraz wykaz osób funkcyjnych (oficerów i urzędników wojskowych) pełniących służbę w PKU i KRU Suwałki, z uwzględnieniem najważniejszych zmian organizacyjnych przeprowadzonych w 1926 i 1938 roku.
↑St. sierż. Wacław Krynicki ps. „Pakuła” „Korwin” urodził się w 1896 roku w Suwałkach. W 1914 roku został wcielony do armii rosyjskiej. W grudniu 1917 roku powrócił do Suwałk i wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej. Wziął udział w powstaniu sejneńskim. 23 sierpnia 1919 roku w czasie ataku na Sejny dowodził czołowym I plutonem 1. kompanii „szturmowej”. Następnie zgłosił się na ochotnika do 41 Suwalskiego Pułku Piechoty, w szeregach którego walczył na wojnie z bolszewikami, a następnie z Litwinami o Suwalszczyznę. Za wykazane męstwo został odznaczony Krzyżem Walecznych. Do 1939 roku pełnił służbę w PKU Suwałki. W 1928 roku został odznaczony Brązowym Krzyżem Zasługi[22], a 13 kwietnia 1931 roku Krzyżem Niepodległości. W grudniu 1939 roku został zaprzysiężony i wstąpił do konspiracji PZP-ZWZ-AK. Pełnił funkcję komendanta Rejonu I Suwałki. W kwietniu 1942 roku został aresztowany przez Niemców i po śledztwie osadzony najpierw w więzieniu w Królewcu, a następnie w obozie koncentracyjnym Stutthoff, gdzie zmarł 2 lutego 1943 roku. Był żonaty z Antoniną z Szenderów (1902-1984), damą Orderu Virtuti Militari, z którą miał syna Ryszarda (1923–1944) ps. „Bob”, żołnierza Armii Krajowej[23].
↑Zmobilizowana kompania była organicznym pododdziałem baonu wartowniczego nr 31, mobilizowanego przez KRU Grodno[30]
↑Kpt. adm. (art.) Stefan Tadeusz Wypijewski (ur. 31 sierpnia 1939) był odznaczony Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Walecznych (dwukrotnie) i Srebrnym Krzyżem Zasługi. W kwietniu 1933 roku został przydzielony z 14 dak w Białymstoku, w celu odbycia praktyki poborowej[65]. W marcu 1939 roku pełnił służbę w WIG na stanowisku kierownika referatu taktycznego[66].
↑Konstanty Potapowicz (ur. 9 września 1887) był odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi. Do Wojska Polskiego został przyjęty z byłych Korpusów Wschodnich i byłej armii rosyjskiej. Został zweryfikowany w stopniu porucznika ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 w korpusie oficerów piechoty[69]. Zmarł 10 września 1943 w Oflagu VI B Dössel[70]
↑Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[74].
↑Kpt. adm. (piech.) Izydor Grabowy ur. 4 kwietnia 1897 w Rokietnicy, w rodzinie Franciszka. Porucznik ze starszeństwem z 1 maja 1923 w korpusie oficerów piechoty. Służył w 27 pułku piechoty w Częstochowie[75][76][77]. W marcu 1932 został przeniesiony do Korpusu Ochrony Pogranicza[78][79]. W czerwcu 1935 nadal w KOP[80]. Na stopień kapitana został mianowany ze starszeństwem z 19 marca 1938 i 154. lokatą w korpusie oficerów administracji (grupa administracyjna). Był odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi i Krzyżem Zasługi Wojsk Litwy Środkowej[81]. 12 czerwca 1935 Komitet Krzyża i Medalu Niepodległości odrzucił wniosek o nadanie mu tego odznaczenia „z powodu braku pracy niepodległościowej”[82].
↑Kpt. adm. (piech.) Mieczysław Ignacy Kurelski (ur. 28 lipca 1894[83]). Z dniem 1 maja 1933 roku został przydzielony z 41 pp w Suwałkach, w celu odbycia praktyki poborowej[84].
↑Moczyński 1928 ↓, s. 393, autor użył sformułowania „wszystkie czynności przygotowawcze do poboru, jak również jego przeprowadzenie przeszły do władz administracyjnych”, co nie odpowiadało podziałowi kompetencji władz wojskowych i cywilnych, określonych we wspomnianych aktach prawa.
↑Moczyński 1928 ↓, s. 393, wg autora stanowiska oficerów ewidencyjnych, po krótkotrwałym przydzieleniu ich do władz administracyjnych, zostały zniesione w 1925 roku.
↑Jarno 2001 ↓, s. 169, autor także datuje zniesienie stanowisk oficerów ewidencyjnych na rok 1925, co stoi w sprzeczności z ogłoszoną 4 lutego 1926 roku obsadą służby poborowej na stopie pokojowej.
↑Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 7 czerwca 1934 roku, s. 159, został przeniesiony ze stanowiska kwatermistrza 5 pp Leg. do PKU Suwałki celem odbycia praktyki poborowej.
Witold Jarno: Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918-1939. Łódź: Wydawnictwo „Ibidem”, 2001. ISBN 83-88679-10-4.
Henryk Moczyński: Służba poborowa. W: Dziesięciolecie Odrodzenia Polskiej Siły Zbrojnej 1918–1928. Henryk Stanisław Mościcki (red.) Włodzimierz Dzwonkowski (red.) Tadeusz Bałaban (red.). Warszawa: Tadeusz Złotnicki, 1928, s. 391–394.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
Krzysztof Skłodowski: Garnizon Suwałki w latach 1921–1939. Warszawa: IPN, Muzeum Okręgowe w Suwałkach, 2021. ISBN 978-83-8229-322-7.
Piotr Zarzycki: Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1995. ISBN 83-85621-87-3.
.JPG)
