Komenda Rejonu Uzupełnień Łomża (KRU Łomża) – organ wojskowy właściwy w sprawach uzupełnień Sił Zbrojnych II Rzeczypospolitej i administracji rezerw w powierzonym mu rejonie[2].
Formowanie i zmiany organizacyjne
W 1917 roku na terenie Łomży funkcjonował Główny Urząd Zaciągu[3].
Rozkazem kierownika MSWojsk. nr 144 z 27 listopada 1918 w sprawie organizacji władz zaciągowych powołano do życia między innymi Powiatową Komendę Uzupełnień w Łomży dla Okręgu Wojskowego XIII obejmującego powiaty: łomżyński, szczuczyński i kolneński[4]. Z chwilą wejścia w życie rozkazu i sformowania nowego PKU, Główny Urząd Zaciągu do Wojska Polskiego zobowiązany był przekazać całość dokumentacji tej PKU na obszarze której znajdował się[5]. Bezpośrednią kontrolę nad PKU sprawowała Okręgowa Komendy Uzupełnień w Warszawie[5].
Z dniem 31 lipca 1919 roku minister spraw wojskowych gen. por. Józef Leśniewski rozkazem D.M.O. 9148.IV.P. zniósł Okręgową Komendę Uzupełnień w Warszawie, jako odrębny urząd i włączył ją w skład Dowództwa Okręgu Generalnego Warszawa, jako Wydział V Sztabu[7]. Jednocześnie PKU Łomża XIII została bezpośrednio podporządkowana Dowództwu OGen. Warszawa. Jej okręg poborowy obejmował wówczas powiaty: łomżyński, kolneński, szczuczyński, ostrowski, ostrołęcki i wysokomazowiecki[8].
Z dniem 1 czerwca 1922 roku została zlikwidowana gospoda inwalidzka przy PKU Łomża[9].
Z dniem 1 września 1924 roku minister spraw wojskowych wyłączył powiat szczuczyński z Okręgu Korpusu Nr I (PKU Łomża) i wcielił do Okręgu Korpusu Nr III (PKU Białystok)[10]. Od tego czasu do PKU Łomża należały powiaty: łomżyński, kolneński i ostrołęcki[11][12].
18 listopada 1924 roku weszła w życie ustawa z dnia 23 maja 1924 roku o powszechnym obowiązku służby wojskowej[13], a 15 kwietnia 1925 roku rozporządzenie wykonawcze ministra spraw wojskowych do tejże ustawy, wydane 21 marca tego roku wspólnie z ministrami: spraw wewnętrznych, zagranicznych, sprawiedliwości, skarbu, kolei, wyznań religijnych i oświecenia publicznego, rolnictwa i dóbr państwowych oraz przemysłu i handlu[11]. Wydanie obu aktów prawnych wiązało się z przejęciem przez władze cywilne (administracji I instancji) większości zadań związanych z przygotowaniem i przeprowadzeniem poboru[14][15]. Przekazanie większości zadań władzom cywilnym umożliwiło organom służby poborowej zajęcie się wyłącznie racjonalnym rozdziałem rekruta oraz ewidencją i administracją rezerw. Do tych zadań dostosowana została organizacja wewnętrzna powiatowych komend uzupełnień i ich składy osobowe. Poszczególne komendy różniły się między sobą składem osobowym w zależności od wielkości administrowanego terenu[16].
Zadania i nowa organizacja PKU określone zostały w wydanej 27 maja 1925 roku instrukcji organizacyjnej służby poborowej na stopie pokojowej[14]. W skład PKU Łomża wchodziły dwa referaty: I) referat administracji rezerw i II) referat poborowy[14]. Nowa organizacja i obsada służby poborowej na stopie pokojowej według stanów osobowych L. O. I. Szt. Gen. 3477/Org. 25 została ogłoszona 4 lutego 1926 roku. Z tą chwilą zniesione zostały stanowiska oficerów ewidencyjnych[17][18][19].
12 marca 1926 roku została ogłoszona obsada personalna Przysposobienia Wojskowego, zatwierdzona rozkazem Dep. I L. 6000/26 przez pełniącego obowiązki szefa Sztabu Generalnego gen. dyw. Edmunda Kesslera, w imieniu ministra spraw wojskowych. Zgodnie z nową organizacją pokojową Przysposobienia Wojskowego zostały zlikwidowane stanowiska oficerów instrukcyjnych przy PKU, a w ich miejsce utworzone rozkazem Oddz. I Szt. Gen. L. 7600/Org. 25 stanowiska oficerów przysposobienia wojskowego w pułkach piechoty[20].
Od 1926 roku, obok ustawy o powszechnym obowiązku służby wojskowej i rozporządzeń wykonawczych do niej, działalność PKU Łomża normowała „Tymczasowa instrukcja służbowa dla PKU”, wprowadzona do użytku rozkazem MSWojsk. Dep. Piech. L. 100/26 Pob.[21]
W grudniu 1930 roku komenda posiadała skład osobowy typ II[21]. Z dniem 1 kwietnia 1932 roku został zniesiony powiat kolneński, a należące do niego gminy włączone do powiatu łomżyńskiego i ostrołęckiego[22].
31 lipca 1931 roku gen. dyw. Kazimierz Fabrycy, w zastępstwie ministra spraw wojskowych, rozkazem B. Og. Org. 4031 Org. wprowadził zmiany w organizacji służby poborowej na stopie pokojowej. Zmiany te polegały między innymi na zamianie stanowisk oficerów administracji w PKU na stanowiska oficerów broni (piechoty) oraz zmniejszeniu składu osobowego PKU typ I–IV o jednego oficera i zwiększeniu o jednego urzędnika II kategorii. Liczba szeregowych zawodowych i niezawodowych oraz urzędników III kategorii i niższych funkcjonariuszy pozostała bez zmian[23].
1 lipca 1938 roku weszła w życie nowa organizacja służby uzupełnień, zgodnie z którą dotychczasowa PKU Łomża została przemianowana na Komendę Rejonu Uzupełnień Łomża przy czym nazwa ta zaczęła obowiązywać 1 września 1938 roku[24], z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 roku o powszechnym obowiązku wojskowym[25]. Obok wspomnianej ustawy i rozporządzeń wykonawczych do niej, działalność KRU Łomża normowały przepisy służbowe MSWojsk. D.D.O. L. 500/Org. Tjn. Organizacja służby uzupełnień na stopie pokojowej z 13 czerwca 1938 roku. Zgodnie z tymi przepisami komenda rejonu uzupełnień była organem wykonawczym służby uzupełnień[26].
Komendant rejonu uzupełnień w sprawach dotyczących uzupełnień Sił Zbrojnych i administracji rezerw podlegał bezpośrednio dowódcy Okręgu Korpusu Nr I, który był okręgowym organem kierowniczym służby uzupełnień. Rejon uzupełnień nie uległ zmianie i nadal obejmował powiaty: łomżyński i ostrołęcki[2].
Obsada personalna
Poniżej przedstawiono wykaz oficerów zajmujących stanowisko komendanta Powiatowej Komendy Uzupełnień i komendanta rejonu uzupełnień oraz wykaz osób funkcyjnych (oficerów i urzędników wojskowych) pełniących służbę w PKU i KRU Łomża, z uwzględnieniem najważniejszych zmian organizacyjnych przeprowadzonych w 1926 i 1938 roku.
↑Wojewoda białostocki zarządzeniem AC.I-C.I/11 z 12 września 1930 roku zezwolił majorowi administracji (dział kancelaryjny) w stanie spoczynku Atanazemu Cybuli na zmianę nazwiska rodowego „Cybula” na nazwisko „Malwicki”[36].
↑Kpt. piech. Erwin Dąbrowski (ur. 3 października 1898) był odznaczony Medalem Niepodległości i Srebrnym Krzyżem Zasługi. W 33 pp w Łomży pełnił służbę do 1939 roku. W marcu tego roku na stanowisku dowódcy 7 kompanii strzeleckiej[51]. W czasie kampanii wrześniowej dostał się do niemieckiej niewoli. Przebywał w Oflagu II C Woldenberg[52].
↑Kazimierz Alfons Kwiatkowski (ur. 30 października 1894) do Wojska Polskiego został przyjęty z byłych Korpusów Wschodnich i byłej armii rosyjskiej. 3 maja 1922 został zatwierdzony w stopniu porucznika ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 w korpusie oficerów piechoty. 1 lipca 1924 został przydzielony do macierzystego 71 pp z równoczesnym odkomenderowaniem do 1 pac celem przeszkolenia. Później został przeniesiony do korpusu oficerów artylerii. W 1928 służył w 1 Oddziale Służby Uzbrojenia w Modlinie, a w 1932 w 1 pan. W 1938, w stopniu porucznika, był już w korpusie oficerów administracji, grupa administracyjna. Został odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi[55]. W 1939 pełnił służbę w Kadrze Zapasowej 9 Szpitala Okręgowego w Brześciu nad Bugiem na stanowisku dowódcy I plutonu kompanii szkolnej.
↑Karol Władysław Mikołajczyk (ur. 20 lipca 1895) – podpułkownik Korpusu Kontrolerów Wojska Polskiego. Był odznaczony Krzyżem Walecznych i Złotym Krzyżem Zasługi[68] oraz Signum Laudis Brązowym Medalem Zasługi Wojskowej z mieczami na wstążce Krzyża Zasługi Wojskowej i Brązowym Medalem Waleczności. W czasie I wojny światowej walczył w szeregach Pułku Artylerii Polowej Nr 5. Na stopień podporucznika został mianowany ze starszeństwem z 1 sierpnia 1916 roku w korpusie oficerów artylerii polowej i górskiej. W kwietniu 1928 roku został przeniesiony z 30 pap do kadry oficerów artylerii z równoczesnym przydziałem do 2 d. pg. panc. w Niepołomicach na stanowisko zastępcy dowódcy dywizjonu. W marcu 1929 roku został przydzielony do PKU Łomża na stanowisko pełniącego obowiązki kierownika I referatu administracji rezerw i zastępcy komendanta. We wrześniu 1930 roku został przeniesiony do 22 pap w Przemyślu na stanowisko dowódcy dywizjonu. W 1932 roku został przesunięty na stanowisko zastępcy dowódcy pułku. Z dniem 15 marca 1933 roku został przydzielony do Korpusu Kontrolerów na okres 6 miesięcy. We wrześniu tego roku został przeniesiony z korpusu oficerów artylerii do korpusu oficerów kontrolerów z równoczesnym przeniesieniem z 22 pal do Korpusu Kontrolerów. Na stopień podpułkownika został mianowany ze starszeństwem z 19 marca 1938 roku i 1. lokatą w korpusie oficerów kontrolerów.
↑Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[72].
↑Kpt. adm. (piech.) Bronisław Tytus Żółciński (ur. 13 stycznia 1893) był odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi[73].
↑Kpt. adm. (piech.) Antoni Brodowski (ur. 13 marca 1891) był odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi[75]. W kwietniu 1924 roku został przydzielony z 9 pp Leg. do PKU Łomża, w celu odbycia praktyki poborowej[76]. W sierpniu tegoroku został wyznaczony na stanowisko oficera ewidencyjnego na powiat łomżyński. W lutym 1926 roku został zatwierdzony na stanowisku kierownika II poborowego.
↑Moczyński 1928 ↓, s. 393, autor użył sformułowania „wszystkie czynności przygotowawcze do poboru, jak również jego przeprowadzenie przeszły do władz administracyjnych”, co nie odpowiadało podziałowi kompetencji władz wojskowych i cywilnych, określonych we wspomnianych aktach prawa.
↑Moczyński 1928 ↓, s. 393, wg autora stanowiska oficerów ewidencyjnych, po krótkotrwałym przydzieleniu ich do władz administracyjnych, zostały zniesione w 1925 roku.
↑Jarno 2001 ↓, s. 169, autor także datuje zniesienie stanowisk oficerów ewidencyjnych na rok 1925, co stoi w sprzeczności z ogłoszoną 4 lutego 1926 roku obsadą służby poborowej na stopie pokojowej.
Henryk Moczyński: Służba poborowa. W: Dziesięciolecie Odrodzenia Polskiej Siły Zbrojnej 1918–1928. Henryk Stanisław Mościcki (red.) Włodzimierz Dzwonkowski (red.) Tadeusz Bałaban (red.). Warszawa: Tadeusz Złotnicki, 1928, s. 391–394.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
Robert Szandrocho: 90 lat terenowych organów administracji wojskowej w Polsce. Wrocław: Wrocławskie Wydawnictwo Naukowe Atla 2, 2011. ISBN 978-83-60732-61-8.
