Komenda Rejonu Uzupełnień Grodno (KRU Grodno) – organ wojskowy właściwy w sprawach uzupełnień Sił Zbrojnych II Rzeczypospolitej i administracji rezerw w powierzonym mu rejonie[2].
Historia komendy
Z dniem 1 czerwca 1922 roku została zlikwidowana gospoda inwalidzka przy PKU Grodno. W tym czasie komenda w dalszym ciągu pozostawała na obszarze podporządkowanym Dowództwu 2 Armii[3].
18 listopada 1924 roku weszła w życie ustawa z dnia 23 maja 1924 roku o powszechnym obowiązku służby wojskowej[4], a 15 kwietnia 1925 roku rozporządzenie wykonawcze ministra spraw wojskowych do tejże ustawy, wydane 21 marca tego roku wspólnie z ministrami: spraw wewnętrznych, zagranicznych, sprawiedliwości, skarbu, kolei, wyznań religijnych i oświecenia publicznego, rolnictwa i dóbr państwowych oraz przemysłu i handlu[5]. Wydanie obu aktów prawnych wiązało się z przejęciem przez władze cywilne (administracji I instancji) większości zadań związanych z przygotowaniem i przeprowadzeniem poboru[6][7]. Przekazanie większości zadań władzom cywilnym umożliwiło organom służby poborowej zajęcie się wyłącznie racjonalnym rozdziałem rekruta oraz ewidencją i administracją rezerw. Do tych zadań dostosowana została organizacja wewnętrzna powiatowych komend uzupełnień i ich składy osobowe. Poszczególne komendy różniły się między sobą składem osobowym w zależności od wielkości administrowanego terenu[8].
Zadania i nowa organizacja PKU określone zostały w wydanej 27 maja 1925 roku instrukcji organizacyjnej służby poborowej na stopie pokojowej[6]. W skład PKU Grodno wchodziły dwa referaty: I) referat administracji rezerw i II) referat poborowy[6]. Nowa organizacja i obsada służby poborowej na stopie pokojowej według stanów osobowych L. O. I. Szt. Gen. 3477/Org. 25 została ogłoszona 4 lutego 1926 roku. Z tą chwilą zniesione zostały stanowiska oficerów ewidencyjnych[9][10][11].
12 marca 1926 roku została ogłoszona obsada personalna Przysposobienia Wojskowego, zatwierdzona rozkazem Dep. I L. 6000/26 przez pełniącego obowiązki szefa Sztabu Generalnego gen. dyw. Edmunda Kesslera, w imieniu ministra spraw wojskowych. Zgodnie z nową organizacją pokojową Przysposobienia Wojskowego zostały zlikwidowane stanowiska oficerów instrukcyjnych przy PKU, a w ich miejsce utworzone rozkazem Oddz. I Szt. Gen. L. 7600/Org. 25 stanowiska oficerów przysposobienia wojskowego w pułkach piechoty[12].
Od 1926 roku, obok ustawy o powszechnym obowiązku służby wojskowej i rozporządzeń wykonawczych do niej, działalność PKU Grodno normowała „Tymczasowa instrukcja służbowa dla PKU”, wprowadzona do użytku rozkazem MSWojsk. Dep. Piech. L. 100/26 Pob.[13]
Z dniem 1 października 1927 roku w skład PKU Grodno został włączony powiat sokólski po zlikwidowanej PKU Augustów w Sokółce, a wyłączony powiat wołkowyski dla nowo powstałej PKU Wołkowysk[14].
31 lipca 1931 roku gen. dyw. Kazimierz Fabrycy, w zastępstwie ministra spraw wojskowych, rozkazem B. Og. Org. 4031 Org. wprowadził zmiany w organizacji służby poborowej na stopie pokojowej. Zmiany te polegały między innymi na zamianie stanowisk oficerów administracji w PKU na stanowiska oficerów broni (piechoty) oraz zmniejszeniu składu osobowego PKU typ I–IV o jednego oficera i zwiększeniu o jednego urzędnika II kategorii. Liczba szeregowych zawodowych i niezawodowych oraz urzędników III kategorii i niższych funkcjonariuszy pozostała bez zmian[16].
1 lipca 1938 roku weszła w życie nowa organizacja służby uzupełnień, zgodnie z którą dotychczasowa PKU Grodno została przemianowana na Komendę Rejonu Uzupełnień Grodno przy czym nazwa ta zaczęła obowiązywać 1 września 1938 roku[17], z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 roku o powszechnym obowiązku wojskowym[18]. Obok wspomnianej ustawy i rozporządzeń wykonawczych do niej, działalność KRU Grodno normowały przepisy służbowe MSWojsk. D.D.O. L. 500/Org. Tjn. Organizacja służby uzupełnień na stopie pokojowej z 13 czerwca 1938 roku. Zgodnie z tymi przepisami komenda rejonu uzupełnień była organem wykonawczym służby uzupełnień[19].
Komendant rejonu uzupełnień w sprawach dotyczących uzupełnień Sił Zbrojnych i administracji rezerw podlegał bezpośrednio dowódcy Okręgu Korpusu Nr III, który był okręgowym organem kierowniczym służby uzupełnień. Rejon uzupełnień nie uległ zmianie i nadal obejmował powiaty: grodzieński i sokólski[2].
Obsada personalna
Poniżej przedstawiono wykaz oficerów zajmujących stanowisko komendanta Powiatowej Komendy Uzupełnień i komendanta rejonu uzupełnień oraz wykaz osób funkcyjnych (oficerów i urzędników wojskowych) pełniących służbę w PKU i KRU Grodno, z uwzględnieniem najważniejszych zmian organizacyjnych przeprowadzonych w 1926 i 1938 roku.
referent – por. kanc. Jan Piętkiewicz (od II 1926)
Obsada pozostałych stanowisk funkcyjnych KRU w latach 1938–1939[29][d]
kierownik I referatu ewidencji – mjr adm. (piech.) Władysław Supko
kierownik II referatu uzupełnień – kpt. adm. (piech.) Feliks Merka
Major Supko i kapitan Merka byli więźniami Obozu NKWD w Griazowcu. Major Supko po uwolnieniu został kierownikiem Komisji Poborowej nr 3 w obozie griazowieckim[61]. Do 14 sierpnia 1946 roku był zastępcą komendanta Komendy Uzupełnień Nr 4, a następnie został przeniesiony do Komendy Uzupełnień Nr 3.
Uwagi
↑Stanisław Palkij-Grechowicz (ur. 9 maja 1897 w Dobrej, zm. 17 grudnia 1926 w Grodnie[36]) był żołnierzem 1. Kompanii Kadrowej. 17 marca 1938 roku został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Niepodległości[37].
↑Kpt. int. Stanisław II Jastrzębski (ur. 1 września 1895 w Trembowli) był odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari, Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Walecznych (czterokrotnie) i dwukrotnie Srebrnym Krzyżem Zasługi[44] (po raz drugi w 1938 roku[45]). W czasie I wojny światowej walczył w szeregach 3 pułku piechoty Legionów Polskich. 3 maja 1926 roku został mianowany kapitanem ze starszeństwem z 15 sierpnia 1924 roku i 3,5 lokatą w korpusie oficerów administracji (dział kancelaryjny)[46]. W czerwcu 1927 roku został przeniesiony z DOK III do PKU Grodno na stanowisko kierownika I referatu administracji rezerw i zastępcy komendanta. Z dniem 15 września 1932 roku został skierowany na czteromiesięczną praktykę u płatnika 29 pal w Grodnie. Po zakończeniu praktyki przeniesiony został do Składnicy Materiałów Intendenckich Grodno[47], a z dniem 15 sierpnia 1933 roku przeniesiony do korpusu oficerów intendentów[48]. W czerwcu 1934 roku został przeniesiony do Składnicy Materiału Intendenckiego Białystok na stanowisko zarządcy[49]. W 1939 roku w dalszym ciągu pełnił służbę w Składnicy Materiału Intendenckiego nr 13 w Białymstoku na stanowisku zarządcy.
↑Mjr adm. (piech.) Leopold Julian Niżyński (ur. 11 listopada 1892) był odznaczony Krzyżem Walecznych (trzykrotnie)[56]. We wrześniu 1930 roku został przydzielony z 51 pp do PKU Grodno na stanowisko kierownika II referatu poborowego. W marcu 1939 roku pełnił służbę w Dowództwie Okręgu Korpusu Nr III w Grodnie na stanowisku kierownika referatu personalnego i uzupełnień[57]. W styczniu 1945 roku został aresztowany przez NKWD i zaginął bez wieści. Jego dzieci: Andrzej i Krystyna były żołnierzami Armii Krajowej[58].
↑Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[60].
↑Moczyński 1928 ↓, s. 393, autor użył sformułowania „wszystkie czynności przygotowawcze do poboru, jak również jego przeprowadzenie przeszły do władz administracyjnych”, co nie odpowiadało podziałowi kompetencji władz wojskowych i cywilnych, określonych we wspomnianych aktach prawa.
↑Moczyński 1928 ↓, s. 393, wg autora stanowiska oficerów ewidencyjnych, po krótkotrwałym przydzieleniu ich do władz administracyjnych, zostały zniesione w 1925 roku.
↑Jarno 2001 ↓, s. 169, autor także datuje zniesienie stanowisk oficerów ewidencyjnych na rok 1925, co stoi w sprzeczności z ogłoszoną 4 lutego 1926 roku obsadą służby poborowej na stopie pokojowej.
↑Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 35 z 25 marca 1925 roku, s. 167, przydzielony do macierzystego 62 pp z równoczesnym odkomenderowaniem do 76 pp na czas postępowania superrewizyjnego.
Stanisław Jaczyński. Losy oficerów polskich ocalałych z zagłady na Wschodzie po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej, czerwiec-sierpień 1941 roku. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 1 (239), 2012. Warszawa: Wojskowe Biuro Badań Historycznych. ISSN1640-6281.
Witold Jarno: Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918-1939. Łódź: Wydawnictwo „Ibidem”, 2001. ISBN 83-88679-10-4.
Henryk Moczyński: Służba poborowa. W: Dziesięciolecie Odrodzenia Polskiej Siły Zbrojnej 1918–1928. Henryk Stanisław Mościcki (red.) Włodzimierz Dzwonkowski (red.) Tadeusz Bałaban (red.). Warszawa: Tadeusz Złotnicki, 1928, s. 391–394.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
