W 1918 sformowany został w Okręgu Generalnym „Kielce” okręgowy pułk piechoty. W tym samym roku przemianowany na 25 pułk piechoty. Jego bataliony walczyły w wojnie polsko-ukraińskiej i polsko-bolszewickiej.
W okresie międzywojennym stacjonował w Piotrkowie Trybunalskim i wchodził w skład 7 Dywizji Piechoty.
W kampanii wrześniowej walczył w składzie macierzystej dywizji w pasie działania Armii „Kraków”.
Formowanie i zmiany organizacyjne
W listopadzie 1918 z oddziałów Polskiej Organizacji Wojskowej utworzono w Kielcach „grupę pułkownika Norwida”. Jej „batalion kielecki” 18 listopada 1918 przemianowano na Pułk Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Wszedł on w całości jako I batalion w skład okręgowego pułku piechoty organizowanego przez Dowództwo Okręgu Generalnego Kielce[1]. 2 grudnia 1918 pułk okręgowy przemianowano na 25 pułk piechoty[2].
Jego organizowanie przebiegało dość szybko. Pułk pozostawał w Kielcach do 24 maja 1919, czyli do momentu do momentu wyjazdu na granicę Górnego Śląska. W garnizonie prowadził pracą organizacyjną i szkoleniową[a][4].
9 maja 1919 25 pułk piechoty włączono do nowo powstałej 7 Dywizji Piechoty[2].
W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował w Miechowie[5].
7 stycznia 1919 III/25 pp zorganizował obronę w okolicy Oszczowy. Tam dowódca grupy „Bug" nakazał podjecie akcji bojowej, wyjścia na linię Bugu i opanowanie Sokala. III batalion miał zająć Uhrynów i Kuźnicę.
O świcie 8 stycznia batalion zaatakował dwoma kompaniami Uhrynów, a drugim półbatalionem Kuźnice. Po zaciętej walce obydwie wsie zostały zdobyte. Walki te były chrztem bojowym dla żołnierzy batalionu. Odcinek w rejonie Dołhobyczowa batalion zajmował do czasu ofensywy majowej[8].
Po zakończeniu działań wojennych z Ukraińcami, bataliony powróciły w okolice Częstochowy. Tam pułk pełnił służbę graniczną na odcinku od Koziegłów do Wielunia[11].
Pułk w wojnie polsko-bolszewickiej
Po pokonaniu wojsk ukraińskich, głównym przeciwnikiem na wschodzie stała się Armia Czerwona. Pokonała ona rosyjską Białą ArmięAntona Denikina i przygotowywała się do marszu na zachód.
W tym czasie Wojsko Polskie reorganizowało i przerzucało siły i środki na zagrożone kierunki.
15 grudnia 1919 25 pułk piechoty został przerzucony znad granicy Górnego Śląska w okolice Olewska[13]. Początkowo został podporządkowany dowódcy 4 Dywizji Piechoty. 24 stycznia 1920 pułk przegrupował się w rejon Szepetówki, pozostawiając I batalion w Równem. Kolejne przegrupowanie doprowadziło pułk w rejon Słuczy. Wszedł on tam w skład XXV Brygady Piechoty i obsadził 24 kilometrowy odcinek od Nowej Czartorii do Ostropola[11].
Naprzeciw oddziałów polskich, w rejonie Romanów, Krasnogórka, Awratyn, Cudnów, Troszcza grupowały się jednostki Armii Czerwonej.
W celu przeciwdziałania koncentracji nieprzyjaciela, pułk przeprowadził z rejonu Lubaru kilka pomyślnych wypadów.
Od jeńców sowieckich uzyskano dokładne informacje o ugrupowaniu przeciwnika i jego przygotowaniach do działań zaczepnych.
18 marca III batalion pułku został zluzowany w Prywałówce przez II/43 pp i odjechał do Zwiahla, do dyspozycji dowódcy 26 pułku piechoty[14]. W Lubarze pozostało jedynie dowództwo pułku z pododdziałami sztabowymi i II batalion[15].
W tym czasie przybył z Krzemieńca do Zwiahla i zorganizował obronę Słuczy na odcinku od Talk do Baranówki I/25 pułku piechoty. 3 kompania obsadziła Rohaczów. 20 marca batalion z powodzeniem odpierał ataki forsujących Słucz bolszewików. Tego samego dnia II/ 25 pp wziął udział w wypadzie na Iwanówkę. Współdziałając z III/43 pp, rozbił znajdujące się tam oddziały nieprzyjaciela i zdobył znaczne ilości sprzętu wojskowego[14].
W rejonie Zwiahla nastąpiła koncentracja grupy uderzeniowej generała Rydza-Śmigłego, której zadaniem było natarcie z Żytomierza na Kijów. W jej skład weszła też 7 Dywizja Piechoty i jej 25 pułk piechoty[16]. II/25 pp ześrodkował się w Żytnich Górach i stanowił odwód XIII Brygady Piechoty. Pozostała część pułku stanowiła odwód ogólny 7 DP i pozostawała w Białej Cerkwi[14].
21 maja rozpoznanie doniosło o zajęciu przez wojska sowieckie Misajłówki i Bohusławia.
II/25 pp wziął udział w wypadzie kawalerii dywizyjnej na przedpole celem potwierdzenia danych z rozpoznania[17].
W tym czasie I/25 pp obsadził odcinek Birunki–Kożanka. Po powrocie z wypadu II/25 pp obsadził stację kolejową Olszanica i Rokitno, a III batalion pozostał w odwodzie w Białej Cerkwi[14].
26 maja Sowieci zaatakowali Olszanicę. Uderzenia nie wytrzymał II batalion i wycofał się z Rokitna. Następnego dnia wojska sowieckie wyparły z Czepielówki oddziały polskie. Kontratak 25 pułku piechoty zmusił nieprzyjaciela do wycofania się, a polska linia obronna została odtworzona[18].
Potem nastąpiła seria wypadów z obu stron. Ze strony sowieckiej były to działania maskujące główne uderzenie wykonywane przez ich wojska na Kazatyń. 7 czerwca pułk zakończył walki pod Białą Cerkwią[19].
Nad ranem 28 lipca pułk obsadził rzekę na odcinku Łopatycze - Baranówka. Jego III batalion zajął stanowiska pod Łopatyczami[22]. Tam też utworzono przedmoście na wschodnim brzegu rzeki[23].
Około 9.00, będący w pościgu sowiecki 60 pułk strzelców, wzmocniony baterią artylerii, rozpoczął natarcie z marszu na pozycje polskiego III/25 pp, z zadaniem uchwycenia mostu na Uborci. Batalion polski stawił zacięty opór, a zaalarmowany dowódca 25 pułku piechoty, mjr Józef Jaklicz, skierował do kontrataku 2 kompanię por. Henryka Chmielewskiego stojącą w pobliskiej Hamerni. Skrzydłowy atak spowodował zamieszanie w tyralierach nieprzyjaciela. Wykorzystał to III batalion i też przeszedł do kontrataku swoją 10 kompanią[22].
Uderzenia z dwóch stron nie wytrzymał pułk sowiecki, a jego żołnierzy ogarnęła panika. Mimo wysiłków komisarzy, czerwonoarmiści rzucili się do ucieczki. Była ona tak szybka i nieoczekiwana, że Polacy wzięli w pościgu tylko garstkę jeńców. Zebrali natomiast mnóstwo porzuconego sprzętu. Zdobyto między innymi 4 działa z jaszczami i 8 ckm-ów[22]. Na zajętym odcinku pułk utrzymał łączność taktyczną na północ z XIV Brygadą Piechoty w Olewsku, a na południe z 1 pułkiem piechoty Legionów w Serdziukach[24].
W kolejnych dniach na odcinku Łopatycz i Baranówki panował względny spokój, w Serdziukach rozpoczęły się walki o przeprawę przez Uborć[25].
Uderzenie przyjął na siebie I batalion i przez pięć dni walczył w okrążeniu.
Sierdziuki kilkakrotnie przechodziły z rąk do rąk. 5 lipca nieprzyjaciel, demonstrując atak na Andrzejówkę, uderzył z trzech stron na Sierdziuki, zachodząc na tyły 3 i 4 kompanii. Walka trwała do późnych godzin nocnych. Pod osłoną nocy małe grupki walczących żołnierzy wycofały się. W tym czasie Pułk otrzymał rozkaz dalszego odwrotu. O zmroku pozostałe bataliony ześrodkowały się w Kamionce, skąd przez Dołhosiele pomaszerowały do Borowieckich Budek. Następnego dnia do kolumny dołączył I batalion.
9 lipca sowiecka brygada kawalerii przełamała obronę polskiego 3 pułku ułanów i zaatakowała Wielką Werbczę. 4 kompania wycofała się ze wsi, ale kontratak batalionu odwodowego odrzucił nieprzyjaciela za Mielnicę. O 20.00 tego samego dnia, na drodze z Kryczylska do Małej Werbczy, zaatakowana została kolumna XIII Brygady Piechoty. Atak odpierał I batalion[27].
11 lipca 25 pułk piechoty stanął nad Styrem i stąd odpierał nieprzyjacielskie ataki aż do 27 lipca[28].
15 lipca 9 kompania por. Franciszka Studzińskiego zorganizowała wypad na wsie Suchowole i Czudle, a 20 lipca dwie kompanie pod wspólnym dowództwem kpt. Mieczysława Drabika zlikwidowały sowiecki przyczółek w rejonie Bielskiej Woli.
Kilka dni później 6 kompania por. Ignacego Pilwińskiego i 8 kompania por. Mikołajczyka, odparły z powodzeniem ataki sowieckiej 20 Brygady Strzelców.
8 sierpnia walczono w okolicy Chełma i osłaniano w ten sposób od wschodu koncentrację polskiej grupy uderzeniowej nad Wieprzem.
W tym rejonie 25 pułk piechoty prowadził działania manewrowe w składzie XIII Brygady Piechoty. Charakteryzowała je ciągła zmiana miejsca i użytych w walce sił i środków[28].
11 sierpnia pułk jako straż przednia brygady maszerował szosą Chełm–Włodawa. W Sawinie zagrodziły mu drogę oddziały bolszewickie. Uderzyły na nie, wsparte ogniem 3 baterii 7 pap, kompanie I i II batalionu i wyparły nieprzyjaciela ze wsi[29].
13 sierpnia walczono o Chełm. Pułk bronił z powodzeniem północnego skrzydła 7 Dywizji Piechoty. W godzinach popołudniowych przeszedł do działań zaczepnych, złamał opór 173 Brygady Strzelców w Łukówku i Uhrusku i wyszedł na linię Bugu[30].
Działania pułku w ofensywie
16 sierpnia ruszyła polska ofensywa znad Wieprza. 3. i 4 Armia przełamały front sowiecki i przeszły do pościgu. Prawe skrzydło 3 Armii mocno oparło się o Bug.
20 sierpnia nad Bug powrócił też 25 pułk piechoty. Do dyspozycji dowódcy pułku została przydzielona grupą majora Grabowskiego[b]
Pułk obsadził odcinek od Brytynia do Dorohuska III/25 pp odcinek Bytyń—Uhrusk, grupa majora Grabowskiego Hniszów–Świerze, a II batalion Dorohusk. I batalion stanowił odwód i rozlokował się w Świerżycach. Tu pułk pozostawał do 11 września. Aktywność obrony zapewniał poprzez liczne wypady przeciw oddziałom sowieckiej 12 Armii. Miały one na celu przede wszystkim odciążenie sąsiednich odcinków, gdzie trwały krwawe walki[31].
11 września pułk wszedł w skład grupy generała Eugeniusza Pogorzelskiego, został wzmocniony dwoma kompaniami piechoty i wraz z 27 pułkiem piechoty sforsował Bug.
W Ostrówku toczył walki z sowiecką 74 Brygadą Strzelców, a 13 września osiągnął Kowel. W walce „na bagnety” rozbił 750 osobowy oddział z sowieckiej 58 Dywizji Strzelców, zdobywając 2 karabiny maszynowe i biorąc 16 jeńców[32].
W Kowlu wrócił w podporządkowanie XIII Brygady i pomaszerował przez Mielec, Karasin, Karpiłówkę w kierunku Smolary–Stobychowa.
25 września pułk stanął nad Horyniem. Tu otrzymał rozkaz zdobycia Sarn.
Atak na Sarny poprzedziło forsowanie rzeki. III batalion mjr. Bogaczewicza forsował w Treskini, a II batalion kpt. Żołędziowskiego w Remczycy. Wspierały 2 i 3 bateria 7 pułku artylerii polowej. Walki o uchwycenie przyczółka trwały cały dzień[33].
Nad ranem 27 września cały 25 pp przeprawił się przez rzekę. W godzinach wieczornych, po przegrupowaniu sił i środków, wyprowadzono koncentryczne natarcie, zdobyto Sarny i wyparto nieprzyjaciela za Słucz. Straty pułku były jednak poważne. Zginęło 20 żołnierzy[c], a 43 zostało rannych[35]. Dzień bitwy o Sarny stał się dniem święta pułkowego[36].
kpr. Antoni Kubrak[44] sierż. Julian Kwapień
plut. Roman Łakota plut. Czesław Markowski[45] sierż. Wacław Matyszczak ś.p. por. Czesław Mikurda[41] plut. Władysław Nowakowski
kpt. Ignacy Pilwiński st. sierż. Tomasz Piorunek[46] szer. Michał Piotrowski[47] por. Władysław Ptasznik
ppor. Czesław Salach
por. Aleksander Salwik
plut. Józef Smagała
W listopadzie 1924 II batalion został przeniesiony do Tomaszowa Mazowieckiego, jako oddział detaszowany. Zajął koszary przy ul. Jeziornej 20, opuszczone przez II baon 30 pp[51]. 25 października 1927 II baon został przemianowany na Szkołę Podchorążych Rezerwy Piechoty nr 4, która pod względem organizacyjnym i administracyjnym podlegała dowódcy 25 pp. W sierpniu 1928 szkoła została przemianowana na Batalion Podchorążych Rezerwy Piechoty nr 4. 28 lipca 1929 baon został zlikwidowany, a cały personel przeniesiony do nowo utworzonej Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty w Zambrowie. Latem 1930 pułk odtworzył II batalion, który został zakwaterowany w koszarach przy ul. Krakowskiej 34 w Piotrkowie[52].
W 1932, w związku z opuszczeniem przez wojsko koszar przy ul. Krakowskiej 34, nastąpiła zmiana dyslokacji pododdziałów pułku. Bataliony I i II zostały przeniesione do koszar przy ul. Józefa Piłsudskiego 121-122 (obecnie ul. Wojska Polskiego), w których mieściła się wcześniej kadra batalionu zapasowego 74 pp[53][54].
Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 25 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych[55].
Po wprowadzeniu w 1930 nowej organizacji piechoty na stopie pokojowej, pułk szkolił rekrutów dla potrzeb batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza[56].
7 grudnia 1932 roku Minister Spraw Wojskowych ogłosił wyniki międzyoddziałowych zawodów strzeleckich przeprowadzonych w 1932 roku w myśl „Instrukcji Wyszkolenia Kontyngensu Piechoty”, część I, w dywizjach piechoty z rocznikiem 1910. Tytuł mistrzowskiej kompanii 7 Dywizji Piechoty otrzymała 6 kompania 25 pp dowodzona przez por. Jerzego Dżawachiszwili. Minister udzielił pochwały dowódcy i kadrze zawodowej mistrzowskiej kompanii[57].
Od połowy marca 1939 pułk prowadził rutynowe szkolenie. Wcielano poborowych do odbycia zasadniczej służby wojskowej.
Ćwiczenia odbywały się w Przygłowie. W lipcu w rejon planowanych walk wyszły z garnizonu grupy robocze i przy znacznej pomocy społeczeństwa rozpoczęły rozbudowę umocnień polowych, a kompania saperów rozpoczęła budowę schronów betonowych dla stanowisk broni ciężkiej. W drugiej połowie sierpnia zarządzono stan pogotowia. Ściągnięte zostały do garnizonu pododdziały z obozu letniego w Przygłowie i kompanie robocze z Częstochowy. Wstrzymano urlopy dla kadry zawodowej.
Mobilizacja
25 sierpnia zarządzona została mobilizacja alarmowa. Pułk mobilizował się w szkołach i podmiejskich wioskach[60]. 25 pułk piechoty mobilizował się w ramach grupy "niebieskiej", oprócz swoich własnych pododdziałów zmobilizował dywizyjną samodzielną kompanię km i broni towarzyszących nr 41, kompanię km plot. typu A nr 10. Dodatkowo w ramach mobilizacji powszechnej w II rzucie I batalion 146 pułku piechoty rezerwowej, własny batalion marszowy[61].
Po południu 26 sierpnia kompania alarmowa pułku obejmowała dozorowanie w Częstochowie zagrożonych kierunków, a 27 sierpnia poszczególne bataliony transportami kolejowymi odjechały w rejon Częstochowy. W godzinach wieczornych dowódca 25 pułku piechoty otrzymał zadanie do obrony na pierwszy dzień wojny[62]. Stanowisko dowodzenia pułku rozmieszczono w internacie przy ulicy świętej Barbary[60].
25 pp w kampanii wrześniowej
Pułk walczył w składzie 7 DP
Działania bojowe
W czasie kampanii wrześniowej 1939 wchodził w skład 7 Dywizji Piechoty walczącej w Armii „Kraków”[50]. 28 sierpnia bataliony pułku zajęły linie obrony I batalion od toru kolejowego w rejonie Gnaszyna, po wieś Grabówka, II batalion od wsi Kawodrza Dolna do Kawodrzy Górnej, a III batalion był ugrupowany jako odwód pułku na stokach zachodnich Jasnej Góry.
Walki o Częstochowę
Świtem 1 września dotarła do dowódcy pułku informacja o rozpoczęciu wojny, a w południe, że obrona rejonu Lublińca została przełamana i 74 pułk piechoty wycofuje się w kierunku na Częstochowę. W tej sytuacji dowódca 25 pp wysłał pluton zwiadowców konnych celem nawiązania łączności oddziałami 74 pp[63]. W godzinach popołudniowych dowódca odwodowej 3 kompanii porucznik Wacław Makulec wysłał ubezpieczenie na przedpole swojej kompanii. Chwilę później ubezpieczenie otworzyło ogień do, jak się później okazało, niemieckiej grupy rekonesansowej. Zabito kilku oficerów, a znalezione przy nich mapy przekazano do sztabu 7 Dywizji Piechoty. Zdobyczny samochód osobowy pozostawiono w pułku[30]. Poza drobnymi starciami patroli pułk tego dnia nie walczył. 2 września artyleria niemiecka ostrzeliwała pozycje pułku i artylerii dywizyjnej na odcinku II batalionu odparto natarcie niemieckiej piechoty. Okazało się, że pozycje obronne 25 pułku jak i całej 7 DP zostały okrążone przez nieprzyjaciela od południa i północy, po odrzuceniu skrzydłowych Krakowskiej i Wołyńskiej Brygad Kawalerii. Nocą 2/3 września pułk wycofał się z Częstochowy, obsadzając rano 3 września nowy rejon obrony; III batalion skraj lasu z torem kolejowym Częstochowa-Koniecpol i szosę Częstochowa-Szczekociny, II batalionem skraj lasu od szosy Częstochowa-Olsztyn do rzeki Warta. I batalion w II linii obrony w lesie za III batalionem. Pułk wspierał dywizjon II/7 pułku artylerii lekkiej. W godzinach przedpołudniowych zostały na tyłach zaatakowane oddziały II rzutowe 7 DP tj. 74 pp i stanowiska artylerii dywizyjnej. Kompanie odwodowe batalionów prowadziły walki z pododdziałami wroga usiłującymi wyjść na tyły obrony 25 pp. Dowódca pułku płk Świtalski po uzyskaniu informacji, iż dowództwo dywizji dostało się do niewoli, objął dowództwo nad wszystkimi jednostkami będącymi w okrążeniu[64]. W lasach olsztyńskich pozostał w okrążeniu 25 pułk piechoty. Po zmroku bataliony wychodząc na podstawy wyjściowe do natarcia na okrążające jednostki wroga, na odkrytym terenie dostały się pod ostrzał niemieckiej artylerii, nastąpił chaos i rozczłonkowanie pododdziałów pułku. Część II i III batalionu pomaszerowała w kierunku północno-wschodnim. Większość I batalionu i część pododdziałów pułkowych z dowódcą pułku maszerując nocą 3/4 września lasami wspólnie z baterią armat 2/7 pal dotarła w lasy pod Lelowem. Rano 4 września w lasach w pobliżu Lelowa I batalion prowadził bój z oddziałami czołgów i piechoty zmotoryzowanej, został wsparty przez część III batalionu dowodzonego przez mjr. Krzyżanowskiego. Po walce pododdziały 25 pp wycofały się w głąb lasów za Lelowem. Dowódca pułku po naradzie z obecnymi dowódcami I i III batalionów podzielił pułk na drobne pododdziały, rozwiązując go i nakazał w grupach przebijać się w nocy 4/5 września przez pierścień okrążenia. Zniszczono zamki armat i ciężkie uzbrojenie[65].
Na szlakach odwrotu
Z żołnierzy 25 pp i innych rozbitych jednostek 7 DP, niektórzy dowódcy zorganizowali pododdziały, na czele których walczyli w dalszej części kampanii wrześniowej.
Major Krzesław Krzyżanowski wyprowadził z okrążenia część swojego III batalionu i zorganizował w oparciu o niego 2 kompanie strzeleckie i kompanię ckm o zmniejszonych stanach osobowych. Po walce w okolicach Lelowa, pomaszerował przez Koniecpol, Jędrzejów, Pińczów do Buska Zdroju, gdzie dołączył do jednostek Armii "Kraków". Wraz z tym zgrupowaniem przez Tarnobrzeg dotarł w rejon Tomaszowa Lubelskiego, uzupełniał stan swojego batalionu o żołnierzy z rozbitych jednostek. Wziął udział w II bitwie pod Tomaszowem Lubelskim w zgrupowaniu wojsk gen. Dęba-Biernackiego, przebijał się w kierunku Zamościa. 28 września skapitulował przed wojskami sowieckimi pod Zamościem.
Porucznik Jan Merkisz wyprowadził z okrążenia część swojej 2 kompanii strzeleckiej, do której dołączyli artylerzyści z 2/7 pal inni żołnierze z 25 i 27 pp. Z tych zebranych grup utworzył ponad 200 osobowy oddział, z którym 8 września w lasach w okolicach Szydłowca dołączył do 36 Dywizji Piechoty rez. Oddział ten stoczył kilkugodzinny ciężki bój z niemiecką kolumną pancerno-motorową na szosie pomiędzy Szydłowcem, a Skarżyskiem. Poległo wraz z dowódcą ponad 20-30 żołnierzy, a ok. 50 zostało rannych. Pozostali oderwali się od wroga pod osłoną nocy i pomaszerowali na wschód z żołnierzami 36 DP rez.
Porucznik Wacław Makulec wydostał z okrążenia swoją 3 kompanię strzelecką, 5 września stoczył potyczkę pod miejscowością Św. Anna, 6 września pod Włoszczową. Kompania dołączyła do oddziałów 36 DP rez. Rudy Malenieckiej i Końskich. W pobliżu Puław kompania stoczyła potyczkę z jednostką niemiecką. Następnie wycofała się na wschód, na teren Lubelszczyzny, gdzie ostatecznie 27 września wraz z wojskami gen. Dęba-Biernackiego skapitulowała w pobliżu Zamościa i dostała się do sowieckiej niewoli.
Kilkunastoosobowa grupa pod dowództwem ppor. R. Kaczmarskiego walczyła w grupie płk Więckowskiego będąc dołączona do batalionu mjr. Galicy, została rozwiązana w rejonie Żelechowa 27 września 1939 r[66].
Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939[67]
17 listopada 1928 minister spraw wojskowych zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 25 pułku piechoty[72]. Odznaka o wymiarach 38x38 mm ma kształt okrągłej oksydowanej tarczy ze srebrnymi promieniami, na którą nałożony jest czteroramienny krzyż pokryty ciemnoszafirową emalią z żółtymi obramowaniami i złotą krawędzią. W centrum odznaki, w otoku wieńca laurowego, znajduje się srebrne godło państwowe wz. 1927 na cynobrowym emaliowanym tle. Na ramionach krzyża wpisano numer, inicjały i datę powstania pułku „25 PP 3.XI.1918”. Odznaka oficerska – jednoczęściowa, wykonana w srebrze, emaliowana. Wykonawcą odznaki był Wiktor Gontarczyk z Warszawy[73].
↑Kompania marszowa pułku pod dowództwem porucznika Władysława Ptasznika brała wtedy udział w walkach z Czechami na Śląsku Cieszyńskiem. Kompania do pułku już nie powróciła i została wcielona do II batalionu 36 pułku piechoty[3].
↑W skład grupy majora Grabowskiego wchodziły:I batalion etapowy lubelski,I batalion wartowniczy kielecki i II dywizjon 7 pułku artylerii polowej[31].
↑Poległych w walkach o Sarny pochowano 28 września 1920 na cmentarzu w Bereźnicy i w Sarnach[34].
↑Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[59].
↑Józef Mędrecki ur. 21 września 1898 roku. Był odznaczony Krzyżem Walecznych, Medalem Niepodległości i Srebrnym Krzyżem Zasługi[68].
↑Dowódca pułku kierował osobiście szkoleniem oficerów i był odpowiedzialny za gotowość bojową, całokształt wyszkolenia, służbę gospodarczą i wewnętrzną pułku[76].
↑Stanowisko zastępcy dowódcy pułku zostało utworzone latem 1922 roku. W 1938 roku zmieniona została nazwa stanowiska na „I zastępca dowódcy”. W organizacji wojennej pułku nie było stanowiska zastępcy dowódcy.
↑Jeśli nie zaznaczono inaczej, miejsce służby żołnierzy zawodowych przed mobilizacją podano za: Ryszard Rybka, Kamil Stepan; Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939[81].
Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
Witold Jarno. Garnizon piotrkowski w okresie międzywojennym (1921-1939). „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica”. 76, 2003. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. ISSN0208-6050.
Dariusz Kamiński: Dzieje 25 pułku piechoty Wojska Polskiego w latach 1918 – 1939. Piotrków Trybunalski: 2004. ISBN 83-920114-3-0.
Wacław Makulec: 25 pułk piechoty. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 34. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1995. ISBN 83-85621-80-6.
Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945 Katalog Zbioru Falerystycznego; Wojsko Polskie 1918-1939 Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
Adam Kurus: 7 Dywizja Piechoty. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2016, seria: Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918-1939. ISBN 978-83-7945-592-8.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny "W" i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Adiutor, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
