Urodziła się w Mayfair w Londynie jako pierwsze dziecko księcia i księżnej Yorku (późniejszego króla Jerzego VI i królowej Elżbiety). Jej ojciec wstąpił na tron w 1936 po abdykacji swojego brata, króla Edwarda VIII, czyniąc Elżbietę pretendentką do tronu. Kształciła się prywatnie w domu i zaczęła podejmować obowiązki publiczne podczas II wojny światowej, służąc w Pomocniczej Służbie Terytorialnej. W listopadzie 1947 roku poślubiła Filipa Mountbattena, byłego księcia Grecji i Danii, a ich małżeństwo trwało 73 lata, aż do jego śmierci w kwietniu 2021 roku. Mieli czworo dzieci: Karola, Annę, Andrzeja i Edwarda.
Kiedy w lutym 1952 roku zmarł jej ojciec, Elżbieta – wówczas 25-letnia – została królową siedmiu niezależnych krajów Wspólnoty: Wielkiej Brytanii, Kanady, Australii, Nowej Zelandii, RPA, Pakistanu i Cejlonu (znanego dziś jako Sri Lanka), a także i pozostałą głową Królestw Wspólnoty. Elżbieta panowała jako monarcha konstytucyjny w czasie wielkich zmian politycznych, takich jak konflikt w Irlandii Północnej, decentralizacja w Wielkiej Brytanii, dekolonizacja Afryki oraz przystąpienie Wielkiej Brytanii do Wspólnot Europejskich i wystąpienie z Unii Europejskiej. Liczba jej królestw zmieniała się w czasie, gdy terytoria uzyskiwały niepodległość, a niektóre królestwa stawały się republikami. Do jej licznych historycznych wizyt i spotkań należą wizyty państwowe w Chinach w 1986 roku, w Rosji w 1994 roku i w Republice Irlandii w 2011 roku oraz spotkania z pięcioma papieżami.
Do ważnych wydarzeń należy koronacja Elżbiety II w 1953 roku oraz obchody jej srebrnego, złotego, diamentowego i platynowego jubileuszu odpowiednio w 1977, 2002, 2012 i 2022 roku.
Od 9 września 2015 była najdłużej panującym monarchą Wielkiej Brytanii; pobiła rekord królowej Wiktorii (63 lata, 7 miesięcy i 2 dni)[1], której była praprawnuczką. Od 13 października 2016 była najdłużej panującą żyjącą głową państwa na świecie; wcześniej tytuł ten przysługiwał Ramie IX – królowi Tajlandii, który rządził od 1946 do swojej śmierci w 2016. Od 12 czerwca 2022 była drugim po Ludwiku XIV najdłużej panującym monarchą na świecie, wyprzedzając króla Tajlandii, który urząd sprawował 70 lat i 126 dni[2].
Od czasu do czasu spotykała się z sentymentem republikańskim i krytyką mediów wobec swojej rodziny, szczególnie po rozpadach małżeństw jej dzieci, jej annus horribilis w 1992 roku i śmierci swojej byłej synowej Diany, księżnej Walii w 1997 roku. Jednak poparcie dla monarchii w Wielkiej Brytanii pozostawało niezmiennie wysokie, podobnie jak jej osobista popularność. W 1952 roku zdobyła tytuł Człowieka Roku magazynu Time.
Zmarła w wieku 96 lat w zamku Balmoral w Aberdeenshire. Następcą królowej został jej najstarszy syn, Karol.
W młodości była nazywana przez najbliższych „Lilibet”, ponieważ nie potrafiła poprawnie wymówić swojego imienia w języku angielskim – „Elizabeth”[6][9]. Była opisywana przez swoich biografów jako spokojne, posłuszne, mało spontaniczne i skłonne do kontrolowania swoich emocji dziecko[12], od najmłodszych lat była przygotowywana do objęcia funkcji królowej[13]. Miała dobre relacje ze swoim dziadkiem i ówczesnym królem, Jerzym V[14]. W 1929 na prośbę króla została ściągnięta do Bognor Regis, aby pomóc mu w powrocie do zdrowia po operacjipłuc[14]. Jej matka od najmłodszych lat córki dbała o jej popularność w mediach – gdy Elżbieta miała trzy lata, jej zdjęcie znalazło się na okładce magazynu „Times”[15]. Wizerunek księżniczki drukowany był także na broszurach i udostępniany na pamiątkach, ona sama stała się bohaterką wielu artykułów prasowych[15]. Gdy miała cztery lata, figura przedstawiająca ją została umieszczona w Muzeum Figur Woskowych Madame Toussand[16]. W 1930 roku urodziła się jej siostra, Małgorzata[14].
Dzieciństwo spędziła na Piccadilly Road 145, gdzie zamieszkali jej rodzice[15]. Wychowywała się z dala od rówieśników, co miało ją uchronić przed przypadkowymi znajomościami oraz dziecięcymi chorobami[17]. Ze względu na izolowanie jej od społeczeństwa stała się osobą nieśmiałą[18]. Jedyną bliską jej koleżanką w tym okresie była młodsza od niej o kilka lat Sonia Graham-Hodgson, z którą utrzymywała regularny kontakt aż do śmierci kobiety w 2012[19]. Wychowaniem Elżbiety zajmowała się niania Clara Cooper Knight[16] oraz garderobiana Margaret MacDonald, nazywana przez nią „Bobo”[20], która później została pokojówką królowej[21]. Edukacją księżniczki zajmowała się guwernantkaMarion Crawford[6][22]. W dzieciństwie pobierała indywidualne zajęcia tańca u instruktorów z Vacani School of Dance[23].
Kiedy Elżbieta miała 10 lat, w 1936 zmarł jej dziadek, król Jerzy V[24]. Tron objął jej stryj, książę Walii, Edward VIII, który jednak 11 grudnia 1936 abdykował, nie mogąc poślubić dwukrotnie rozwiedzionej AmerykankiWallis Simpson[25]. Następnym królem został jej ojciec, Jerzy VI[25], a Elżbieta zajęła pierwsze miejsce w linii sukcesji[26]. Po koronacji ojca zamieszkała w Buckingham Palace[19]. W wieku 13 lat podjęła naukę m.in. konstytucji Wielkiej Brytanii u Henry’ego Martena, wykładowcy Eton College[27], poza tym uczestniczyła u boku ojca w licznych spotkaniach z wysoko postawionymi politykami i urzędnikami[28].
Po wybuchu II wojny światowej wraz z siostrą Małgorzatą została umieszczona w zamku w Windsorze w Berkshire[29]. Lord Hailsham zasugerował, aby księżniczki zostały ewakuowane do Kanady[30], na co matka Elżbiety II, królowa Elżbieta Bowes-Lyon, odparła: Dzieci nigdzie nie pojadą beze mnie, ja nie opuszczę króla, a król nie wyjedzie nigdy[31]. 13 października 1940 wówczas 14-letnia Elżbieta na antenie BBC wygłosiła swoje pierwsze publiczne przemówienie, w którym zwróciła się ze słowami otuchy do dzieci Wspólnoty Narodów[32].
W lutym 1947 złożyła swoją pierwszą oficjalną wizytę zagraniczną, celem jej podróży był Związek Południowej Afryki[7]. Wyprawa trwała przez 10 tygodni[38]. W audycji radiowej nadawanej z okazji jej 21. urodzin powiedziała: Oświadczam wobec was wszystkich, iż poświęcę całe moje życie, jakiekolwiek będzie, długie czy krótkie, służbie wam i wielkiej imperialnej Wspólnocie, której członkami jesteśmy my wszyscy[7][39].
Z Filipem miała czworo potomków: Karola (ur. 14 listopada 1948), Annę (ur. 15 sierpnia 1950), Andrzeja (ur. 19 lutego 1960) i Edwarda (ur. 10 marca 1964). W 1952 zdecydowano, że dzieci królewskiej pary – zgodnie z życzeniem króla Jerzego VI — będą nosić rodowe nazwisko Windsor, a w 1960 (tj. przed narodzinami księcia Andrzeja) obwieszczono, że kolejne dzieci królowej będą nosić podwójne nazwisko – Mountbatten-Windsor[49].
Królowa Elżbieta II na spotkaniu ekonomicznym C’wealth (1952)Królowa Elżbieta II (1953)Królowa Elżbieta i książę Filip tuż po koronacji (1953)Królowa Elżbieta II w koronacyjnych szatach (1953)
Królowa Elżbieta w dniu koronacji, pozdrawiająca poddanych z balkonu pałacu Buckingham (2 czerwca 1953)
Koronacja Elżbiety odbyła się 2 czerwca 1953[56] w Opactwie Westminsterskim, obserwowało ją 8251 osób[57]. Podczas ceremonii królowej asystowało osiem druhen podtrzymujących tren[58]. Arcybiskup CanterburyGeoffrey Fisher obwieścił zgromadzonym: Panowie, przedstawiam wam królową Elżbietę, waszą niezaprzeczalną królową, wam wszystkim, którzy tu przybyliście złożyć jej hołd i oddać się jej na służbę. Czy gotowi jesteście ją uznać?[59], na co lordowie odpowiedzieli: God save Queen Elizabeth[60]. Kolejnym etapem ceremonii była przysięga na Biblię[61], a królowa zobowiązała się rządzić królestwem i krajami Wspólnoty Narodów zgodnie z ich prawami i zwyczajami oraz umacniać Kościół Anglii[61]. Następnie zasiadła na tronie pod złotym baldachimem podtrzymywanym przez czterech kawalerów Orderu Podwiązki[62]. Arcybiskup następnie namaścił świętymi olejkami dłonie, pierś i czoło królowej[62]. Następnie królowa otrzymała insygnia nowej godności – ostrogi św. Jerzego, królewski miecz, jabłko królewskie, bransolety, pierścień, berło z krzyżem i berło z gołębicą[62][63]. Trzej książęta krwi królewskiej – Edynburga, Gloucester i Kentu – a za nimi pozostali lordowie, złożyli hołd królowej. Elżbieta z mężem przyjęli komunię pod dwiema postaciami, a ceremonię zakończyło odśpiewanie utworu Te Deum, który został skomponowany specjalnie z okazji koronacji[64]. Po trzygodzinnej ceremonii królowa opuściła opactwo, wcześniej wymieniwszy koronę św. Edwarda na lżejszą, państwową koronę imperialną.
Królowa Wielkiej Brytanii
Rezydencje
Elżbieta II po koronacji przeprowadziła się z rodziną do Pałacu Buckingham w centrum Londynu[65], od 1837 oficjalnej rezydencji brytyjskich królów i królowych. Wolała jednak przebywać w zamku Windsor, 15 km na zachód od Londynu. Spędzała dużo czasu także w Holyrood House w Edynburgu, który był jej oficjalną siedzibą jako królowej Szkocji, i gdzie miała przebywać co najmniej tydzień w roku. Wiejskimi rezydencjami królowej były również zamek Balmoral w Aberdeenshire i Sandringham House w Norfolk. Rezydencjami państwowymi były jeszcze: Pałac św. Jakuba, Hampton Court na przedmieściach Londynu, pałac Kensington i Marlborough House.
Podróże
Mapa zagranicznych wizyt królowej Elżbiety II.
Odbyła wiele podróży zagranicznych, odwiedzając większość europejskich krajów i wiele pozaeuropejskich. W latach 1953–1954 wyruszyła z mężem w sześciomiesięczną podróż dookoła świata, będąc pierwszym monarchą, który tego dokonał. Była pierwszą królową Australii, Nowej Zelandii i wysp Fidżi, która odwiedziła te państwa. W lutym 1961 odwiedziła Ankarę, gdzie gościł ją prezydent Cemal Gürsel. Później odbyła pierwszą wizytę w Indiach i Pakistanie.
Królowa Elżbieta i prezydent USA Ronald Reagan (1982)Ronald Reagan i Elżbieta II
W październiku 1957 udała się z wizytą państwową do Stanów Zjednoczonych, gdzie przemówiła na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ[66], a następnie wybrała się do Kanady, gdzie otworzyła sesję parlamentu. W 1959 udała się z kolejną wizytą do Kanady i USA. Stany odwiedziła jeszcze kilkukrotnie: w 1976 (wzięła udział w uroczystościach u boku prezydenta Geralda Forda, w 1983 (na zaproszenie Ronalda Reagana, 1991 (na zaproszenie George’a H.W. Busha; była pierwszym brytyjskim władcą, który uczestniczył w obradach Kongresu) i 2007 (za prezydentury George’a W. Busha)[67].
Królestwa, terytoria i protektoraty, nad którymi panowała Elżbieta II od 1952.
Brytyjskie imperium znajdowało się w stanie rozpadu od 1926, kiedy w tzw. deklaracji Balfoura uznano suwerenność Kanady, Australii, Nowej Zelandii, Unii Południowoafrykańskiej i Nowej Fundlandii, które w 1931 weszły w skład Wspólnoty Narodów, a na ich czele stanął brytyjski monarcha. Przed wstąpieniem Elżbiety II na tron niepodległość uzyskały Indie, Pakistan, Cejlon i Irlandia.
Panowanie królowej Elżbiety II to okres dalszego rozpadu brytyjskiego imperium, kiedy to niepodległość uzyskały: Ghana (1957), Nigeria (1961), Sierra Leone (1961), Tanganika (1961), Jamajka (1962), Trynidad i Tobago (1962), Uganda (1962), Kenia (1963), Malawi (1964), Malta (1964), Gambia (1965), Gujana (1966), Barbados (1966), Mauritius (1968), Fidżi (1970), Bahamy (1973), Grenada (1974), Papua-Nowa Gwinea (1975), Wyspy Salomona (1978), Tuvalu (1978), Saint Lucia (1979), Saint Vincent i Grenadyny (1979), Belize (1981), Antigua i Barbuda (1981) oraz Saint Kitts i Nevis (1983). Wszystkie te kraje uzyskiwały niepodległość jako królestwa związane unią personalną z Koroną brytyjską, ale wiele z nich (Indie, Pakistan, Cejlon, Ghana, Nigeria, Sierra Leone, Tanganika, Trynidad i Tobago, Uganda, Kenia, Malawi, Malta, Gambia, Gujana, Mauritius i Fidżi) zniosły monarchię i stały się republikami, choć wszystkie pozostały państwami członkowskimi Wspólnoty Narodów.
Wspólnota również przechodziła przemiany, stając się z biegiem czasu coraz luźniejszym związkiem politycznym byłych brytyjskich kolonii (choć nie tylko, bo członkiem Wspólnoty jest też Mozambik, dawna kolonia portugalska). Elżbieta II brała aktywny udział w pracach Wspólnoty, od 1973 regularnie uczęszczając na zjazdy szefów rządów państw Wspólnoty.
W 2007 ujawniono dokumenty z 1957, z których wynikało, że premier Francji Guy Mollet w rozmowie z brytyjskim premierem, sir Anthonym Edenem, poruszył temat ewentualnego przystąpienia Francji do unii z Wielką Brytanią i uznania królowej Elżbiety II za głowę państwa francuskiego. W dokumencie datowanym na 28 września 1956 Mollet stwierdza, że „nie powinno być większych trudności we Francji z zaakceptowaniem zwierzchnictwa Jej Królewskiej Mości”. Premier Eden odrzucił propozycję Molleta, jednak wyraził gotowość Wielkiej Brytanii na przystąpienie Francji do Wspólnoty Narodów[70]. Propozycje te nigdy nie doczekały się realizacji.
Wykazywała się stanowczą postawą wobec zagrożeń. W 1961 podczas podróży do Ghany odmówiła zachowywania dystansu od prezydenta Kwame Nkrumaha, mimo że ten był celem zamachów[72], co brytyjski premier Harold Macmillan później skomentował słowami: Królowa jest absolutnie zdeterminowana we wszystkim, co robi. W rzeczy samej ma „serce i żołądek mężczyzny”[a]. Kocha swoje obowiązki i bycie królową.
Polityka
Jako głowa monarchii parlamentarnej, która stoi ponad podziałami politycznymi i niesprawująca władzy osobiście, nie powinna była wyrażać swoich osobistych opinii na tematy polityczne. Przez całe swoje panowanie stosowała się do tej zasady[73]. Wydaje się, że w kwestiach ekonomicznych przychyla się do starej doktryny konserwatystów[74]. Konserwatywna premier Margaret Thatcher, która w latach 70. prowadziła inną politykę, określiła królową jako kogoś, kto „mógłby głosować na Partię Socjaldemokratyczną”[75].
Kanadyjski znaczek pocztowy z 1954
Nigdy nie wyraziła bezpośrednio sprzeciwu wobec emancypacyjnych dążeń Quebecu, ale publicznie pochwaliła jedność Kanady. Często okazywała przywiązanie do tego kraju[76] i odwiedziła go ponad 20 razy[77].
Przemawiając w Westminster Hall z okazji jej srebrnego jubileuszu w 1977, królowa podkreśliła, że „nie może zapomnieć, że została koronowana na królową Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej”. Wypowiedziała się też za utrzymaniem związku Anglii i Szkocji[74]. Choć zachowywała bezstronność i nie prezentowała publicznie swoich poglądów politycznych, wiele wskazuje na to, że sprzyjała zwolennikom brexitu[74]. Pochwaliła porozumienie wielkopiątkowe z 1998, które było pierwszym porozumieniem katolików i protestantów w Irlandii Północnej. W 2011 jako pierwszy monarcha od 100 lat odwiedziła Irlandię[78].
Religia
Jako królowa Zjednoczonego Królestwa była najwyższym zwierzchnikiem Kościoła Anglii[79]. Interesowała się sprawami Kościoła Anglii, ale najważniejszą w nim osobą pozostaje arcybiskup Canterbury. Była osobą silnie wierzącą[80]. Uczestniczyła w nabożeństwach odprawianych w kaplicy św. Jerzego w zamku Windsor. Uczęszczała też do kościoła św. Marii Magdaleny w Sandringham oraz kościołów w Crathie i Canongate, które należą do Kościoła Szkocji.
Odnosiła się do swojej wiary podczas przemówień telewizyjnych, które wygłaszała z okazji świąt Bożego Narodzenia. W 2000 powiedziała: Dla wielu z nas nasza wiara jest najważniejsza. Dla mnie nauki Jezusa Chrystusa i moja osobista odpowiedzialność przed Bogiem tworzy ramę, w której staram się poruszać w moim życiu. Ja, podobnie jak wielu z was, czerpię ze słów i przykładu Chrystusa siłę w trudnych czasach[b][81].
Była patronką Rady Chrześcijan i Żydów (Council of Christians and Jews) w Zjednoczonym Królestwie.
Finanse
Magazyn „Forbes” oszacował wartość osobistego majątku królowej na ok. 530 mln dol[82]. Królowa posiadała wiele posiadłości, m.in. Sandringham House, Balmoral i zamek Mey, jej własnością było także Księstwo Lancaster. Miała też kilka stadnin (w Wolferton, Polhampton i West Isleley) oraz stajnię koni wyścigowych. Należały do niej również posiadłości koronne, ale nie były jednak jej własnością, bo w 1760 król Jerzy III przekazał je Parlamentowi w zamian za doroczną rentę, tzw. listę cywilną, określaną i uchwalaną rokrocznie przez Parlament. Od 1992 do śmierci królowa płaciła podatek od inwestycji, dzięki którym – zgodnie z wyliczeniami ekspertów – miała uzyskiwać ok. 50 mln funtów rocznie[83]. W 1993 zgodziła się na płacenie podatku osobistego[84].
Jubileusze panowania
W 1977 obchodziła Srebrny Jubileusz 25-lecia panowania[85]. Z tej okazji m.in. w miejskich parkach i ogrodach na terenie kraju organizowane były herbaciane przyjęcia i pikniki[85].
W 2002 obchodziła Złoty Jubileusz 50-lecia panowania. Z tej okazji odbył się m.in. pierwszy w historii Pałacu Buckingham koncert muzyki rockowej, który zgromadził 12 tys. osób na publiczności[86]. Główne ceremonie religijne odbyły się w Katedrze św. Pawła. Elżbieta II z okazji jubileuszu wybrała się w podróż po krajach Wspólnoty Narodów. Również z okazji 50-lecia został wydany pamiątkowy medal, którym byli odznaczani zasłużeni obywatele Wielkiej Brytanii i Kanady[87]; medal otrzymała ponad 94 tys. członków British Army, 32 tys. żołnierzy Royal Navy i Royal Marines oraz prawie 39 tys. żołnierzy Royal Air Force[88]. Z okazji jubileuszu do obiegu trafiły pamiątkowe monety z wizerunkiem królowej[89].
W 2012 obchodziła Diamentowy Jubileusz 60-lecia panowania[90]. W 2022 obchodziła Platynowy Jubileusz 70-lecia panowania[91].
Rola w rządzeniu
Królowa Elżbieta II podczas otwarcia parlamentu walijskiego w 2011
Królowa była konstytucyjnie ważnym elementem brytyjskiego systemu władzy, ale jej rola była de facto symboliczna, ponieważ pełniła funkcję doradczą dla parlamentu[92]. Zgodnie ze zwyczajem wygłaszała mowę tronową z okazji rozpoczęcia nowej, rocznej sesji parlamentu[93]. Miała obowiązek podpisywania wszelkich uchwał parlamentarnych[94]. Teoretycznie miała prawo weta, ale ostatnią monarchinią, która skorzystała z tego prawa, była królowa Anna Stuart w 1717[95].
Była najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych oraz miała prawo decydować o wojnie i pokoju[96]. Piastowała funkcję utrzymującej w porządku demokratyczne organy państwa[79].
Do jej prerogatyw należało oficjalne mianowanie premiera[97]. Trzy razy podczas swojego panowania mianowała premiera w czasie kryzysów konstytucyjnych; nagłe dymisje sprawiły, że w 1957 na szefa rządu wybrała Harolda Macmillana, a w 1963 – Aleca Douglasa-Home’a, za to w 1974 poprosiła lidera opozycji, laburzystę Harolda Wilsona, o utworzenie mniejszościowego rządu. We wszystkich trzech przypadkach działała zgodnie z konstytucyjną tradycją, radząc się najstarszych ministrów i członków Tajnej Rady. Jako że konstytucyjna praktyka w Zjednoczonym Królestwie bazuje bardziej na tradycji i precedensach niż na prawie pisanym, było powszechnie przyjęte, że królowa nie mogła działać niekonstytucyjnie, gdy postępuje za radą swoich ministrów.
W 1994 powołała organizację Way Ahead Group, która miała się zająć unowocześnieniem monarchii, ale bez naruszania jej podstaw[112]. W 2013, wraz z wejściem w życie nowelizacji ustawy o dziedziczeniu tronu (Succession to the Crown Act), zniesiona została primogenitura męska, poślubienie katolika nie odsuwa od dziedziczenia, a zgody monarchy wymagają jedynie małżeństwa pierwszych sześciu kandydatów do tronu[113].
20 grudnia 2007 stała się najstarszym brytyjskim monarchą[116][117], a 9 września 2015 została monarchą najdłużej piastującym swoje obowiązki królewskie[118].
W badaniu opinii publicznej przeprowadzonym w 2020 większość Brytyjczyków uznała Elżbietę II za instytucję samą w sobie, a także wyraziła życzenie, aby królowa panowała aż do śmierci[119].
21 kwietnia 2016 skończyła 90 lat, ale mimo sędziwego wieku i problemów zdrowotnych do końca życia nie zdecydowała się na abdykację[120].
Osobowość i wizerunek
W sprawach dyplomatycznych była formalistką i ściśle przestrzegała królewskiego protokołu – tylko raz publicznie złamała jego zasady, skłaniając głowę przed pojazdem z trumną Diany podczas pogrzebu księżnej Walii w 1997[121][122].
Elżbieta II (2006)
Ubierała się godnie, zmieniała stylizacje cztery razy dziennie[123]. Nieodłącznym elementem jej stylizacji były torebki marki Launer[124].
Opinia społeczeństwa o królowej ulegała fluktuacjom. Ogólnokrajowy skandal wywołał artykuł Johna Grigga, lorda Altrincham w miesięczniku „National and English Revue”, w którym – mimo że deklarował się jako monarchista – zarzucił monarchini „osobowość zarozumiałej uczennicy, kapitana drużyny hokejowej, starosty szkolnego i świeżo upieczonego kandydata do konfirmacji”, a także spekulował, że „kiedy królowa utraci urok młodości, jej reputacja (…) będzie zależna od osobowości; (…) jak dotąd niewiele jest oznak, że taka osobowość mogłaby się wyłonić”[125]. Niedługo po publikacji artykułu królowa wycofała z dworskiego kalendarza przyjęcia zapoznawcze w Pałacu Buckingham, podczas których podejmowała debiutantów w ogrodach królewskich[125]. W 1992 przeżyła kilka trudnych chwil – separację Karola i Diany, rozwód księżniczki Anny i seksualne wybryki księżnej Yorku i pożar zamku Windsor, które sprawiły, że nazwała ten rok annus horribilis (pol. straszny rok)[126][127]. Koszt odbudowy zamku miał wynieść 90 mln euro, co zostało oprotestowane przez opinię publiczną, jako że miało to zostać sfinansowane z publicznych pieniędzy[84]. Do krytyków przyłączyły się redakcje czasopism „Daily Mail”, „Daily Mirror” i „The Times”, która napisała: Kiedy zamek jest w dobrym stanie, należy do nich, a kiedy płonie, jest nasz. Burza medialna skłoniła królową do deklaracji w 1993, że będzie płacić podatki, zdaniem niektórych wciąż jednak za małe[128]. Elżbieta II ograniczyła także liczbę beneficjentów listy cywilnej do panujących i ich małżonków[84]. W 1997, na skutek milczenia Pałacu Buckingham po śmierci księżnej Diany i chłodnej reakcji królowej na zgon byłej synowej, monarchia znów była powszechnie krytykowana, a rodzina królewska – atakowana przez prasę i obywateli[129][130]. W tym okresie królowa nawiązała współpracę z ekspertami od wizerunku publicznego, a z czasem odbudowała swój wizerunek w oczach Brytyjczyków[131]. Królowej zarzucano również emocjonalny chłód, monotonny i formalny ton wypowiedzi, niezdolność do wygłoszenia przemówienia bez kartki, rozwody trzech potomków, przewidywalność i obojętność na skandale wywoływane przez członków jej rodziny[132].
Ronald i Nancy Reaganowie z królową Elżbietą II i księciem Filipem
Za sprawą matki już jako dziecko stała się popularna w mediach – prasa stale publikowała jej zdjęcia i artykuły o niej, a fotografię trzyletniej Elżbiety opublikowano na okładce magazynu „Times”[15].
Była pierwszą osobą, która dopuściła media do życia rodziny królewskiej[133]. W 1953, wbrew radom Churchilla, zgodziła się na transmitowanie swojej koronacji na królową[134]. W 1957 po raz pierwszy wygłosiła telewizyjną przemowę świąteczną, która była transmitowana przez BBC[135]. Rzadko udzielała wywiadów[136][137]. Podczas wystąpień przed kamerą praktycznie nigdy nie patrzyła w obiektyw[138]. W 1969 upoważniła BBC do nakręcenia filmu dokumentalnego o życiu codziennym rodziny królewskiej[139]. Film w reżyserii Williama Heseltine’a The Royal Family, który został wyemitowany 21 czerwca 1969[140][141], obejrzało w dniu premiery 38 mln telewidzów w 125 krajach świata[141]. Królowa, jako posiadaczka wyłącznych praw autorskich do filmu, po premierze zakazała jego dalszej dystrybucji[142]. W 2016 premierę miał film dokumentalny ITVOur Queen at Ninety zrealizowany z okazji 90. urodzin królowej m.in. z udziałem członków rodziny królewskiej[143].
Była bohaterką wielu piosenek, m.in.: „Her Majesty” (1969) zespołu The Beatles, „God Save the Queen” (1977) grupy Sex Pistols (tekst utworu wywołał kontrowersje przez porównanie brytyjskiej monarchii i królowej do „faszystowskiego reżimu”)[144], „The Queen Is Dead” (1986) zespołu The Smiths (grupa wydała także album o tym samym tytule), „Dreaming of the Queen” (1993) zespołu Pet Shop Boys. Postać królowej pojawiła się w serii komiksów „Śledztwa Jej Królewskiej Mości” (Her Majesty Investigates) autorstwa C.C. Benisona[145].
Postać królowej Elżbiety II pojawiła się w serialach animowanych: The Simpsons (w odcinkach „The Regina Monologues” i „To Surveil with Love”), South Park (odc. „The Snuke”) oraz amerykańskim filmie animowanym Minionki (2015) i kukiełkowym serialu satyrycznym The Spitting Image[149].
W 1992 brytyjska pisarka Sue Townsend napisała książkę pt. „The Queen and I”, powieść science fiction przewidującą wyborcze zwycięstwo Ludowej Partii Republikańskiej, wygnanie Windsorów z pałaców i przeniesienie rodziny do mieszkań komunalnych w Leicester[150]. Powieść zdobyła dużą popularność wśród czytelników i doczekała się inscenizacji[150].
Działalność charytatywna
Królowa była patronką ok. 620 organizacji charytatywnych, w tym: The Campaign to Protect Rural England (CPRE), Canadian Medical Association, The Kennel Club, NSPCC, Royal Architectural Institute of Canada, Queen Elizabeth Hospital for Children, The Royal School of Church Music, The Society for the Promotion of Christian Knowledge (SPCK), The Boys’ Brigade, Queens’ College, Cambridge university i Visitor of Christ Church, Oxford.
Życie prywatne
Relacje z rodziną
Jej relacje z dziećmi zwykle były chłodne, szczególnie z księciem Karolem, do którego miała lekceważący stosunek[151]. W 1994 nakazała mu wzięcie rozwodu z księżną Dianą, chcąc uniknąć kompromitacji monarchii w prasie[152]. Wcześniej odmówiła pomocy księżnej, gdy ta poprosiła ją o interwencję w sprawie niewierności Karola[153]. Nie popierała związku Karola z Camillą Parker Bowles, ale kiedy ci w 2005 się pobrali, pogodziła się z wyborem najstarszego syna[154].
Zgodnie z ustawą o małżeństwach królewskich z 1772 i ustawą o sukcesji koronnej z 2013, pierwsze sześć osób w kolejce do brytyjskiego tronu musiało posiadać zgodę Elżbiety II na zawarcie związku małżeńskiego[155].
Zdrowie
W marcu 1993 została pogryziona przez jednego ze swoich corgi, gdy próbowała rozdzielić dwa walczące psy; po wypadku zostały założone jej szwy[156].
W grudniu 2003 i styczniu 2004 przeszła operację kolan w szpitalu Króla Edwarda VII w Londynie[157]. 26 października 2006 uczestniczyła w uroczystym otwarciu Emirates Stadium, nowego stadionu Arsenalu, ale była zmuszona zrezygnować z dalszego udziału w uroczystości z powodu bólu pleców.
W 2022 przeszła COVID-19 i, na polecenie lekarzy, ograniczyła spożycie alkoholu, w tym ulubionego drinka (dżinu z dodatkiem aperitifu Dubonnet)[158].
W ostatnich latach życia chorowała na szpiczaka mnogiego, nowotwór układu krwionośnego, przez którego odczuwała ciągłe zmęczenie i znacznie straciła na wadze[159].
Procesja z trumną królowej z Pałacu Buckingham do Westminster Hall
8 września 2022 przed południem Pałac Buckingham poinformował, że lekarze są zaniepokojeni stanem zdrowia królowej Elżbiety II, która przebywała w rezydencji w Balmoral. Na powagę sytuacji wskazywało to, że najbliższa rodzina królowej porzuciła swoje czynności i udała się do miejsca jej pobytu[160]. Królowa zmarła o godz. 15:10 (czasu brytyjskiego)[161], przy łóżku czuwała jej córka, księżniczka Anna[162]. O godz. 16:30 o śmierci królowej poinformowana została premier Liz Truss, a o 18:30 informację tę podał kanał BBC[163], a także inne zagraniczne media[164][165].
Po przekazaniu informacji o śmierci królowej Elżbiety II do publicznej wiadomości rozpoczęto dwie operacje: Operację London Bridge (ogólny plan działań przewidzianych do realizacji po śmierci monarchini)[166][167][168][169] i Operację Jednorożec (plan na wypadek, gdyby królowa zmarła w Szkocji)[170][171].
Po śmierci królowej została ogłoszona żałoba narodowa mająca trwać do pierwszego dnia po pogrzebie, który został przez króla Karola III ustalony na 19 września 2022, a sam dzień pogrzebu został ustanowiony dniem wolnym od pracy[172]. Do 19 września w całej Wielkiej Brytanii można było wpisać się do ksiąg kondolencyjnych wystawionych w katedrach i budynkach użyteczności publicznej, jak również internetowo. W świątyniach w całym kraju odbywały się nabożeństwa ku pamięci zmarłej monarchini. Flagi państwowe, puszczone do połowy masztu na czas żałoby, zostały podniesione na kilkadziesiąt godzin 10 i 11 września z uwagi na proklamację objęcia urzędu przez nowego króla, która odbyła się w sobotę 10 września o godz. 10:00 (czasu lokalnego) w Londynie, a która następnie w niedzielę została odczytana we wszystkich państwach członkowskich Brytyjskiej Wspólnoty Narodów, stolicach państw członkowskich Zjednoczonego Królestwa – Edynburgu, Cardiff oraz Belfaście, jak również lokalnie, w stolicach wszystkich hrabstw[173][174]. Trumna z ciałem królowej została 11 września przewieziona do Edynburga do Pałacu Holyrood, zaś następnego dnia przeniesiono ją do Katedry św. Idziego, gdzie wystawiono ją na widok publiczny, zaś mieszkańcy mieli możliwość oddania hołdu zmarłej monarchini. Wieczorem 13 września, trumna z ciałem królowej została drogą lotniczą przetransportowana ze Szkocji do Anglii, gdzie została przewieziona do Pałacu Buckingham. Stamtąd, nazajutrz, w wojskowej procesji wyruszyła do Westminster Hall, gdzie ponownie wystawiono ją na widok publiczny i gdzie pozostała do dnia pogrzebu.
19 września 2022, o godz. 10:44 (czasu lokalnego) trumna z ciałem Elżbiety II umieszczona na wozie artyleryjskim ciągniętym przez 142 marynarzy Royal Navy, została przewieziona do Opactwa Westminsterskiego, gdzie o godz. 11:00 rozpoczęło się nabożeństwo żałobne z udziałem zaproszonych głów państw. Po jego zakończeniu o godz. 11:55 cały kraj zastygł podczas dwóch minut ciszy, po których kondukt żałobny wyruszył w ostatni przemarsz ulicami Londynu. Dotarłszy z powrotem w okolice Pałacu Buckingham, trumna została przeniesiona z wozu artyleryjskiego do królewskiego karawanu, który wyruszył do Zamku w Windsorze, gdzie o godz. 16:00 rozpoczęła się druga część uroczystości żałobnych. Podczas nabożeństwa insygnia władzy królewskiej zostały złożone na ołtarzu, a przy dźwięku lamentu granego przez królewskiego dudziarza, trumna z ciałem Elżbiety II została opuszczona do krypty w podziemiach kaplicy. Po godz. 20:00, w obecności tylko rodziny królewskiej, trumna Elżbiety II została złożona do grobu, w którym spoczęła obok swoich rodziców i męża.
Tytuły i godności
Osobisty sztandar królowej Elżbiety
Ta sekcja od 2024-06 wymaga zweryfikowania podanych informacji.
Ingrid Seward, Mój mąż i ja. Trudna historia małżeństwa Królowej Elżbiety i Księcia Filipa, przekład Joanna Lipińska, Wydawnictwo JK 2018, ISBN 978-83-7229-755-6.
↑W wersji angielskiej: To many of us our beliefs are of fundamental importance. For me the teachings of Christ and my own personal accountability before God provide a framework in which I try to lead my life. I, like so many of you, have drawn great comfort in difficult times from Christ's words and example.
↑C. David Heymann: Liz. Biografia intymna Elizabeth Taylor. Zofia Szachnowska-Olesiejuk, Adam Olesiejuk (tłum.). Wydawnictwo Znak, 2023, s. 27. ISBN 978-83-240-9266-6.
_(cropped)_(3-to-4_aspect_ratio).jpg)
.svg)
_ribbon_(CMM).jpg){kind=small}
.png){kind=small}
_-_ribbon_bar.png){kind=small}
_ribbon.png){kind=small}
.png){kind=small}
.png){kind=small}
_-_ribbon_bar.gif){kind=small}
_-_ribbon_bar.gif){kind=small}
_-_ribbon_bar.gif){kind=small}
_-_ribbon_bar.gif){kind=small}
_-_ribbon_bar.svg){kind=small}
.gif){kind=small}
_-_ribbon_bar.gif){kind=small}
_-_ribbon_bar.png){kind=small}
_-_ribbon_bar.gif){kind=small}
_-_ribbon_bar.png){kind=small}
_-_DMN.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
_-_ribbon_bar.gif){kind=small}
_-_ribbon_bar.gif){kind=small}
_-_ribbon_bar.png){kind=small}
.svg){kind=small}
.jpg)
.jpg)
.svg){kind=small}
