Ruhollah Musawi Chomejni (pers. آیتالله روحالله خمینی [ru:h-ol-lɑ:h-e mu:sævi:-je xomejni:], ruːholˈlɑːh χomeiˈniː; ur. 17 maja 1900[1] lub 24 września 1902 w Chomejnie, zm. 3 czerwca 1989 w Teheranie) – szyicki przywódca duchowny i polityczny rewolucji islamskiej, ajatollah, polityczny przywódca Iranu (jako najwyższy przywódca) w latach 1979–1989.
Życiorys
Pochodził z rodziny szyickich nauczycieli duchownych, która w XVIII wieku wyemigrowała z północnych Indii do Persji (obecnie Iran), a której najbardziej znanym przedstawicielem był Mir Hamid Husajn (zm. 1880), autor obszernej pracy na temat różnic między islamem szyickim a islamem sunnickim (Abaqat al-Anwar fi Imamat al-A’immat al-Athar).
Ruhollah Chomejni urodził się jako syn kupca. Będąc wychowankiem madrasy, zgłębiał filozofię szyitów, po czym został uznany za ich przywódcę naznaczonego przez Boga[2]. Jednocześnie angażował się w działalność polityczną, aktywnie występując przeciw rządom szachów z dynastii Pahlawi (popieranych przez Stany Zjednoczone), za prowadzenie polityki uległej wobec wpływów Zachodu[2].
Krytykował ich z pozycji zwolennika rządów demokratycznych w sferze politycznej, a zarazem radykalnie konserwatywnych. Był więc twórcą zupełnie oryginalnej koncepcji demokracji religijnej. Odrzucał w całości białą rewolucję, szczególnie potępiając przyznanie kobietom praw wyborczych. W tej sprawie wysłał do szacha telegram z protestem[3] (mimo to, gdy w 1979 przejął władzę, nie odebrał kobietom praw wyborczych, ponieważ kobiety stanowiły dużą część jego elektoratu[4]).
Potępiał dynastię Pahlawich za wprowadzenie świeckiego sądownictwa i szkolnictwa, koedukacji w szkolnictwie, niemuzułmańskich podatków i prasy oraz innych instytucji i obyczajów, które uznał za zagrażające tradycyjnym muzułmańskim wartościom i ładowi społecznemu[5]. Wypracował program opierający się na wizji totalitarnego ustroju teokratycznego, niepozostawiającego miejsca dla jakichkolwiek przekonań innych niż ortodoksyjnie szyickie[6].
Z powodu wygłoszenia przemówienia, w którym krytykował planowane reformy związane z emancypacją kobiet, 4 lipca 1963 roku został aresztowany w Qumie. W 1964 roku został zmuszony do opuszczenia kraju i udania się na emigrację. Okres ten spędził w Turcji, Iraku i Francji[2].
W tym samym czasie liczba jego zwolenników w kraju rosła, w latach 1977–1979 przekształcając się w ruch masowych demonstracji, a następnie w zbrojne powstanie (rewolucja irańska), które utorowało Chomejniemu możliwość powrotu do kraju. W czasie powrotu witały go trzy miliony zwolenników zebranych wokół lotniska w Teheranie[7]. 5 lutego 1979 roku proklamował on powstanie pierwszego rządu islamskiego, narzucającemu krajowi surowy islamski kodeks oparty na Koranie[7].
Tygodnik „Time” uznał Chomejniego Człowiekiem Roku 1979[8].
Rewolucja w Iranie wywołała niepokój we wszystkich państwach islamskich, które kontrolowały niezadowolenie konserwatywnych mas społecznych dzięki pomocy wojskowej ze Stanów Zjednoczonych (Arabia Saudyjska), Związku Radzieckiego (Afganistan) albo obydwu tych mocarstw (Irak). Spowodowało to izolację międzynarodową Iranu oraz uwikłanie państwa w wojnę z Irakiem, w której armia iracka uzyskiwała poparcie praktycznie wszystkich mocarstw światowych oraz Arabii Saudyjskiej.
Co prawda Iran zdołał odeprzeć armię iracką, ale zapłacił za to długotrwałym kryzysem ekonomicznym oraz śmiercią kilkuset tysięcy młodych ludzi, często najbardziej zagorzałych zwolenników Chomejniego. W wyniku tego po śmierci Chomejniego inicjatywa polityczna przeszła w ręce radykalnych grup studenckich, których poglądy wahają się od tradycjonalistycznych po liberalne, ale które zgodnie krytykują demokrację religijną[potrzebny przypis].
W 1988, po operacji Ludowych Mudżahedinów Iranu skierowanej przeciw Republice Islamskiej, Chomejni wydał urzędnikom sądowym rozkaz[9][10][11] osądzenia wszystkich więźniów politycznych i egzekucji tych, którzy nie będą żałować działalności antyreżimowej. Oceny liczby zgładzonych wahają się od 1400 do 30 000[12][13].
Za największych swoich wrogów Chomejni uważał prezydenta Stanów Zjednoczonych Jimmy'ego Cartera i prezydenta Iraku Saddama Husajna[7]. Z powodu roszczenia sobie prawa do sprawowania władzy sądowniczej nad wszystkimi wyznawcami islamu Chomejni 14 lutego 1989 roku obłożył klątwą (fatwą) Salmana Rushdiego, autora powieści Szatańskie wersety i wezwał wszystkich wiernych do zamordowania go[7].
Ruhollah Chomeini zmarł 3 czerwca 1989 roku po kilkunastodniowym pobycie w szpitalu w Teheranie. Wcześniej, w ciągu dziesięciu dni, miał przebyć pięć ataków serca[14].
Życie prywatne
W 1931 roku Chomeini ożenił się z Batol Khadijeh Saghafi (1916–2009), córką duchownego z Teheranu[15]. Z tego małżeństwa urodziło się siedmioro dzieci, dzieciństwo przeżyło dwóch synów i trzy córki[16].
Galeria
Przypisy
- ↑ The AssociatedT.A. Press The AssociatedT.A., Khomeini, Imam of Iran And Foe of U.S., Is Dead, „The New York Times”, 4 czerwca 1989, ISSN 0362-4331 [dostęp 2023-12-25] (ang.). Brak numerów stron w czasopiśmie
- ↑ a b c Palmer 1998 ↓, s. 89.
- ↑ Krasnowolska 2010 ↓, s. 855.
- ↑ Krasnowolska 2010 ↓, s. 886.
- ↑ Krasnowolska 2010 ↓, s. 841.
- ↑ Krasnowolska 2010 ↓, s. 872.
- ↑ a b c d Palmer 1998 ↓, s. 90.
- ↑ Bernanke Człowiekiem Roku tygodnika "Time" | Newsweek [online], newsweek.pl [dostęp 2024-04-25] (pol.).
- ↑ Abrahamian, Ervand, Tortured Confessions, University of California Press, 1999, s. 210.
- ↑ Mohsen Rezaee, Abbas Salimi-Namin, Pasdasht e Haghighat, 2002, s. 147.
- ↑ Ulubieniec ajatollaha Chomeiniego [online], wyborcza.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).
- ↑ Memories of a slaughtered Iranian.
- ↑ Khomeini fatwa 'led to kill 30,000 in Iran.
- ↑ Sarasota Herald-Tribune - Wyszukiwanie w archiwum Wiadomości Google [online], news.google.com [dostęp 2024-02-11] .
- ↑ The AssociatedT.A. Press The AssociatedT.A., Khadijeh Saqafi, Khomeini’s Wife, Is Dead at 93, „The New York Times”, 24 marca 2009, ISSN 0362-4331 [dostęp 2024-02-11] (ang.). Brak numerów stron w czasopiśmie
- ↑ Khomeini’s Rebel Grandchildren | The Iran Primer [online], iranprimer.usip.org, 29 maja 2013 [dostęp 2024-02-11] (ang.).
Bibliografia
- Anna Krasnowolska (red.): Historia Iranu. Wrocław: 2010.
- Alan Palmer: Kto jest kim w polityce. Świat od roku 1860. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Magnum, 1998. ISBN 83-85852-28-X.
