Kompania graniczna KOP „Przewłoka”

Kompania graniczna KOP „Przewłoka”

Kompania graniczna KOP „Wysiłek”
Kompania graniczna KOP „Wielki Rożyn”

Historia
Państwo	Polska
Rozformowanie	1939
Organizacja
Dyslokacja	Wysiłek Przewłoka[a]
Formacja	Korpus Ochrony Pogranicza
Podległość	batalion KOP „Ludwikowo”

Kompania graniczna KOP „Przewłoka” – pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza pełniący służbę ochronną na granicy polsko-radzieckiej.

Geneza

Do czasu zakończenia wojny polsko-bolszewickiej, czyli do jesieni 1920, wschodnią granicę państwa polskiego wyznaczała linia frontu. Dopiero zarządzeniem z 6 listopada 1920 utworzono Kordon Graniczny Ministerstwa Spraw Wojskowych^[1]. W połowie stycznia 1921 zmodyfikowano formę ochrony granicy i rozpoczęto organizowanie Kordonu Granicznego Naczelnego Dowództwa WP. Obsadzony on miał być przez żandarmerię polową i oddziały wojskowe^[2]. Latem 1921 ochronę granicy wschodniej postanowiło powierzyć Batalionom Celnym^[3]. W Wielkim Rożynie rozmieszczono dowództwo i pododdziały sztabowe 37 batalionu celnego. W drugiej połowie 1922 przeprowadzono kolejną reorganizację organów strzegących granicy wschodniej^[4]. 1 września 1922 bataliony celne przemianowano na bataliony Straży Granicznej^[5]. W rejonie odpowiedzialności przyszłej kompanii granicznej KOP „Wysiłek” służbę graniczną pełniły pododdziały 37 batalionu Straży Granicznej. Już w następnym zlikwidowano Straż Graniczną, a z dniem 1 lipca 1923 pełnienie służby granicznej na wschodnich rubieżach powierzono Policji Państwowej^[6]. W sierpniu 1924 podjęto uchwałę o powołaniu Korpusu Ochrony Pogranicza – formacji zorganizowanej na wzór wojskowy, a będącej w etacie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych^[7].

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych nr 1600/tjn./O.de B/25, w drugim etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza, w terminie do 1 marca 1925 sformowano 15 batalion graniczny ^[8], a w jego składzie 2 kompanię graniczną KOP. W listopadzie 1936 kompania liczyła 2 oficerów, 9 podoficerów, 5 nadterminowych i 98 żołnierzy służby zasadniczej^[b].

Z dniem 24 listopada 1938 dowódca KOP, zarządzeniem nr L.6990/tj.og.org/38, przeniósł dowództwo 2 kompanii granicznej z Wysiłka do Przewłoki.

14 sierpnia 1939 Stanisław Sławiński „przedłożył końcowe dokumenty rozliczeniowe z budowy koszar dla kompanii granicznej w Przewłokach i kościoła garnizonowego w Ludwikowie. Tego samego dnia spisano komisyjnie protokół ostatecznego odbioru obiektów i udzielono mu absolutorium”^[9].

W 1939 2 kompania graniczna KOP „Przewłoka” podlegała dowódcy batalionu KOP „Ludwikowo”^[10].

Służba graniczna

Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi^[11]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza^[12].

2 kompania graniczna „Wysiłek” w 1934 ochraniała odcinek granicy państwowej szerokości 33 kilometrów 850 metrów^[13]. Po stronie sowieckiej granicę ochraniały zastawy „Wołczok” i „Mały Rożyn” z komendantury „Krasnaja Słoboda”^[14] .

Wydarzenia

13 listopada 1928 odbyło się uroczyste poświęcenie i oddanie do użytku koszar i budynków gospodarczych odwodu i dowództwa kompanii „Wielki Rożyn”, w gminie Czuczewicze. Koszary odwodu i budynki gospodarcze zostały wzniesione siłami własnymi batalionu. Kierownictwo budowy spoczywało w rękach dowódcy batalionu. Jednocześnie zmieniono nazwę miejsca odwodu z „Wielki Rożyn” na „Wysiłek”^[15].

Kompanie sąsiednie

• 1 kompania graniczna KOP „Chominka” ⇔ 3 kompania graniczna KOP „Hawrylczyce” – 1928^[16], 1929^[17], 1931^[14] , 1932^[18], 1934^[19], 1938^[20]

Struktura organizacyjna

Strażnice kompanii w latach 1928 – 1934^{[21][22][14] [23][24][c]}

• strażnica KOP „Belina”^[d]
• strażnica KOP „Nowy Rożan”^[e] (Nowy Rożyn^{[21][22][14] [23][24]})
• strażnica KOP „Wołma I”^[f]
• strażnica KOP „Borowa”^[g]

Strażnice kompanii w 1938^[25]

• strażnica KOP „Belina”
• strażnica KOP „Nowy Rożan”
• strażnica KOP „Wołma I”

Organizacja kompanii „Przewłoka” 17 września 1939^[26][27]:

• dowództwo kompanii
• pluton odwodowy
• 1 strażnica KOP „Bielina”
• 2 strażnica KOP „Różan Nowy”
• 3 strażnica KOP „Wołma I”

Dowódcy kompanii

• kpt. Walerian Iwanowski^[h]

Uwagi

1. kolonia Przewłoka, gmina Czuczewicze Wielkie, powiat łuniniecki, województwo poleskie
2. Wykaz stanów etatowych oficerów, podoficerów i żołnierzy KOP przesłanych przez ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna ze sztabu KOP do I oficera do zleceń GISZ płk. dypl. Kazimierza Glabisza. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 367
3. W 2000 Rajmund Szubański napisał, że sformułowania zawarte w artykule „Bataliony, kompanie, strażnice KOP” z 1993 odnoszą się do stanu sprzed 1937 → Szubański 2000 ↓, s. 87. Wymienił następujące strażnice: „Kołki”, „Belina”„Różan”, „Wowna”,„Borowa” → Szubański 1993 ↓, s. 277
4. gajówka Belina, gmina Zaostrowiecze, powiat nieświeski, województwo nowogródzkie
5. wieś Rożan Wielki, gmina Czuczewicze Wielkie, powiat łuniniecki, województwo poleskie
6. Wowna, gmina Czuczewicze Wielkie, powiat łuniniecki, województwo poleskie
7. wieś Borowa, gmina Czuczewicze Wielkie, powiat łuniniecki, województwo poleskie
8. Iwanowski Walerian Aleksander, kpt. piech., w KOP od 1938. Do mobilizacji dca 2 kompanii granicznej „Wysiłek”. Przydział mobilizacyjny nieznany. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 721

Przypisy

1. Dominiczak 1992 ↓, s. 56-58.
2. Dominiczak 1992 ↓, s. 59-63.
3. Polak 1999 ↓, s. 6.
4. Dominiczak 1992 ↓, s. 76.
5. Prochwicz i Kępa 2003 ↓, s. 20.
6. Dominiczak 1992 ↓, s. 94-101.
7. Grochowski (red.) 1994 ↓, s. 7.
8. Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 152.
9. Sławiński 1977 ↓, s. 11 tak w oryginale – kompania graniczna w Przewłokach.
10. Szubański 2000 ↓, s. 89.
11. Falkiewicz 1925 ↓, s. 3-4.
12. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 312-314.
13. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 301.
14. Szkice dyslokacyjne ↓.
15. „Żołnierz Polski” nr 50 z 9 grudnia 1928, s. 1132.
16. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 7 i 10/1928.
17. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 7 i8/1929.
18. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 25 i 29/1932.
19. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 55 i 56/1934.
20. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 86 i 89/1938.
21. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 10/1928.
22. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 7/1929.
23. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 29/1932.
24. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 56/1934.
25. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 89/1938.
26. Prochwicz 2003 ↓, s. 308.
27. Grzelak 2001 ↓, s. 188.

Bibliografia

• Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
• Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
• Lech Grochowski (red.): Korpus Ochrony Pogranicza w 70 rocznicę powstania. Materiały z konferencji popularnonaukowej. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1994.
• Czesław Grzelak: Szack–Wytyczno 1939. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2001. ISBN 83-11-09324-5.
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa–Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 8388067488.
• Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne. Dokumenty organizacyjne. Wybór źródeł. T. 1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-84-6.
• Jerzy Prochwicz, Zbigniew Kępa. ABC formacji granicznych II Rzeczypospolitej. „Problemy Ochrony Granic”. 24, 2003. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757. 
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• Stanisław Sławiński: Od Borów Tucholskich do Kampinosu. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1977.
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (145), 1993. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 
• Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/143 do 177/149.)
• Szkice dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza i podległych jednostek w latach 1927–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/151.)