Archiwum Straży Granicznej (ASGr.) – wyodrębnione archiwum państwowe z siedzibą w Szczecinie.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Zarządzeniem dowódcy Wojsk Wewnętrznych nr 013/WW z 16 czerwca 1956 roku utworzono Centralne Archiwum Wojsk Ochrony Pogranicza w Kętrzynie o etacie nr 346/3[2]. Od 1959 funkcjonowało ono pod nazwą Archiwum Wojsk Ochrony Pogranicza[3].
Zarządzeniem nr 012 Komendanta Głównego Straży Granicznej z 7 maja 1991 w sprawie rozwiązania jednostek WOP oraz utworzenia jednostek organizacyjnych Straży Granicznej Minister Spraw Wewnętrznych polecił z dniem 16 maja 1991 rozwiązać Archiwum WOP w Kętrzynie istniejące według etatu nr 44/0177 o stanie osobowym na okres „W” 9 żołnierzy i 6 pracowników cywilnych oraz na okres „P” 9 żołnierzy i 6 pracowników cywilnych[4]. Na jego bazie powstało Archiwum Straży Granicznej w Kętrzynie[5] według etatu nr 44/024 o stanie osobowym 3 funkcjonariuszy
i 8 pracowników urzędów państwowych[6].
W listopadzie 1995 Komendant Główny Straży Granicznej podjął decyzję o przeniesieniu Archiwum SG w Kętrzynie do Szczecina i przeznaczeniu na potrzeby archiwalne budynku koszarowego nr 2 w kompleksie Pomorskiego Oddziału Straży Granicznej w Szczecinie przy ulicy Żołnierskiej 4. Dopiero 5 lat później w styczniu 2000 czterema konwojami samochodowymi przewieziono prawie 2,5 km akt, które umieszczono w przystosowanych dla potrzeb archiwum magazynach przy ul. Żołnierskiej 4 w Szczecinie[7].
W 2005, Archiwum Straży Granicznej weszło w skład Biura Ochrony Informacji Niejawnych Komendy Głównej SG[a].
Zadania Archiwum SG
Archiwum realizuje zadania w zakresie przyjmowania i gromadzenia, ewidencjonowania i udostępniania materiałów archiwalnych. Jest również jednostką charakterze tzw. urzędu wiary publicznej[8], wydając wszelkiego rodzaju odpisy, wypisy, zaświadczenia dla udokumentowania np. spraw emerytalnych byłych funkcjonariuszy i pracowników cywilnych. Realizuje zadania związane z popularyzacją zasobu oraz działalnością naukową.
Zasoby archiwalne
31 grudnia 2008 zasób archiwalny liczył 285575 jednostek aktowych – 3747,97 mb akt[5].
W skład zasobu archiwum wchodzą także zbiory: akt specjalnych, zdjęć, nagrań magnetofonowych, filmów, map, kronik, ksiąg honorowych, albumów, materiały Stowarzyszenia Weteranów Polskich Formacji Granicznych, materiały registratury.
Biblioteka podręczna gromadzi instrukcje książki i opracowania z zakresu historii formacji granicznych, dziejów regionalnych oraz archiwistyki[b].
Struktura organizacyjna
30 grudnia 1998 wprowadzony został regulamin organizacyjny. Przewidywał on m.in. następującą strukturę archiwum[5]:
Kierownictwo archiwum
Dział Informacji Archiwalnej
Dział Udostępniania i Kwerend
Dział Opracowania Zasobu
Dział Przechowywania i Konserwacji Akt
Dział Zbiorów Specjalnych.
Na początku 2005 Archiwum SG weszło w skład Biura Ochrony Informacji Niejawnych Komendy Głównej SG. W miejsce działów powołano sekcje, nie zmieniając ich nazw i zakresu zadań[5]. W 2007 nastąpiła kolejna reorganizacja[c] i zmieniła się też struktura archiwum[5].
↑Zarządzenie nr 61 Komendanta Głównego Straży Granicznej z 17.12.2004 zmieniające zarządzenie w sprawie regulaminu organizacyjnego Biura Ochrony Informacji Niejawnych Komendy Głównej Straży Granicznej oraz uchylające zarządzenie w sprawie regulaminu organizacyjnego Archiwum Straży Granicznej (Straż Graniczna ↓, s. 63).
↑Zarządzenie komendanta głównego Straży Granicznej nr 41 z 23 marca 2007 w sprawie organizacji wchodzących w skład Straży Granicznej komend oddziałów, placówek, dywizjonów oraz ośrodków szkolenia.
Grzegorz Goryński: Trudne początki – nieznane dokumenty dotyczące narodzin Straży Granicznej i ruchu związkowego. W: Biuletyn 1–2/2012. T. Z historii ochrony granic. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej, 2012, s. 153–204. (pol.).
10 lat Pionu Ochrony Informacji Niejawnych Straży Granicznej. Straż Graniczna. Warszawa 2009
