Kompania graniczna KOP „Krzyżówka”

Kompania graniczna KOP „Krzyżówka”

Kompania graniczna KOP „Czyste”

Historia
Państwo	Polska
Rozformowanie	1939
Organizacja
Dyslokacja	Czyste Krzyżówka[a]
Formacja	Korpus Ochrony Pogranicza
Podległość	batalion KOP „Podświle”

Kompania graniczna KOP „Krzyżówka” (wcześniej „Czyste”) – pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pograniczapełniący służbę ochronną na granicy polsko-radzieckiej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na podstawie rozkazu szefa Sztabu Generalnego L. dz. 12044/O.de B./24 z 27 września 1924, w pierwszym etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza sformowano 7 batalion graniczny ^[1][2], a w jego składzie 5 kompanię graniczną KOP^[3]. W 1934 1 kompania graniczna KOP „Czyste” podlegała dowódcy batalionu KOP „Podświle”^[4].

Potem przeniesiono dowództwo kompanii do Krzyżówki^[5]. W listopadzie 1936 kompania liczyła 2 oficerów, 8 podoficerów, 4 nadterminowych i 82 żołnierzy służby zasadniczej^[b].

W 1939 1 kompania graniczna KOP „Krzyżówka” podlegała nadal dowódcy batalionu KOP „Podświle”^[6].

Służba graniczna

Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi^[7]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza^[8].

1 kompania graniczna „Czyste” w 1934 ochraniała odcinek granicy państwowej szerokości 29 kilometrów 640 metrów^[4]. Po stronie sowieckiej granicę ochraniały zastawy „Starosiele”, „Stodoliszcze” i „Czernica” z komendantury „Stodoliszcze”^[9] .

Wydarzenia

• W meldunku sytuacyjnym z 17 stycznia 1925 napisano:

15 stycznia 1925 o godz. 1.00 patrol KOP w folwarku Zaholek aresztował niejakiego Józefa Zymanowskiego, którego od dawna poszukiwała Policja Państwowa za kradzież koni i przemytnictwo. Przekazany został Policji Państwowej w Prozorokach^[10].

Sąsiednie kompanie graniczne

• 3 kompania graniczna KOP „Dziwniki” ⇔ 4 kompania graniczna KOP „Dokszyce” – 1928^[11], 1929^[12], 1931^[9] , 1932^[13], 1934^[14], 1938^[15]

Struktura organizacyjna

Strażnice kompanii w latach 1928 – 1929^[11][12]

• strażnica KOP „Kamienny Wóz”
• strażnica KOP „Lipowo”
• strażnica KOP „Hornowo Wierciński”^[c]
• strażnica KOP „Hornowo Bartkiewicz”
• strażnica KOP „Trościanica”

Strażnice kompanii w latach 1931 – 1934^{[9] [13][16][d]}

• strażnica KOP „Lipowo”
• strażnica KOP „Hornowo Wiercińskie”^[e]
• strażnica KOP „Hornowo Bartkiewicz”^[f]
• (20)^[19] strażnica KOP „Trościanica”^[g]

Strażnice kompanii w 1938^[20]

• strażnica KOP „Hornowo Wiercińskie”
• strażnica KOP „Trościanica”

Organizacja kompanii 17 września 1939^[21][22]:

• dowództwo kompanii
• 1 strażnica KOP „Hornowo Wiercińskie”^[h]
• 2 strażnica KOP „Trościanica”^[i]

Dowódcy kompanii

• por. Władysław Nowakowski (był 30 IX 1928 − 10 X 1929) → zawieszony w czynnościach służbowych^[23]
• p.o. por. Piotr Zdunek (10 X 1929 − 15 XI 1929)^[24]
• por. Władysław Nowakowski (15 XI 1929 − 25 I 1930) → zawieszony w czynnościach służbowych^[25]
• p.o. por. Piotr Zdunek (25 I 1930 − 31 III 1930)^[26]
• kpt. Belestyn Latawiec (31 III 1930 −14 VI 1930)^[27]
• w.z. por. Włodzimierz Pasiecznicki (11 VI 1930 − 30 IX 1930)^[28]
• por. / kpt. Paweł Staroń (30 IX 1930 −)^[28]
• kpt. Jan Wilczak (był 31 X 1932 −)^[29]

Uwagi

1. zaścianek Krzyżówka, gmina Smołwy, powiat brasławski, województwo wileńskie → Baza miejscowości kresowych
2. Wykaz stanów etatowych oficerów, podoficerów i żołnierzy KOP przesłanych przez ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna ze sztabu KOP do I oficera do zleceń GISZ płk. dypl. Kazimierza Glabisza. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 365
3. W komunikatach dyslokacyjnych występuje również jako Hornowo Wiercińskie → Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓ 
4. W 2000 Rajmund Szubański napisał, że sformułowania zawarte w artykule „Bataliony, kompanie, strażnice KOP” z 1993, odnoszą się do stanu sprzed 1937^[17]. Wymienił następujące strażnice: „Grazie”, „Lipowo”, „Borsuczyno”, „Bortkiewicze”^{[18][niewiarygodne źródło?]}.
5. zaścianek Hornowo IV, gmina Hołubicze, powiat dziśnieński, województwo wileńskie → Baza miejscowości kresowych
6. zaścianek Hornowo I, gmina Hołubicze, powiat dziśnieński, województwo wileńskie → Baza miejscowości kresowych
7. wieś Trościanica, gmina Dokszyce, powiat dziśnieński, województwo wileńskie → Baza miejscowości kresowych
8. zaścianek Hornowo IV (Hornowo–Wierciński), gmina Hołubicze, powiat dziśnieński, województwo wileńskie
9. wieś Trościanica, gmina Dokszyce, powiat dziśnieński, województwo wileńskie

Przypisy

1. Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 152.
2. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 23.
3. Meldunki sytuacyjne KOP ↓, s. 8/25.
4. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 295.
5. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 38/1934.
6. Szubański 2000 ↓, s. 88.
7. Falkiewicz 1925 ↓, s. 3-4.
8. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 312-314.
9. Szkice dyslokacyjne ↓.
10. Meldunki sytuacyjne KOP ↓, nr 8/1925.
11. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 8/1928.
12. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 10/1929.
13. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 19/1932.
14. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 53 i 54/1934.
15. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 83 i 84/1938.
16. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 54/1934.
17. Szubański 2000 ↓, s. 87.
18. Szubański 1993 ↓, s. 276.
19. Meldunki sytuacyjne KOP ↓, s. 70/25.
20. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 84/1938.
21. Prochwicz 2003 ↓, s. 305.
22. Grzelak 2001 ↓, s. 184.
23. Obsada oficerska bg „Podświle” ↓, s. 69 i 11.
24. Obsada oficerska bg „Podświle” ↓, s. 11.
25. Obsada oficerska bg „Podświle” ↓, s. 11 i 16.
26. Obsada oficerska bg „Podświle” ↓, s. 16.
27. Obsada oficerska bg „Podświle” ↓, s. 20 i 24.
28. Obsada oficerska bg „Podświle” ↓, s. 24.
29. Obsada oficerska bg „Podświle” ↓, s. 45.

Bibliografia

• Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
• Czesław Grzelak: Szack–Wytyczno 1939. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2001. ISBN 83-11-09324-5.
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. WarszawaPułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 8388067488.
• Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924–1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 8390021794.
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (145), 1993. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 
• Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/143 do 177/149.)
• Meldunki sytuacyjne dowództwa Korpusu Ochrony Pogranicza → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/217.)
• Szkice dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza i podległych jednostek w latach 1927–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/151.)
• Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Podświle” w latach 1928–1935 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.181/161.)