Placówka wywiadowcza KOP nr 10

Placówka wywiadowcza nr 10 KOP – organ wykonawczy wywiadu Korpusu Ochrony Pogranicza.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Została utworzona 15 listopada 1931, a jej siedziba mieściła się w Tarnopolu^[1]. Pod względem wyszkolenia wojskowego podlegała dowódcy Brygady KOP „Podole”^[2].

Jednostką administracyjną dla placówki nr 10 był batalion KOP „Skałat”^[3]. Placówka podlegała Ekspozyturze Nr 5 Oddziału II SG we Lwowie^[4].

Z dniem 1 grudnia 1936 placówka wywiadowcza KOP nr 8 przejęła od placówki wywiadowczej KOP nr 10 teren powiatu krzemienieckiego^[5][a].

W 1939 placówka wywiadowcza KOP nr 10 nadal podlegała szefowi ekspozytury Oddziału II nr 5 „Lwów”^[6] i stacjonowała w Tarnopolu^[7].

Dekonspiracja struktur

W 1939 całość archiwum placówki wywiadowczej nr 10 KOP przejęło NKWD, grupa operacyjna NKWD w Tarnopolu znalazła wiele list agentury czynnej i wyeliminowanej, teczek personalnych i pracy agentów oraz konfidentów polskiego wywiadu i kontrwywiadu. Naraziło to kilkaset osób na dotkliwe represje. Na podstawie tych list ujawniono:

• 100 agentów polskiego wywiadu, zamieszkałych w województwie winnickim i kamieniecko-podolskim,
• 300 agentów i konfidentów organów kontrwywiadu z województwa tarnopolskiego,
• 80 agentów zamieszkałych na terenie województw lwowskiego, stanisławowskiego i w innych miejscowościach.

Poza niejawnymi kadrami polskiego wywiadu w archiwum tym odnaleziono również:

• spisy członków różnych partii nacjonalistycznych i organizacji z terenu województwa tarnopolskiego,
• spisy urzędników różnych polskich instytucji z polityczną charakterystyką tych osób, na podstawie których placówka wyrażała zgodę na przyjęcie do pracy bądź odmowę zatrudnienia,
• listy osób podejrzanych o działalność wywrotową przeciw państwu polskiemu, a przeznaczonych do umieszczenia w obozach odosobnienia na czas wojny.

Grupa operacyjna NKWD w Tarnopolu na podstawie materiałów archiwum placówki wywiadowczej nr 10 oraz danych agenturalnych do 20 listopada 1939 namierzyła i aresztowała w samym tylko Tarnopolu - 60 agentów, konfidentów i właścicieli mieszkań konspiracyjnych.

Od osób aresztowanych w czasie śledztwa uzyskano zeznania o strukturze organów wywiadu i kontrwywiadu RP oraz o agentach i konfidentach wywiadu polskiego. Osobami tymi byli m.in. agent Ekspozytury nr 5 Koryto, Władysław Augustyniak i Marian Litwiński.

Obsada personalna

Kierownicy placówki

• kpt. piech. Henryk Nitecki (pomiędzy 1933 i 1935)^[b]
• kpt. piech. Zygmunt Kosior^[c] (był w 1939)

Obsada personalna w marcu 1939^[7][d]:

• kierownik – kpt. piech. Zygmunt Kosior → kierownik placówki wywiadowczej „Sanok” (nr 13),
• oficer – kpt. piech. Stefan Czesław Relich,
• oficer – por. adm. Kazimierz Krenz

Uwagi

1. Placówka wywiadowcza KOP nr 10 miała prawo prowadzić nadal działalność werbunkową na terenie powiatu krzemienieckiego → Wyciąg z rozkazu nr L.dz.9041/Wyw.KOP./36 ↓, s. 2
2. W tym przedziale czasowym Henryk Nitecki był także kierownikiem placówki wywiadowczej nr 9. Por. Muzeum Polskich Formacji Granicznych. Henryk Nitecki. muzeumsg.pl. [dostęp 2017-04-07].
3. Kpt. piech. Zygmunt Kosior w czerwcu 1937 został przydzielony do Placówki Wywiadowczej KOP Nr 10 „Tarnopol” na stanowisko oficera wywiadowczego^[8].
4. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[9].

Przypisy

1. Prochwicz 2003 ↓, s. 43.
2. Zarządzenie nr L.dz.7580/Wyw.Org./31 ↓, s. 2.
3. Zarządzenie nr L.500/Tjn.Og.Org/37 ↓, s. 3 zał. 47.
4. Prochwicz 2002 ↓, s. 55.
5. Wyciąg z rozkazu nr L.dz.9041/Wyw.KOP./36 ↓, s. 2.
6. Prochwicz 2002 ↓, s. 32.
7. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 922.
8. Rozkaz tajny nr 6 Szefostwa Wywiadu KOP z 26 czerwca 1937. [w:] Oddział II, sygn. I.303.4.7, s. 25–28 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-01-27].
9. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.

Bibliografia

• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• NKWD przeciwko ludności polskiej na Kresach Wschodnich - wzmianka o placówce. rzeczpospolita.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2000-10-05)]. dostęp 19.09.2008
• Jerzy Prochwicz. Wywiad Korpusu Ochrony Pogranicza 1924-1939. „Problemy Ochrony Granic”. 22, 2002. 
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Regina Czarnecka: Oddział II Sztabu Głównego (Generalnego) w latach 1921-1939. [dostęp 2016-03-04].
• Zarządzenie dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza w sprawie reorganizacji służby wywiadowczej nr L.dz.7580/Wyw.Org./31 z 19 listopada 1931.
• Wyciąg z rozkazu dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza w sprawie przekazania powiatu krzemienieckiego placówkom nr L.dz.9041/Wyw.KOP./36 z 6 listopada 1936.
• Zarządzenie dowódcy KOP w sprawie reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza („R.3” I Faza) nr L.500/Tjn.Og.Org/37 z 23 lutego 1937. (sygn.177/132.)