Komisariat Straży Granicznej „Nowa Wieś”

Komisariat Straży Granicznej „Nowa Wieś”

Komisariat SG „Bielszowice”
Komisariat SG „Paniówki”

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1928
Rozformowanie	1939
Tradycje
Rodowód	Komisariat SC „Bielszowice”
Organizacja
Dyslokacja	Paniówki Bielszowice Nowa Wieś (od 1934)[1]
Formacja	Straż Graniczna
Podległość	Inspektorat Graniczny nr 15 Obwód SG „Chorzów”

Komisariat Straży Granicznej „Nowa Wieś” – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-niemieckiej w latach 1928–1939.

Geneza

Komisariat Straży Granicznej „Nowa Wieś” wywodzi się w prostej linii z komisariatu Straży Celnej „Bielszowice”

komisariat Straży Celnej „Bielszowice”

Zarządzeniem Dyrekcji Ceł „Mysłowice” z 15 czerwca 1922 roku utworzono komisariat Straży Celnej „Bielszowice” podległy Inspektoratowi Celnemu w Rybniku^[2]. W dniu następnym do Bielszowic przybyła załoga komisariatu w sile 40 strażników. Rozlokowano się w domu gminnym przy ulicy Głównej 3^[3]. Kierownicy placówek zabrali swoich podwładnych i odmaszerowali do Karol-Emanuel, Pawłowa, Kończyc i Makoszowa^[2]. Ochraniany odcinek granicy państwowej zaczynał się przy kamieniu granicznym nr 159 na cmentarzu w Rudzie Śląskiej, a kończył w Mizerowie przy kamieniu nr 204. Długość odcinka wynosiła 12 730 metrów^[3].

W 1928 roku przystąpiono do reorganizacji komisariatu. Placówka Karol Emanuel włączona została do komisariatu Lipiny, a w zamian komisariat „Bielszowice” otrzymał placówkę „Piaśniki”. Komisariat przeszedł w podporządkowanie Inspektoratu Granicznego „Piaśniki”. Długość odcinka wynosiła wówczas około 14 kilometrów, zaczynała się od kamienia nr 169, a kończyła na kamieniu 218^[4].

Organizacja komisariatu w 1922^[2]

• komenda − Bielszowice
• placówka Straży Celnej „Karol Emanuel”
• placówka Straży Celnej „Pawłów”
• placówka Straży Celnej „Kończyce”
• placówka Straży Celnej „Makoszowy”

Kierownicy komisariatu SC

stopień	imię i nazwisko	okres pełnienia służby
komisarz	Konrad Górny[5]	15 VI 1922 – II 1924
komisarz	Franciszek Hesek[5]	II 1924 – VII 1928
komisarz	Marian Mutka[5]	VII 1928 –

Formowanie i zmiany organizacyjne

W drugiej połowie 1927 przystąpiono do gruntownej reorganizacji Straży Celnej^[6]. W praktyce skutkowało to rozwiązaniem tej formacji granicznej. Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928 roku, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 roku Straż Graniczną^[7]. Rozkazem nr 4 z 30 kwietnia 1928 roku w sprawie organizacji Śląskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski przydzielił komisariat „Paniówki” do Inspektoratu Granicznego nr 15 „Królewska Huta” i określił jego strukturę organizacyjną^[8]. Rozkaz nr 10 z 5 listopada 1929 roku w sprawie reorganizacji Śląskiego Inspektoratu Okręgowego komendanta Straży Granicznej płk. Jana Jura-Gorzechowskiego nie wymienia nazwy komisariatu^[9]. Wymienia komisariat Straży Granicznej „Bielszowice”, przydziela go do Inspektoratu Granicznego nr 15 „Królewska Huta”, określa jego numer i strukturę^[9]. W grudniu 1933 roku przeniesiono siedzibę komisariatu do Nowej Wsi^[10].

Rozkazem nr 1 z 29 stycznia 1934 roku w sprawach [...] zmian przydziałów, komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski wyłączył placówkę I linii „Karol Emanuel” z komisariatu Straży Granicznej „Lipiny” i włączył w skład komisariatu Straży Granicznej „Nowa Wieś”^[11]. Rozkazem nr 4 z 17 grudnia 1934 roku w sprawach [...] zarządzeń organizacyjnych i zmian budżetowych, komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski wyłączył placówkę I linii „Przyszowice” z komisariatu Straży Granicznej „Knurów” i przydzielił do komisariatu Straży Granicznej „Nowa Wieś”^[12]. Rozkazem nr 1 z 27 marca 1936 roku w sprawach [...] zmian w niektórych inspektoratach okręgowych, komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski wyłączył placówkę Straży Granicznej I linii „Przyszowice” z komisariatu „Nowa Wieś” i włączył do komisariatu „Knurów”^[13].

Służba graniczna

Sąsiednie komisariaty:

• komisariat Straży Granicznej „Lipiny” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Rybnik” − 1928
• komisariat Straży Granicznej „Lipiny” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Knurów” − listopad 1929

Funkcjonariusze komisariatu

Kierownicy/komendanci komisariatu
stopień	imię i nazwisko	okres pełnienia służby
komisarz	Marian Mutka[5]	VII 1928 – VII 1929
komisarz	Wacław Romiszewski[5]	VII 1929 – IX 1929
podkomisarz	Teodor Mańczyk[5]	IX 1929 – VI 1930
podkomisarz	Józef Nawrot[5]	VI 1930 – 15 III 1932
podkomisarz	Aleksander Wasilewski[5]	15 III 1932 – był XI 1937[14]
Zastępcy komendanta komisariatu
starszy strażnik	Władysław Szczypka	1 V 1939[15] –

Struktura organizacyjna

Organizacja komisariatu w kwietniu 1928^[8]:

• komenda − Paniówki^[a]
• placówka Straży Granicznej I linii „Pawłów”
• placówka Straży Granicznej I linii „Kończyce”
• placówka Straży Granicznej I linii „Makoszowy”
• placówka Straży Granicznej I linii „Przyszowice”
• placówka Straży Granicznej II linii „Bielszowice”
• placówka Straży Granicznej II linii „Paniówki”
• placówka Straży Granicznej II linii „Mysłowice”^[b]

Organizacja komisariatu w listopadzie 1929^[16]:

• 4/15 komenda − Bielszowice
• placówka Straży Granicznej I linii „Pawłów”
• placówka Straży Granicznej I linii „Kończyce”
• placówka Straży Granicznej I linii „Makoszowy”
• placówka Straży Granicznej II linii „Bielszowice”

Uwagi

1. Kronika komisariatu Straży Granicznej „Nowa Wieś” nie wspomina jakoby komisariat stacjonował kiedykolwiek w Paniówkach. W owym czasie stacjonował w Bielszowicach^[4].
2. Drużyna dowódcy Inspektoratu Okręgowego^[8].

Przypisy

1. Gulczyński 2011 ↓, wstęp.
2. Kronika komisariatu „Nowa Wieś” ↓, s. 2.
3. Kronika komisariatu „Nowa Wieś” ↓, s. 3.
4. Kronika komisariatu „Nowa Wieś” ↓, s. 9.
5. Kronika komisariatu „Nowa Wieś” ↓, s. 7.
6. Kula 1994 ↓, s. 40.
7. Goryński 2012 ↓, s. 226.
8. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 25.
9. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 59.
10. Kronika komisariatu „Nowa Wieś” ↓, s. 11.
11. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 92.
12. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 98.
13. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 107.
14. Wykazy imienne Śl. IO ↓, s. 337.
15. Rozkazy KG SG ↓, s. 24/39.
16. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 58.

Bibliografia

• Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
• Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928-1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].

• ZbigniewZ. Gulczyński ZbigniewZ., Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Śląski Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2011 .
• Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
• Rozkazy Komendy Głównej Straży Granicznej 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.187/30 do 187/41.)
• Szkic historyczny z działalności komisariatu Straży Granicznej „Nowa Wieś” z lat 1921–1935. → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.191/534.)
• Wykazy imienne oficerów, szeregowych i pracowników cywilnych Śląskiego Inspektoratu Okręgowego 1928–1938. → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.191/159.)