Komisariat Straży Granicznej „Lubawa”

Komisariat Straży Granicznej „Lubawa”

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1928
Rozformowanie	1939
Tradycje
Rodowód	Komisariat Straży Celnej „Lubawa”
Organizacja
Dyslokacja	Lubawa
Formacja	Straż Graniczna
Podległość	Inspektorat Graniczny nr 3 Obwód SG „Brodnica”

Komisariat Straży Granicznej „Lubawa” – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-niemieckiej w latach 1928–1939.

Geneza

Na wniosek Ministerstwa Skarbu, uchwałą z 10 marca 1920, powołano do życia Straż Celną^[1]. Od połowy 1921 jednostki Straży Celnej rozpoczęły przejmowanie odcinków granicy od pododdziałów Batalionów Celnych^[2]. Proces tworzenia Straży Celnej trwał do końca 1922^[3]. Komisariat Straży Celnej „Lubawa”, wraz ze swoimi placówkami granicznymi, wszedł w podporządkowanie Inspektoratu Straży Celnej „Działdowo”^[4].

W drugiej połowie 1927 przystąpiono do gruntownej reorganizacji Straży Celnej^[5]. W praktyce skutkowało to rozwiązaniem tej formacji granicznej. Rozkazem nr 1 z 12 marca 1928 w sprawach organizacji Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego Straży Granicznej Naczelny Inspektor Straży Celnej gen. bryg. Stefan Pasławski powołał komisariat Straży Granicznej „Lubawa”, który przejął ochronę granicy od rozwiązywanego komisariatu Straży Celnej^[6].

Formowanie i zmiany organizacyjne

Rozkazem nr 1 z 12 marca 1928 w sprawach organizacji Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego Naczelny Inspektor Straży Celnej gen. bryg. Stefan Pasławski przydzielił komisariat „Lubawa” do Inspektoratu Granicznego nr 3 „Brodnica” i określił jego strukturę organizacyjną^[7]. Na podstawie rozkazu Mazowieckiego Inspektora Okręgowego z 2 kwietnia 1928, do komisariatu „Lubawa” dodano placówkę „Lubstynek” z komisariatu „Rybno”, placówkę „Rodzone” z komisariatu „Jamielnik”^[8]. Rozkazem nr 9 z 18 października 1929 w sprawie reorganizacji Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski określił numer i nową strukturę komisariatu^[9]. Rozkazem nr 5 z 2 września 1930 w sprawie nazw inspektoratów granicznych i komisariatów komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski wydzielił placówkę „Czerlin” z komisariatu „Rybno” do komisariatu „Lubawa”^[10]. Rozkazem nr 1 komendanta Straży Granicznej z 12 stycznia 1931 przemianował posterunek SG „Nowe Miasto” na placówkę II linii i przydzielił ją do komisariatu „Lubawa”^[11]. Rozkazem nr 1 z 27 marca 1936 w sprawach [...] zmian w niektórych inspektoratach okręgowych, komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski zniósł placówkę Straży Granicznej II linii „Nowe Miasto”^[12]. Rozkaz komendanta Straży Granicznej płk. Jana Jura-Gorzechowskiego z 10 maja 1938 w sprawie terminologii w odniesieniu do władz i jednostek formacji, wydany w związku z rozkazami KSG z 25 i 29 kwietnia 1938 roku, przemianował inspektoraty graniczne na obwody Straży Granicznej z dodaniem nazwy miejscowości, w której jednostka stacjonuje. Jednocześnie nakazał używanie w stosunku do kierowników komisariatów i placówek nowych terminów: „komendant komisariatu” i „dowódca placówki”^[13]. Komisariat wszedł w skład struktury Obwodu Straży Granicznej „Brodnica”.

We wrześniu 1939 pluton wzmocnienia Komisariatu wszedł w podporzadkowanie dowódcy zgrupowania 4 Dywizji Piechoty płk. dypl. Mieczysława Rawicza-Mysłowskiego (dowódca piechoty dywizyjnej 4 DP) i walczył na przedpolu jego ugrupowania obronnego w bitwie o Pomorze^[14].

Służba graniczna

Sąsiednie komisariaty:

• komisariat Straży Granicznej „Hartowiec” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Krotoszyny” – 1928
• komisariat Straży Granicznej „Rybno” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Krotoszyny” – październik 1929

Komenda komisariatu

Kierownicy/komendanci komisariat
stopień	imię i nazwisko	okres pełnienia służby
komisarz	Feliks Kurosz[15]	V 1928[16] -
komisarz	Mieczysław Witoszek[a]	18 VIII 1936[17] – był III 1939[18]
Zastępcy komendanta komisariatu
starszy przodownik	Franciszek Krukowski	– 30 IV 1939[19]
przodownik podchorąży	Władysław Bekierski	1 V 1939[20] –

Struktura organizacyjna

Organizacja komisariatu w marcu 1928^[6]:

• komenda – Lubawa
• placówka Straży Granicznej I linii „Wiśniewo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Pomierki”
• placówka Straży Granicznej I linii „Zielkowo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Rodzone”
• placówka Straży Granicznej II linii „Lubawa”

Organizacja komisariatu w październiku 1929^[21]:

• 2/3 komenda – Lubawa
• placówka Straży Granicznej I linii „Wiśniewo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Pomierki”
• placówka Straży Granicznej I linii „Gierłoż” Leśna
• placówka Straży Granicznej I linii „Rodzone”
• placówka Straży Granicznej II linii „Lubawa”

Organizacja komisariatu w 1933 i w 1934^[22]:

• komenda – Lubawa
• placówka Straży Granicznej I linii „Pomierki”
• placówka Straży Granicznej I linii „Gierłoż”
• placówka Straży Granicznej I linii „Rodzone”
• placówka Straży Granicznej I linii „Czerlin”
• placówka Straży Granicznej II linii „Lubawa”
• placówka Straży Granicznej II linii „Nowe Miasto” → zniesiona w 1936

Organizacja komisariatu w 1937^[22]:

• komenda – Lubawa
• placówka Straży Granicznej I linii „Rumienica”
• placówka Straży Granicznej I linii „Pomierki”
• placówka Straży Granicznej I linii „Gierłoż”
• placówka Straży Granicznej I linii „Rodzone”
• placówka Straży Granicznej II linii „Lubawa”

Organizacja komisariatu w 1939^[23]:

• komenda – Lubawa
• placówka Straży Granicznej I linii „Czerlin”
• placówka Straży Granicznej I linii „Wiśniewo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Pomierki”
• placówka Straży Granicznej I linii „Gierłoż” Leśna
• placówka Straży Granicznej I linii „Rodzone”
• placówka Straży Granicznej II linii „Lubawa”

Uwagi

1. były kierownik komisariatu SG „Lubawa”

Przypisy

1. Dominiczak 1975 ↓, s. 130.
2. Piekarz 2017 ↓, s. 28.
3. Dominiczak 1997 ↓, s. 250.
4. Kozłowski 2012 ↓, s. 30.
5. Kula 1994 ↓, s. 40.
6. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 14.
7. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 13.
8. Rozkazy organizacyjne Maz. IO ↓, s. 2.
9. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 56.
10. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 65.
11. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 76.
12. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 107.
13. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 120–122.
14. Ciechanowski 1982 ↓, s. 84.
15. Kronika Inspektoratu „Brodnica” ↓, s. 16.
16. Rozkazy KG SG ↓, s. 1928/53.
17. Kronika Inspektoratu „Brodnica” ↓, s. 102.
18. Rozkazy Maz. IO ↓, s. 38/39.
19. Rozkazy Maz. IO ↓, s. 60/39.
20. Rozkazy Maz. IO ↓, s. 59/39.
21. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 57.
22. Polak 1998 ↓, s. 65.
23. Sobczak 2014 ↓, s. 11.

Bibliografia

• Konrad Ciechanowski: Armia „Pomorze” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06793-7.
• Henryk Dominiczak: Granica polsko-niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Henryk Dominiczak: Granice państwa i ich ochrona na przestrzeni dziejów 966–1996. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1997. ISBN 83-11-08618-4. OCLC 37244743.
• Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. T. II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
• Piotr Kozłowski. Straż Celna zapomnianą formacją graniczną II Rzeczypospolitej – dyslokacja jednostek granicznych w 1926 roku. „Problemy Ochrony Granic”. 50, 2012. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757. 
• Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
• Karolina Piekarz. Polskie formacje graniczne 1918–1924. „Mówią Wieki”. 2s, 2017. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Mówią Wieki”. ISSN 1897-8088. 
• Bogusław Polak: Z dziejów polskich formacji granicznych 1918−1839. Studia i materiały. T. I. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909484-0-0.
• Antoni Krzysztof Sobczak: Mazowiecki Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej w Ciechanowie w latach 1928–1939. Przyczynek do historii. 2014. [dostęp 2017-03-14].
• Odpisy z kronik Inspektoratu Granicznego „Brodnica” i z kronik podległych komisariatów w latach 1936–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Rozkazy Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego 1929 i 1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.188/3 i 188/13.)
• Rozkazy organizacyjne Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Rozkazy Komendy Głównej Straży Granicznej 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.187/30 do 187/41.)