Szwadron Kawalerii KOP „Bystrzyce”

Szwadron Kawalerii KOP „Bystrzyce”

16 szwadron kawalerii
szwadron kawalerii KOP „Lenin”

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1925
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	„Lenin” „Bystrzyce”
Dowódcy
Pierwszy	rtm. Czesław Buszkiewicz
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Numer	kryptonimowy: 122[a]
Dyslokacja	Lenin, Bystrzyce
Formacja	Korpus Ochrony Pogranicza
Rodzaj wojsk	kawaleria
Podległość	5 Brygada OP Brygada KOP „Polesie” pułk KOP „Sarny”

Oficerowie i podoficerowie szwadronu przed pałacem w Bystrzycach nad Słuczą, ok. 1936-1938.

Ranne czyszczenie koni w 16 szwadronie KOP-u.

Pojenie koni w 16 szwadronie Korpusu Ochrony Pogranicza

Szwadron Kawalerii KOP „Bystrzyce” – pododdział kawalerii Korpusu Ochrony Pogranicza.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na posiedzeniu Politycznego Komitetu Rady Ministrów, w dniach 21-22 sierpnia 1924, zapadła decyzja powołania Korpusu Wojskowej Straży Granicznej. 12 września 1924 Ministerstwo Spraw Wojskowych wydało rozkaz wykonawczy w sprawie utworzenia Korpusu Ochrony Pogranicza^[1], a 17 września instrukcję określającą jego strukturę^[2]. W 1925, w składzie 5 Brygady Ochrony Pogranicza, rozpoczęto formowanie jednostki 16 szwadronu kawalerii^[3]. W skład szwadronu wchodzić miały cztery plutony liniowe i drużyna dowódcy szwadronu^[4]. Stany szwadronu były zbliżone do stanów szwadronów formowanych w 1924 ^[3]. Jednostką formującą był 27 pułk ułanów^[5] . Z dniem 14 marca 1925 został przeniesiony do Korpusu Ochrony Pogranicza na stanowisko dowódcy szwadronu rotmistrz 15 pułku Ułanów Poznańskich Czesław Buszkiewicz^[6].

Szwadron był podstawową jednostką taktyczną kawalerii KOP. Zadaniem szwadronu było prowadzenie działań pościgowych, patrolowanie terenu, w dzień i w nocy, na odległości nie mniejsze niż 30 km, a także utrzymywanie łączności między odwodami kompanijnymi, strażnicami i sąsiednimi oddziałami oraz eskortowanie i organizowanie posterunków pocztowych. Wymienione zadania szwadron realizował zarówno w strefie nadgranicznej, będącej strefą ścisłych działań KOP, jak również w pasie ochronnym sięgającym około 30 km w głąb kraju^[7]. Szwadron był też jednostką organizacyjną, wyszkoleniową, macierzystą i pododdziałem gospodarczym^[8] .

W lipcu 1929 zreorganizowano kawalerię KOP. Zorganizowano dwie grupy kawalerii. Podział na grupy uwarunkowany był potrzebami szkoleniowymi i zadaniami kawalerii KOP w planie „Wschód”^[9]. Szwadron wszedł w skład grupy północnej^[10]. Przyjęto też zasadę, że szwadrony przyjmą nazwę miejscowości będącej miejscem ich stacjonowania^[10]. Obok nazwy geograficznej, do 1931 stosowano również numer szwadronu^[11].

W 1934(?)1932^[b]roku dokonano kolejnego podziału szwadronów. Tym razem na trzy grupy inspekcyjne. Szwadron wszedł w skład grupy środkowej^[12]. Konie w poszczególnych szwadronach dobierano według maści. W szwadronie „Iwieniec” konie były gniade^[13].

Latem 1936 przeniesiono szwadron kawalerii KOP „Lenin” z Lenina do Bystrzycy i nadano mu nową nazwę „szwadron kawalerii KOP «Bystrzyca»”. Szwadron włączony został w skład pułku KOP „Sarny”^[14] . Jednostką administracyjną dla szwadronu był batalion KOP „Bereźne”^[15].

W 1938 nastąpiła reorganizacja podporządkowania i struktur kawalerii KOP. Szwadrony zakwalifikowano do odpowiednich typów jednostek w zależności od miejsca stacjonowania^[c]. Szwadron zakwalifikowano do grupy I^[16]. Organizacja szwadronu kawalerii na dzień 20 listopada 1938 przedstawiała się następująco: dowódca szwadronu, szef szwadronu, drużyna ckm^[d], drużyna gospodarcza, patrol telefoniczny i dwa plutony liniowe^[17] po cztery sekcje^[18], w tym sekcję rkm^[8] . Liczył 2 oficerów, 1 chorążego, 6 podoficerów zawodowych, 2 podoficerów nadterminowych i 72 ułanów^[17]. Szwadron wchodził w skład pułku KOP „Sarny”^[16]. Do 17 września 1939 rozmieszczony był w pokojowym m.p.^[19].

Walki szwadronu

W walkach odwrotowych z Armią Czerwoną:
Na wiadomość o wkroczeniu Armii Czerwonej, dowódca KOP gen. bryg. Wilhelm Orlik-Rückemann wydał 17 września w Dawidgródku rozkaz stawienia oporu i jednoczesnej koncentracji batalionów na zapleczu fortyfikacji na rzece Słucz, w rejonie Moroczna, Lubieszowa i Siedliszcza. Koncentracja miała być realizowana pod osłoną fortyfikacji obsadzonych przez pułk KOP „Sarny”^[20]. Szwadron utrzymał swoje pozycje na linii fortyfikacji do 19 września. Około godziny 14:00 dowódca pułku ppłk Sulik wydał rozkaz opuszczenia fortyfikacji^[21]. Szwadron maszerował w kolumnie południowej dowodzonej przez ppłk. art. Edwarda Czernego. W jej składzie maszerowały także: baon forteczny KOP „Małyńsk”, baon graniczny KOP „Bereźne”, resztki baonu fortecznego KOP „Osowiec”. Kolumna szła w kierunku na Stepań^[22].

Ostatecznie, w rejonie Kuchecka Wola-Kuchcze-Chrapin-Moroczno, zebrało się około 8700 żołnierzy, w tym blisko 300 oficerów. Na podstawie rozkazu gen. bryg. Orlika-Rückemanna powstało tu improwizowane Zgrupowanie KOP. Szwadron wszedł w jego skład^[23].

23 września dowódca zgrupowania zdecydował maszerować trzema oddzielnymi kolumnami w kierunku Włodawy. 23 i 24 września pododdziały atakowane były przez sowieckie lotnictwo. Rano 25 września w rejonie Kamienia Koszyrskiego, dokonano ponownej reorganizacji sił. Utworzono dwie kolumny. Utworzony został odwód zgrupowania: dywizjon artylerii i szwadron KOP „Bystrzyce”^[24].

Zgrupowanie kontynuowało marsz w kierunku Szacka, który planowano osiągnąć w godzinach porannych 28 września. 26 września kolumna południowa przeszła przez Ratno osiągając rano 27 września rejon Krymna^[25].

Kontynuując marsz w ciągu nocy z 27 na 28 września, poszczególne pododdziały osiągnęły las na wschód i południowy wschód od Szacka. W tym czasie nagminne stawały się dezercje żołnierzy pochodzących z terenów wschodnich^[26]. Dowódca zgrupowania postanowił zdobyć Szack. W ciągu nocy z 27 na 28 września pododdziały wyszły na pozycję wyjściowe do natarcia^[27]. W pierwszym rzucie miał nacierać batalion KOP „Bereźne” i „Rokitno”, kompania „Tyszyca”. Lewe skrzydło zabezpieczał szwadron KOP „Bystrzyce”. Od strony Mielnik atakować miały pododdziały Brygady KOP „Polesie”. Za pododdziałami pierwszorzutowymi znajdowały się pododdziały specjalne i tyłowe. Stanowisko dowodzenia rozwinięto w Borowie^[28].

Żołnierze szwadronu

Dowódcy szwadronu

• rtm. Czesław Buszkiewicz^[29] z 15 puł. (14 III 1925^[30] – IV 1928^[31])
• rtm. / mjr kaw. Edward Śniegocki (IV 1928^[32] – IV 1933^[33])^[34] 
• rtm. / mjr kaw. Józef Skrzypkowski (IV 1933 – VII 1935^[35])
• rtm. Konstanty Kozłowski^[e] (20 XI 1935 – był w XI 1937^[34]  (1936 → dowódca szwadronu kawalerii KOP „Żurno”?)
• rtm. Wiktor Jakubowski z 5 puł. (1939^[19][36])

Obsada personalna w marcu 1939

Ostatnia „pokojowa” obsada oficerska szwadronu^[37][f]

• dowódca szwadronu – rtm. Minecki Kazimierz
• oficer szwadronu – por. Kawecki Antoni Władysław

Uwagi

1. Zarządzenie szefa sztabu KOP ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna w sprawie używania w dowództwie KOP kryptonimów zamiast nazw jednostek KOP → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 426
2. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz podają, że podział kawalerii na trzy grupy nastąpił w 1934 → Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 156, Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 44 i Prochwicz 2003 ↓, s. 51.
   Mijakowski i Rozdżestwieński twierdzą, że kawaleria KOP podzielona była na trzy grupy już w 1932 → Mijakowski i Rozdżestwieński 2013 ↓, s. 15
3. W 1938 nastąpił podział kawalerii KOP na szwadrony typu I, II i III. Szwadrony typu I stacjonowały poza m.p. dowództw batalionów KOP, szwadrony typu II stacjonowały w m.p. batalionów KOP. Typ III posiadał szwadron „Nowe Świeciany” → Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 52
4. Stan drużyny ckm w szwadronie był znacznie niższy od stanu nakazanego „Regulaminem kawalerii cz.III”. Drużyna składała się z 15 żołnierzy i 19 koni. W jej skład wchodzili: drużynowy, 2 karabinowych, 2 celowniczych, 2 taśmowych, 2 amunicyjnych, 6 koniowodnych i 4 juki. → Zarządzenie nr L.5201/tj.org./38 ↓ 
5. Konstanty Kozłowski, rtm. W 1935 został przeniesiony do KOP. Dowódca szwadronu kawalerii KOP „Bystrzyca” i „Żurno”. W 1939 został przeniesiony do 7 psk na stanowisko dowódcy 1 szwadronu. Na jego czele walczył w kampanii wrześniowej. 19 września 1939 został ranny. Odznaczony Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari w: Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 726, Szacherski 1968 ↓, s. 33, 248, 315.
6. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[38].

Przypisy

1. Prochwicz 2003 ↓, s. 11-12.
2. Dominiczak 1992 ↓, s. 111.
3. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 26.
4. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 21.
5. Zarządzenie nr L.1600/o.de B./25 ↓.
6. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 75 z 21 VII 1925, s. 400.
7. Falkiewicz 1925 ↓, s. 4-6.
8. Zarządzenie nr L.5201/tj.org./38 ↓.
9. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 35.
10. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 34.
11. Wiśniewska i Promińska 2013 ↓, s. 2.
12. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 44.
13. Kościański 1994 ↓, s. 58.
14. Zarządzenie nr Ldz.2620/tj.og.org./36 ↓.
15. Zarządzenie nr L.500/Tjn.Og.Org/37 ↓, s. 3 zał. 47.
16. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 58.
17. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 52.
18. Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 158.
19. Mijakowski i Rozdżestwieński 2013 ↓, s. 20.
20. Prochwicz 2003 ↓, s. 236.
21. Prochwicz 2003 ↓, s. 246.
22. Prochwicz 2003 ↓, s. 247.
23. Prochwicz 2003 ↓, s. 250.
24. Prochwicz 2003 ↓, s. 253.
25. Prochwicz 2003 ↓, s. 254.
26. Prochwicz 2003 ↓, s. 255.
27. Komorowski (red.) 2009 ↓, s. 372.
28. Prochwicz 2003 ↓, s. 258.
29. Falkiewicz 1925 ↓, s. 35.
30. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 75 z 21 lipca 1925, s. 400.
31. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 26 kwietnia 1928, s. 178.
32. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 26 kwietnia 1928, s. 177.
33. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 11 kwietnia 1933, s. 96.
34. Wykazy imienne oficerów KOP ↓.
35. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 31 sierpnia 1935, s. 103.
36. Prochwicz 2003 ↓, s. 167.
37. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 944.
38. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.

Bibliografia

• Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919-1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
• Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1925.
• Zdzisław Kościański: Kawaleria Korpusu Ochrony Pogranicza w latach 1924-1939. W: Lech Grochowski[red.]: Korpus Ochrony Pogranicza w 70 rocznicę powstania. Materiały z konferencji popularnonaukowej. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1994.
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa-Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. na s. red. książki ISBN 83-88067-48-8. ISBN 83-88067-47-8.
• Krzysztof Komorowski (red.): Boje Polskie 1939–1945. Przewodnik encyklopedyczny. Warszawa: Bellona Spółka Akcyjna, 2009. ISBN 978-83-7399-353-2.
• Krzysztof Mijakowski, Paweł Rozdżestwieński: Kawaleria Korpusu Ochrony Pogranicza. Wielka księga jazdy polskiej 1918-1939. Tom 44. Edipresse Polska SA, 2013. ISBN 978-83-7769-888-4.
• Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 978-83-900217-9-9. OCLC 864242470.
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), s. 148-160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo Czasopisma Wojskowe. ISSN 0043-7182. 
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik Oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Zbigniew Szacherski: Wierni przysiędze. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1968.
• Iwona Wiśniewska, Katarzyna Promińska: Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Brygada Korpusu Ochrony Pogranicza «Wilno»”. Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2013.
• Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych z 1928, 1931 i 1934. [dostęp 2016-02-15].
• Wykazy imienne oficerów brygad, pułków, batalionów oraz pozostałych jednostek Korpusu Ochrony Pogranicza w latach 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/287.)
• Zarządzenie organizacyjne dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza w sprawie przeniesienia szwadronu kawalerii KOP Lenin do Bystrzycy i przemianowania nr Ldz.2620/tj.og.org./36 z 20 czerwca 1936.
• Zarządzenie organizacyjne dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza nr L.5201/tj.org./38 z 3 listopada 1938.
• Zarządzenie organizacyjne dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza w sprawie sformowania dowództw 4 i 5 brygady OP, 12-20 baonów i 12-20 szwadronów Ochrony Pogranicza nr L.1600/o.de B./25 z lutego 1925.
• Zarządzenie dowódcy KOP w sprawie reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza („R.3” I Faza) nr L.500/Tjn.Og.Org/37 z 23 lutego 1937. (sygn.177/132.)