Mk I Matilda

Tank, Infantry, Mark I, Matilda I (A 11)^[a]

Prototyp A11E1
Dane podstawowe
Państwo	Wielka Brytania
Producent	Vickers Amstrong
Typ pojazdu	czołg piechoty
Trakcja	gąsienicowa
Załoga	2
Historia
Prototypy	1936
Produkcja	1938 – 1940
Egzemplarze	139+1 prototyp
Dane techniczne
Silnik	1 silnik gaźnikowy 8-cylindrowy Ford V8 o mocy 70 KM (59 kW) przy 3800 obr./min, chłodzony cieczą
Transmisja	mechaniczna
Poj. zb. paliwa	190 l
Pancerz	grubość: 10 – 65 mm
Długość	4,85 m
Szerokość	2,34 m
Wysokość	2,01 m
Prześwit	0,39 m
Masa	11 200 kg (bojowa)
Nacisk jedn.	0,76 kg/cm²
Osiągi
Prędkość	13 km/h (po drodze) 9 km/h (w terenie)
Zasięg pojazdu	125 km (po drodze)
Pokonywanie przeszkód
Brody (głęb.)	0,83 m
Rowy (szer.)	1,98 m
Ściany (wys.)	0,76 m
Kąt podjazdu	38°
Dane operacyjne
Uzbrojenie
1 karabin maszynowy Vickers 7,7 mm lub wkm Vickers kal. 12,7 mm (zapas amunicji – 4000 szt.)
Użytkownicy
Wielka Brytania, Polska

Mk I Matilda I (A11) – pierwszy brytyjski czołg piechoty opracowany przed II wojną światową. W początkowym okresie wojny wziął udział w działaniach wojennych we Francji, później używany tylko do szkolenia. Był to czołg o bardzo silnym opancerzeniu, małej prędkości i słabym uzbrojeniu w postaci karabinu maszynowego. Oficjalna nazwa pojazdu brzmiała Tank, Infantry, Mark I, Matilda I (A 11)^[1][2]. Nazwa Matilda pochodziła od imienia kaczki bohaterki popularnego w tym czasie komiksu^[b].

Historia

W kwietniu 1934 roku generał P.C.S. Hobart pełniący obowiązki generalnego inspektora Royal Tank Corps wysunął propozycję opracowania silnie opancerzonego czołgu mającego wspierać piechotę w ataku. Przewidywana masowa produkcja wymuszała prostotę produkcji i eksploatacji oraz niskie koszty wytwarzania pojazdów^[3]. Szczegółowe wymagania jakim miał odpowiadać przyszły czołg piechoty opracowano w Komitecie Badawczym przy Szefie Sztabu Imperialnego. Uznano, iż broń czołgu ma za zadanie zwalczanie środków walki, które bezpośrednio powstrzymują ruch piechoty. Rozumiano przez to broń maszynową i inne lekkie środki wsparcia piechoty. Czołg miał dysponować na tyle grubym pancerzem, aby był niewrażliwy na ogień broni przeciwpancernej. Propozycję Hobarta popierał generał Hugh Elles - Szef Uzbrojenia Ministerstwa Wojny, co zdecydowało o przekazaniu pomysłu do realizacji^[4]. 10 października 1935 roku przekazano brytyjskiej firmie Vickers Armstrong wymagania dotyczące nowego pojazdu i zlecono realizację projektu. Opracowaniem projektu zajął się John Carden. We wrześniu 1936 roku zbudowano pierwszy żelazny prototyp oznaczony jako A11E1 (nr ewidencyjny T1724, cywilny numer rejestracyjny CMM 880)^[5]. Pojazd został przekazany do prób w Mechanisation Experimental Establishment w Farnborough. Próby wykazały wiele problemów z pojazdem. Duża ciasnota wnętrza czołgu, wadliwy oraz o niskiej wytrzymałości układ jezdny pojazdu, jak również problemy z układem chłodzenia. Po próbach trakcyjnych wprowadzono pewne zmiany mające niwelować niedostatki pojazdu: usprawniono układ jezdny, poprawiono układ chłodzenia^[6]. W grudniu 1936 roku czołg poddano próbie zmasowanego ostrzału z broni strzeleckiej, a następnie w marcu 1937 roku z 40 mm armat przeciwpancernych. Po tych próbach nie zanotowano przebić i poważniejszych uszkodzeń^[5]. Matilda I została potraktowana jako wóz przejściowy, gdyż już we wrześniu 1936 roku uznano, że do wsparcia piechoty bardziej efektywny będzie wóz z uzbrojeniem artyleryjskim i skoncentrowano się na nowej konstrukcji Mk II Matilda^[6].

Produkcja

Pierwsze zamówienie na Matildy złożono w kwietniu 1937 roku, a zakończenie produkcji nastąpiło w lipcu 1940^[6] roku po wyprodukowaniu 139 pojazdów (oraz 1 prototypu) w trzech seriach^[7]:

• zamówienie z kwietnia 1937 roku - liczba wyprodukowanych czołgów 60, numery WD T3422-T3492, cywilne numery rejestracyjne HMH 788-847,
• zamówienie ze stycznia 1938 roku - liczba wyprodukowanych czołgów 60, numery WD T5551-T5610, cywilne numery rejestracyjne RMY 905-964
• zamówienie z kwietnia 1939 roku - liczba wyprodukowanych czołgów 19, numery WD T8101-T8119.

Opis konstrukcji

Tank Infantry Mark I A11 w Bovington

• Kadłub i wieża

Czołg miał klasyczny układ konstrukcyjny, przedział kierowania z przodu, bojowy na środku i z tyłu przedział napędowy. Nad przedziałem bojowym znajdowała się obracana ręcznie odlewana wieża o maksymalnej grubości pancerza do 65 mm. W stropie wieży znajdował się właz dowódcy. Kadłub pojazdu był długi, wysoki i wąski. Dzięki takiemu rozwiązaniu pojazd stanowił od przodu niewielki cel przy jednoczesnej możliwości pokonywania szerokich rowów. Kadłub był zbudowany z płyt walcowanych łączonych w prototypie śrubami, a w kolejnych pojazdach nitowanych^[4]. Pancerz osiągał duże grubości: od przodu do 65 mm, z boku do 60 mm, z tyłu do 50 mm. Z przodu w stropie kadłuba znajdował się duży właz kierowcy^[4].

• Zawieszenie

Układ jezdny pojazdu był montowany do boków kadłuba i nie był niczym osłonięty. Zawieszenie pojazdu było oparte na konstrukcji Vickersa zastosowanej w ciągniku artyleryjskim Dragon Medium Mark IV^[4][8]. Tworzyły je dwie pary wózków z każdej strony, każdy z czterema ogumionymi kołami jezdnymi amortyzowanymi resorami płaskimi. Gąsienice opierały się na dwóch parach kół podtrzymujących połączonych w jeden zespół z wózkami. Koła napędowe znajdowały się z tyłu, a napinające z przodu^[9].

• Napęd

Do napędu czołgu użyto widlastego, 8 - cylindrowego, chłodzonego cieczą silnika gaźnikowego o pojemności 3622 cm³ Ford V8 i mocy do 75 KM przy 3800 obr./min. Silnik wraz ze skrzynią biegów zapewniającą cztery biegi do jazdy do przodu i bieg wsteczny zapożyczono z samochodów produkowanych przez brytyjski przemysł motoryzacyjny^[5][6].

• Załoga

Załoga czołgu składała się z dwóch osób: kierowcy i dowódcy, który jednocześnie obsługiwał karabin maszynowy. W części pojazdów zamontowano radiostację, której obsługą również zajmował się dowódca^[5]. Zarówno dowódca, jak i kierowca dysponowali peryskopami odwracalnymi Vickers Tank Penelope Mark 4. Były to produkowane przez Brytyjczyków na licencji peryskopy inżyniera Gundlacha^[6].

• Uzbrojenie

Całe uzbrojenie pojazdu składające się z 1 karabinu maszynowego Vickers kalibru 7,7 mm chłodzonego wodą z lufą w pancernej osłonie znajdowało się w wieży. Karabin wychylał się w pionie w zakresie od -15° do +25°. Zapas amunicji wynosił 4000 nabojów. W późniejszych egzemplarzach montowano karabin wielkokalibrowy Vickersa 12,7 mm oraz wyrzutnie granatów dymnych kalibru 101,6 mm^[6].

• Modyfikacje

Poszczególne serie produkcyjne różniły się nieznacznie. Pojazdy pierwszej serii miały zamontowane reflektory na wysięgnikach wysoko prawie na wysokości wieży. W późniejszych seriach były one montowane niżej, na bokach czołowej płyty kadłuba. Dodano również po bokach kadłuba, na wysokości stanowiska kierowcy dwie skrzynki. Zmiany te wynikały z wprowadzenia zaczepów do trału przeciwminowego Fowlera. Do końca stycznia 1940 roku dostarczono 14 zestawów trału, z których 12 wysłano do Francji^[6].

Użycie

Czołg Matilda z 4 RTR we Francji w 1940 roku

Czołgi Matilda były dostarczane do jednostek pancernych armii brytyjskiej od lutego 1938 roku. Otrzymały je kolejno 4, 7 i 8 królewski pułk czołgów armii brytyjskiej (RTR - Royal Tank Regiment). Pułki te utworzyły 1 Armijną Brygadę Czołgów (1st Army Tank Brigade)^[5].

We wrześniu 1939 roku 4 pułk czołgów skierowano do Francji w składzie Brytyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego, a w maju 1940 roku skierowano tam również 7 pułk czołgów. W ten sposób 1 Armijna Brygada Czołgów znalazła się we Francji, chociaż jej trzeci pułk (8 pułk czołgów) pozostał w Wielkiej Brytanii^[10].

W czasie kampanii francuskiej w dniu 21 maja 1940 roku brygada wzięła udział w bitwie pod Arras^[11]. Brygada dysponowała w tym czasie 58 czołgami A11 i 16 A12^[11]. Dzięki atakowi brygady oddziałom brytyjskim udało się wyjść z okrążenia i wycofać w kierunku Dunkierki. W trakcie ewakuacji Brytyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego wszystkie czołgi pozostawiono na plażach.

W związku z doświadczeniami, jakie wyniesiono z udziału tych czołgów w walkach w 1940 roku zaniechano ich produkcji, a w roku 1942 pozostałe egzemplarze wycofano z jednostek liniowych, przekazując je do szkolenia^[11].

Pojazdy zdobyte przez Niemców otrzymały oznaczenie Infanterie Panzerkampfwagen Mk I - 747(e). Brak informacji na temat użycia tych pojazdów przez Niemców. Dwa czołgi wysłano do ośrodka badawczego w Kummersdorfie^[7].

Służba w Polskich Siłach Zbrojnych

Między innymi na tych czołgach szkolono Polaków w 10 Brygadzie Kawalerii Pancernej w latach 1941-42. Dokładna liczba czołgów użytkowanych przez Polaków nie jest znana. Waha się w różnych opracowaniach od 6 do 18. Pierwsze pojazdy Polacy otrzymali we wrześniu 1941 roku. Ostatnie czołgi 10 BKPanc oddała Brytyjczykom w końcu września 1942 roku^[12][c]. W październiku 1942 roku trzy czołgi z polskimi numerami rejestracyjnymi: 1290286, 1290292 i 1290293 znajdowały się w Oddziale Sztabowym 1 Pułku Artylerii Przeciwpancernej^[13].

Zachowane pojazdy

Do dzisiejszego dnia zachowały się trzy egzemplarze czołgu Infantry Tank, Mk I, Matilda I. Wszystkie pojazdy znajdują się w Wielkiej Brytanii w Bovington Tank Museum^[14]:

• pojazd o numerze WD T8106, PMX 466,
• pojazd o numerze WD T3447, HMH 802, jeżdżący,
• wrak czołgu o nieznanym numerze, wcześniej służył, jako cel na poligonie.

Uwagi

1. Dane taktyczno-techniczne czołgu za Janusz Magnuski, Wozy bojowe Polskich Sił Zbrojnych 1940-1946, Wydawnictwo Lampart, Warszawa, 1998, s. 51, ISBN 83-86776-39-0.
2. Sylwetka czołgu z małą wieżą i karabinem przypominała kaczkę. Uwaga za Tymoteusz Pawłowski Czołgi brytyjskie w Armii Czerwonej, Technika Wojskowa Historia, Nr 4, s. 66, ISSN 2080-9743
3. Znana jest fotografia Matildy opisywana jako wykonana w Polsce we wrześniu 1939. Brak jest jakichkolwiek dowodów, iż taki czołg został zakupiony przez Polskę. Uwaga za Andrzej Kiński Czołg piechoty Mark I (A11), Nowa Technika Wojskowa, Nr 3, s. 30, ISSN 1230-1655.

Przypisy

1. Feist, Harms i Clayton 1975 ↓, s. 14.
2. Mike Garth: TANK INFANTRY MARK I A11. www.tankmuseum.org. [dostęp 2015-02-01]. (ang.).
3. Magnuski 1998 ↓, s. 49.
4. Kiński 2002 ↓, s. 28.
5. Magnuski 1998 ↓, s. 50.
6. Kiński 2002 ↓, s. 29.
7. Magnuski 1998 ↓, s. 51.
8. Chamberlain i Ellis 1969 ↓, s. 54.
9. Kiński 2002 ↓, s. 28-29.
10. Kiński 2002 ↓, s. 29-30.
11. Kiński 2002 ↓, s. 30.
12. Magnuski 1998 ↓, s. 52-53..
13. Dziennik rozkazów Nr 40 z 28 października 1942 roku.
14. Wszystkie informacje za http://www.tankmuseum.org/

Bibliografia

• Peter Chamberlain, Chris Ellis: British and American Tanks of World War II, The complete illustrated history of British, American and Commonwealth tanks, 1939-1945. Nowy Jork: Arco Publishing Company, 1969, s. 54-55. ISBN 0-668-01867-4.
• Uwe Feist, Norm E. Harms, Steve Clayton: Britische Panzer. Waffen-Arsenal. Dorheim/H Podzun: Warren Squadron/Signal Publications, 1975, s. 14. ISBN 3-7909-0020-6.
• Andrzej Kiński. Czołg piechoty Mark I (A 11) Matilda. „Nowa Technika Wojskowa”. Nr 3/2002, s. 27-30, 2002. ISSN 1230-1655. 
• Janusz Magnuski: Wozy bojowe Polskich Sił Zbrojnych 1940-1946. Warszawa: Wydawnictwo Lampart, 1998, s. 49-52. ISBN 83-86776-39-0.
• Tymoteusz Pawłowski. Czołgi brytyjskie w Armii Czerwonej. „Technika Wojskowa Historia”. 2013. Nr 4 (22). s. 64-77. ISSN 2080-9743. 
• 1. Pułk Artylerii Przeciwpancernej. Rozkazy dzienne 1942-1943, Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, sygn. R.17.

Linki zewnętrzne

• Zachowane pojazdy Mk I Matilda I oraz Mk II Matilda (różne wersje).pdf. [dostęp 2015-02-01]. (ang.).
• Mk I Matilda I (E1949.350) w Bovington Tank Museum. tankmuseum.org. [dostęp 2015-02-01]. (ang.).
• Mk I Matilda I (E1993.184) w Bovington Tank Museum. tankmuseum.org. [dostęp 2015-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-20)]. (ang.).