Kompania graniczna KOP „Ćwiecino”

Kompania graniczna KOP „Ćwiecino”

Historia
Państwo	Polska
Rozformowanie	1939
Organizacja
Dyslokacja	Ćwiecino
Formacja	Korpus Ochrony Pogranicza
Podległość	batalion KOP „Łużki”

Koszary w Ćwiecinie

Koszary w Ćwiecinie; zgromadzenie

Rozmieszczenie batalionu KOP „Łużki” w 1931

Kompania graniczna KOP „Ćwiecino” – pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza pełniący służbę ochronną na granicy polsko-radzieckiej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na podstawie rozkazu szefa Sztabu Generalnego L. dz. 12044/O.de B./24 z 27 września 1924 roku, w pierwszym etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza sformowano 5 batalion graniczny^[1][2], a w jego składzie 2 kompanię graniczną KOP^[3]. W listopadzie 1936 roku kompania liczyła 2 oficerów, 7 podoficerów, 4 nadterminowych i 82 żołnierzy służby zasadniczej^[a].

W 1939 roku 2 kompania graniczna KOP „Ćwiecino” (Ćwiecina) podlegała dowódcy batalionu KOP „Łużki”^[4].

Służba graniczna

Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi^[5]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza^[6].

2 kompania graniczna „Ćwiecino” w 1934 roku ochraniała odcinek granicy państwowej o długości 23 kilometrów 977 metrów^[7]. Po stronie sowieckiej granicę ochraniały zastawy „Łużkowo” i „Biedryca” z komendantury „Orzechowno”^[8] .

Wydarzenia:

• W meldunku sytuacyjnym z 28 stycznia 1925 roku napisano: 26 stycznia 1925 roku o godz. 16.00 na pododcinku kompanii zatrzymano Katarzynę Toksyjową za nielegalne przekroczenie granicy. Rzekomo przybyła do córki z Połocka. Przekazano ją policji^[9].

Sąsiednie kompanie graniczne:

• 1 kompania graniczna KOP „Małaszki” ⇔ 2 kompania graniczna KOP „Polewacze” – 1928^[10], 1929^[11], 1931^[8] , 1932^[12]
• 1 kompania graniczna KOP „Małaszki” ⇔ 2 kompania graniczna KOP „Prozoroki” – 1934^[13] i w 1938^[14]

Walki w 1939

17 września 1939 2 kompania KOP „Ćwiecino” por. Ksawerego Wojciechowskiego toczyła ciężkie walki. Sowiecka wzmocniona 1 kompania 22 Wietrińskiej komendantury ochrony pogranicza NKWD kpt. Kuchariewa zaatakowała strażnicę KOP „Czerepy” i zdobyła ją po 10 minutowej walce. Poległo 4 żołnierzy KOP, 3 zostało rannych, 7 wzięto do niewoli. Zginął jeden NKWD-ista, a 3 odniosło rany. Na sąsiednią strażnicę KOP „Kopciowo” uderzyła improwizowana 2 kompania kpt. Zorina z tej samej komendantury. Po 5- minutowej walce Polacy wycofali się. Poległ osłaniający odwrót kapral. Sowieci aresztowali osadników. Straty agresorów – 1 poległy i 2 rannych^[15]. Sowieci zaatakowali też strażnicę KOP „Sergiejczyki”. Walkę o strażnicę przedstawia zastępca dowódcy strażnicy kpr. Józef Tylkowski^[16]:

Nasza załoga liczyła tylko dziewięciu ludzi wraz z dowódcą i kucharzem (...). Około godz. 3.45 obudził mnie dzwonek telefonu, zgłosiła się sąsiednia strażnica. Cytuję słowa, jakie zapamiętałem do tej pory: „Dajcie nam pomoc, bo jesteśmy zaatakowani przez bolszewików!” – „Już idziemy” — odpowiedziałem, ale nie wiem, czy usłyszeli, bo łączność się urwała. Obudziłem kpr. Janiszewskiego, który zarządził alarm. Spaliliśmy tajne dokumenty, szyfry itp. i wyskoczyliśmy w czwórkę do głównego wyjścia poza teren strażnicy. Zaczynało świtać, ale widoczność jeszcze była słaba. Zostaliśmy ostrzelani, co widząc, pozostała czwórka żołnierzy udała się do przeciwległego wyjścia. Wszystko to przebiegało błyskawicznie. Strzelaliśmy będąc pod ogniem napastników. Ze względu na szczupłe siły o zorganizowanym oporze nie mogło być mowy. Znaleźliśmy się prawie w okrążeniu, każdy myślał o sobie. Napastnicy chcieli nas wziąć żywcem, doszło nawet do walki wręcz, gdyż chcieliśmy za wszelką cenę się wyrwać, nikt z nas nie chciał iść do niewoli. W końcu czterech z naszej strażnicy zdołało się przebić – kpr. Janiszewski, ja, lekko ranny bagnetem w prawą pierś i dwóch żołnierzy. Co się stało z resztą załogi strażnicy – nie wiem.

Struktura organizacyjna kompanii

Strażnice kompanii w latach 1928 – 1934^{[10][11][8] [12][13]}

• (5)^[17] strażnica KOP „Czerepy”^[b]
• strażnica KOP „Kopciowo”^[c]
• strażnica KOP „Polanka”^[d]
• strażnica KOP „Siergiejczyki”^[e][f]

Strażnice kompanii w 1938^[14]

• strażnica KOP „Czerepy”
• strażnica KOP „Kopciowo”
• strażnica KOP „Siergiejczyki”

Organizacja kompanii 17 września 1939^[18][19]:

• dowództwo kompanii
• pluton odwodowy
• 1 strażnica KOP „Czerepy”
• 2 strażnica KOP „Kopciowo”
• 3 strażnica KOP „Siergiejczyki” - kpr. sł. st. Janiszewski

Dowódcy kompanii

• p.o. por. Jan Herburt-Heybowicz (był 30 IX 1928 -)^[20] 
• kpt. Alojzy Małusecki(był 30 IV 1929 − 13 IV 1930 → przeniesiony do 75 pp)^[20] 
• p.o. por. Franciszek Sztuka (13 IV 1930 − 27 III 1931)^[20] 
• kpt. Jan Cyryl Wachowski (27 III 1931 −)^[20] 
• kpt. Kazimierz Czarkowski (22 III 1932 − był XI 1934 −)^[20] 
• kpt. Konstanty Eibel^[g] (– 1939)
• por. Ksawery Wojciechowski (IX 1939)

Uwagi

1. Wykaz stanów etatowych oficerów, podoficerów i żołnierzy KOP przesłanych przez ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna ze sztabu KOP do I oficera do zleceń GISZ płk. dypl. Kazimierza Glabisza. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 365
2. wieś Czerepy, gmina Jazno, powiat dziśnieński, województwo wileńskie
3. wieś Kopciowo, gmina Jazno, powiat dziśnieński, województwo wileńskie
4. folwark Polana, gmina Jazno, powiat dziśnieński, województwo wileńskie
5. wieś Siergiejczyki w gminie Jazno, powiat dziśnieński, województwo wileńskie
6. W komunikatach dyslokacyjnych występuje również jako Siergieczyki lub Sergiejczyki → Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓ 
7. Eibel Konstanty Franciszek, kpt. piech., w KOP od 1938. Do mobilizacji dowódca 2 kompanii granicznej „Ćwiecino”. Przydział mobilizacyjny nieznany. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 711

Przypisy

1. Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 152.
2. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 23.
3. Meldunki sytuacyjne KOP ↓, s. 17/25.
4. Szubański 2000 ↓, s. 88.
5. Falkiewicz 1925 ↓, s. 3-4.
6. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 312-314.
7. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 294.
8. Szkice dyslokacyjne ↓.
9. Meldunki sytuacyjne KOP ↓, nr 17/1925.
10. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 8/1928.
11. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 10/1929.
12. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 14/1932.
13. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 54/1934.
14. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 83/1938.
15. Cygan 2006 ↓, s. 92.
16. Cygan 2006 ↓, s. 93.
17. Meldunki sytuacyjne KOP ↓, s. 70/25.
18. Prochwicz 2003 ↓, s. 305.
19. Grzelak 2001 ↓, s. 184.
20. Obsada oficerska bg „Łużki” ↓.

Bibliografia

• Wiktor Krzysztof Cygan: Kresy we krwi. Obrona północno-wschodniej Polski we wrześniu 1939. Warszawa: Espadon Publishing, 2006. ISBN 978-83-60786-00-0.
• Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
• Czesław Grzelak: Szack–Wytyczno 1939. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2001. ISBN 83-11-09324-5.
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa-Pułkusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 83-88067-48-8.
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 83-900217-9-4.
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), s. 148–160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 
• Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/143 do 177/149.)
• Meldunki sytuacyjne dowództwa Korpusu Ochrony Pogranicza → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/217.)
• Szkice dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza i podległych jednostek w latach 1927–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/151.)
• Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Łużki” w latach 1928–1935 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.181/140.)