Kompania graniczna KOP „Mejszagoła”

Kompania graniczna KOP „Mejszagoła”

kompania graniczna KOP „Gudolino”
kompania graniczna KOP „Plekiszki”

Historia
Państwo	Polska
Rozformowanie	1939
Organizacja
Dyslokacja	Plekiszki[a] Gudulin[b] Mejszagoła
Formacja	Korpus Ochrony Pogranicza
Podległość	batalion KOP „Niemenczyn”

Kompania graniczna KOP „Mejszagoła” (wcześniej „Plekiszki”, „Gudulino”) – pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza pełniący służbę ochronną na granicy polsko-litewskiej.

Geneza

Do czasu zakończenia wojny polsko-bolszewickiej, czyli do jesieni 1920, wschodnią granicę państwa polskiego wyznaczała linia frontu. Dopiero zarządzeniem z 6 listopada 1920 utworzono Kordon Graniczny Ministerstwa Spraw Wojskowych^[1]. W połowie stycznia 1921 zmodyfikowano formę ochrony granicy i rozpoczęto organizowanie Kordonu Granicznego Naczelnego Dowództwa WP. Obsadzony on miał być przez żandarmerię polową i oddziały wojskowe^[2]. Latem 1921 ochronę granicy wschodniej postanowiło powierzyć Batalionom Celnym^[3]. W Miejszogole rozmieszczono dowództwo i pododdziały sztabowe 4 batalionu celnego. W drugiej połowie 1922 przeprowadzono kolejną reorganizację organów strzegących granicy wschodniej^[4]. 1 września 1922 bataliony celne przemianowano na bataliony Straży Granicznej^[5]. W rejonie odpowiedzialności przyszłej kompanii granicznej KOP „Miejszogoła” służbę graniczną pełniły pododdziały 4 batalionu Straży Granicznej. Już w następnym zlikwidowano Straż Graniczną, a z dniem 1 lipca 1923 pełnienie służby granicznej na wschodnich rubieżach powierzono Policji Państwowej^[6]. W sierpniu 1924 podjęto uchwałę o powołaniu Korpusu Ochrony Pogranicza – formacji zorganizowanej na wzór wojskowy, a będącej w etacie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych^[7].

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na podstawie rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych nr 1099 ze stycznia 1926, w trzecim etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza, sformowano 21 batalion graniczny ^[8], a w jego składzie 3 kompanię graniczną KOP. W październiku 1929 3 kompania graniczna batalionu KOP „Niemenczyn” stacjonowała w Plekiszkach, a w lipcu 1934 w Gudulinie^[9] . W listopadzie 1936 kompania liczyła 2 oficerów, 11 podoficerów, 6 nadterminowych i 91 żołnierzy służby zasadniczej^[c]. Z dniem 9 września 1938 dowódca KOP zarządzeniem L.5232/tj.og.org/38 przeniósł dowództwo 3 kompanii granicznej z Gudolina do Mejszagoły^[d].

Służba graniczna

Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi^[10]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza^[11].

3 kompania graniczna „Gudulin” w 1934 ochraniała odcinek granicy państwowej o długości 43 kilometrów 25 metrów^[12].

Sąsiednie kompanie graniczne:

• 2 kompania graniczna KOP „Rykonty” ⇔ 2 kompania graniczna KOP „Szrubiszki” – 1929^[13], 1932^[14], 1934^[15] i w 1938^[16]

Struktura organizacyjna

Strażnice kompanii w latach 1929 – 1934^[13][14][15]

• strażnica KOP „Białozyryszki”
• strażnica KOP „Grabiały”
• Strażnica KOP „Kiernówek”
• strażnica KOP „Drawcze”
• strażnica KOP „Bortkuszki”
• strażnica KOP „Podbłędzie”

Strażnice kompanii w latach 1938 – 1939^[16][17]

• strażnica KOP „Białozyryszki”^[e]
• Strażnica KOP „Kiernówek”^[f]
• strażnica KOP „Drawcze”^[g]
• strażnica KOP „Bortkuszki”^[h]
• strażnica KOP „Podbłędzie”^[i]

Dowódcy kompanii

• kpt. Daniel Krośnicki (był 31 X 1929)^[9] 
• kpt. Adam Paweł Gruda (był 30 IV 1930 − 13 IV 1934 → adiutant batalionu)^[9] 
• kpt. Antoni Józef Michalewski (23 IV 1934 − 11 VII 1934 → odszedł do 8 pp Leg)^[9] 
• kpt. Kazimierz III Wiśniewski (11 VIII 1934−)^[9] 
• kpt. Olgierd Wojdatt^[j] (– 1939)

Uwagi

1. Plekiszki - folwark w gminie Mejszogoła, powiecie wileńsko-trockim, województwie wileńskim → Baza miejscowości kresowych
2. Gudulino -majątek w gminie Mejszogoła, powiecie wileńsko-trockim, województwie wileńskim → Baza miejscowości kresowych
3. Wykaz stanów etatowych oficerów, podoficerów i żołnierzy KOP przesłanych przez ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna ze sztabu KOP do I oficera do zleceń GISZ płk. dypl. Kazimierza Glabisza. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 365
4. Rajmund Szubański napisał: W 1939 3 kompania graniczna KOP „Gudolino” podlegała dowódcy batalionu KOP „Niemenczyn” → Szubański 2000 ↓, s. 88 (??).
5. wieś Białozoryszki, gmina Mejszagoła, powiat wileńsko–trocki, województwo wileńskie
6. dwór Kiernowek, gmina Mejszagoła, powiat wileńsko–trocki, województwo wileńskie
7. wieś Drawcza, gmina Mejszagoła, powiat wileńsko–trocki, województwo wileńskie
8. dwór Bortkuszki, gmina Mejszagoła, powiat wileńsko–trocki, województwo wileńskie
9. Pobłyndzie, gmina Mejszagoła, powiat wileńsko–trocki, województwo wileńskie
10. Wojdatt Olgierd Leonard, mjr piech., w KOP od 1935. Do mobilizacji dowódca 3 kompanii granicznej „Gudulin”. We wrześniu 1939 dowódca II/133 pułku piechoty. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 757

Przypisy

1. Dominiczak 1992 ↓, s. 56-58.
2. Dominiczak 1992 ↓, s. 59-63.
3. Polak 1999 ↓, s. 6.
4. Dominiczak 1992 ↓, s. 76.
5. Prochwicz i Kępa 2003 ↓, s. 20.
6. Dominiczak 1992 ↓, s. 94-101.
7. Grochowski (red.) 1994 ↓, s. 7.
8. Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 152.
9. Obsada oficerska bg „Niemenczyn” ↓.
10. Falkiewicz 1925 ↓, s. 3-4.
11. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 312-314.
12. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 291.
13. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 9/1929.
14. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 13/1932.
15. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 52/1934.
16. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 82/1938.
17. Szubański 2000 ↓, s. 88.

Bibliografia

• Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
• Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa–Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 8388067488.
• Lech Grochowski (red.): Korpus Ochrony Pogranicza w 70 rocznicę powstania. Materiały z konferencji popularnonaukowej. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1994.
• Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne. Dokumenty organizacyjne. Wybór źródeł. T. 1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-84-6.
• Jerzy Prochwicz, Zbigniew Kępa. ABC formacji granicznych II Rzeczypospolitej. „Problemy Ochrony Granic”. 24, 2003. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757. 
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 
• Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/143 do 177/149.)
• Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Niemenczyn” w latach 1927–1935 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.181/68.)