Święto pułkowe – 23 września, w rocznicę szarży pod Zasławiem w 1920[2].
Formowanie
Pod koniec listopada 1917 z Polaków służących w dwóch rosyjskich dywizjach kawalerii (9. i kombinowanej), działających na froncie rumuńskim, w Besarabii, zorganizowany został „Polski Kawaleryjski Dywizjon przy 8-ej armii”. Dywizjon formował się we wsi Bielawińce na podstawie rozkazu Dowództwa 8 Armii wydanego 26 listopada 1917. Dowódcą i organizatorem oddziału został ppłk Stanisław Sochaczewski. Dywizjon został podporządkowany dowódcy II Korpusu Polskiego w Rosji. Do 14 grudnia 1917 zorganizowano trzy szwadrony liniowe, pluton łączności, pluton karabinów maszynowych, kolumnę taborową i trzydziałową baterię artylerii konnej[3][4].
1 stycznia 1918 do dywizjonu dotarła informacja o rozkazie Dowództwa 8 Armii w sprawie przeformowania dywizjonu w „pułk jazdy polskiej przy 8-ej armii”. 4 szwadron, wyłączony z rosyjskiej 7 Dywizji Kawalerii, formował się w Sorokach pod dowództwem por. Jerzego Kobylańskiego[5]. 12 maja 1918, po bitwie pod Kaniowem, jednostka została rozformowana, a oficerowie osadzeni w Twierdzy Brzeskiej.
Sformowanie 5 pułku ułanów
13 listopada 1918 do Warszawy przybyli oficerowie pułku zwolnieni z niewoli niemieckiej. 14 listopada 1918, na podstawie rozkazu L. 15 szefa Sztabu Generalnego, podpułkownik Sochaczewski rozpoczął formowanie 5 pułku ułanów. Na miejsce postoju wyznaczono koszary w Mińsku Mazowieckim, w których stacjonował szwadron instrukcyjny Polskiej Siły Zbrojnej. W skład pułku włączono szwadron ułanów z Łukowa. Biuro werbunkowe pułku mieściło się w hotelu „Uniwersal” przy ulicy Marszałkowskiej 105 w Warszawie[6].
Pułk został zakwaterowany w wojciechowickich[b] porosyjskich koszarach, w czasach carskich zwanych Obozem Niżegorodzkim. Kompleks koszarowy mógł wtedy pomieścić 1527 ludzi i 888 koni. Jego część południowo-zachodnią zajmował wówczas 22 pułk piechoty, część południowo-wschodnią 6 pułk dragonów (?), a północną – 10 batalion saperów[c]. Pododdziały 5 pułku ułanów zajęły zabudowania po południowej stronie szosy. W koszarach dominowały obiekty murowane. Część budynków była drewniana, a część drewniana z murowanymi klatkami schodowymi. Cerkiew prawosławną przekształcono w rzymskokatolicki wojskowy kościół parafialny pw. świętego Wojciecha Biskupa. 23 września 1938 na terenie koszar odsłonięto pomnik poległych[15].
Konie
W pułku dążono do tego, by większość koni była maści gniadej i kasztanowatej. Grupowano je w pododdziałach według następującego klucza: 1 szwadron – gniade i szarogniade, 2 szwadron – gniade, 3 szwadron – ciemniejsze kasztany, 4 szwadron – jasne kasztany, szwadron ciężkich karabinów maszynowych – konie wyrównane w ramach plutonów, pluton łączności – gniade, szpaki i kilka siwych, a pluton trębaczy – siwe[16].
W kampanii wrześniowej pułk walczył w składzie Podlaskiej Brygady Kawalerii. W nocy z 2 na 3 września oraz 4 września wziął udział w wypadach na teren Prus Wschodnich. Wykonywał rajd na Sokollen i Klarheim.
W kolejnych dniach walczył w obszarze pomiędzy Narwią a Bugiem. Tu utracił spójność organizacyjną, a 14 września dowódca Podlaskiej Brygady Kawalerii gen. bryg. Ludwik Kmicic-Skrzyński dokonał zmiany dowódcy pułku. Nowym dowódcą został dotychczasowy zastępca ppłk Jerzy Anders, który następnego dnia dokonał reorganizacji pozostałości pułku. Nowy dowódca pułku posiadał w dyspozycji 2 szwadron, szwadron ciężkich karabinów maszynowych i działek przeciwpancernych oraz pluton łączności i pluton taborów. Poza pułkiem, pod ogólnym dowództwem por. Jerzego Roszkowskiego, walczyły 1. i 4 szwadron. Szwadrony działały w składzie Suwalskiej Brygady Kawalerii jako wzmocnienie 1 pułku Ułanów Krechowieckich[20].
20 września pułk dołączył do Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie", a jego 5 szwadronem stał się jego szwadron marszowy. Uzupełnienie pułku stanowili też żołnierze szwadronu marszowego 3 pułku strzelców konnych z Ośrodka Zapasowego Nowogródzkiej Brygady Kawalerii[21].
W bitwie pod Kockiem szwadrony pułku prowadziły działania na prawym skrzydle brygady, ubezpieczając działania Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie" od północnego zachodu, a dywizjon por. Roszkowskiego walczył w składzie Zgrupowania Kawalerii „Zaza". Tuż przed kapitulacją zgrupowania gen. Franciszka Kleeberga, 6 października, obie części pułku połączyły się. Pułk skapitulował w godzinach popołudniowych w Gułowie[21].
Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939[22]
Sztandar ufundowany został przez Koło Opieki 5 Pułku Ułanów i 3 sierpnia 1919 wręczył go pułkowi gen. Trzaska-Durski na placu Saskim w Warszawie[23]. Płat sztandaru znajduje się obecnie w Arsenale oo. Paulinów w Częstochowie[24].
Minister spraw wojskowych rozkazem L. 2666.21 B.P. z 7 maja 1923 zatwierdził odznakę pamiątkową 5 pułku ułanów[25]. Odznaka o wymiarach 39x39 mm ma kształt równoramiennego krzyża, którego ramiona i środek tarczy pokryte są karmazynową emalią. Na środku krzyża godło wz. 1919, okolone srebrnym wieńcem laurowym. Od wieńca odchodzą cztery proporczyki karmazynowo - chabrowe z białym kątem. Na ramionach krzyża wpisano daty „1831” i „1917”. Odznaka oficerska - czteroczęściowa, wykonana w srebrze, emaliowana. Wykonawcą odznak był Wincenty Wabia-Wabiński z Warszawy[26][27].
↑Wojciechowickie koszary obejmowały rejon dzisiejszych (2019) ulic: Wojska Polskiego – 5 pułku ułanów – Pięknej – Partyzantów – Koszarowej – Czwartaków[14].
↑Od listopada 1916 do kryzysu przysięgowego w lipcu 1917, w Wojciechowicach stacjonował 1 pułk ułanów Legionów Polskich[14].
↑Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[19].
↑Por. Zygmunt Antoni Sokołowski pełnił jednocześnie funkcję dowódcy szwadronu gospodarczego.
↑W 1921 przywrócono barwne proporczyki w broniach jezdnych.
↑ Karmazynowe patki ułanów (zamiast proporczyków) nawiązywały do dawnych barw mundurów i wyłogów tych formacji od XVIII wieku po 1831[33].
↑Jeśli nie zaznaczono inaczej, miejsce służby żołnierzy zawodowych przed mobilizacją podano za: Ryszard Rybka, Kamil Stepan; Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939[42].
Bój pod Zasławiem 23 września 1920. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo – Wydawniczy, 1925, seria: Studja Taktyczne z Historji Wojen Polskich 1918 – 21, Tom VI.
Szymon Kucharski, Juliusz Tym: 5 pułk ułanów. T. 16. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2019, seria: Wielka Księga Kawalerii Polskiej 1918–1939. Odznaki kawalerii. ISBN 978-83-8164-151-7.
Lesław Kukawski: Historia pułku. W: 5 Pułk Ułanów Zasławskich. Krzysztof Mijakowski (red.). T. 7. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2012, seria: Wielka Księga Kawalerii Polskiej 1918–1939. ISBN 978-83-7769-267-7.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945. Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914–1947: rodowody, barwa, broń. Warszawa: TESCO, 1989. ISBN 83-00-02555-3.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
.jpg)
.jpg)
