Miasto lokowano w połowie XIII w. Wodzisław Śląski był siedzibą księstwa i państwa wodzisławskiego. W II. poł. XX w. ośrodek górniczy i przemysłowy. Według danych GUS z 31 grudnia 2021 r. miasto miało 45 571 mieszkańców[1].
Miasto położone w południowo-zachodniej części województwa śląskiego przy granicy z Czechami. Wodzisław położony jest w południowej części Płaskowyżu Rybnickiego[2], nad rzeką Lesznicą (prawy dopływ Olzy). Terytorium Wodzisławia rozciąga się od 49°58′01 do 50°02′14″N i 18°21′16 do 18°31′16″E. Przez miasto przebiega dokładnie równoleżnik 50° szerokości geograficznej północnej.
Według danych z 1 stycznia 2013 powierzchnia miasta wynosi 49,5 km²[3].
Przy sprzyjających warunkach atmosferycznych z Wodzisławia można dostrzec pasmo Beskidu Śląsko-Morawskiego ze szczytem Lysá hora (pol. Łysa Góra) oraz góry Beskidu Śląskiego – Czantoria Wielka, Skrzyczne; widoczne są też na zachodzie czeskie góry Jeseniki z górą Pradziad.
Miasto leży na wysokości od 210 (Zawada) do 290 m n.p.m. (Wilchwy, Jedłownik). Wodzisław cechuje duża różnica w wysokości względnej sięgająca 80 metrów. Miasto usadowione jest na kilku wzgórzach poprzecinanych głębokimi wąwozami.
Panorama Wodzisławia Śląskiego – widok na Stare miasto z budynku Szpitala Miejskiego
Klimat
Klimat Wodzisławia jest stosunkowo łagodny, wpływają na to bliskie sąsiedztwo rzeki Odry, kompleksy leśne otaczające miasto, a przede wszystkim bliskie sąsiedztwo Bramy Morawskiej. Średnia temperatura roczna kształtuje się w granicach +7 °C do +8 °C. Najcieplej jest w lipcu, najzimniejszym zaś miesiącem jest styczeń. Miasto leży w strefie wiatrów średnich i słabych wiejących najczęściej z kierunku Bramy Morawskiej. Okres wegetacyjny należy do najdłuższych i wynosi 225 dni, kiedy średnia temperatura dnia jest wyższa od 5 °C. Kotlinowate położenie w sąsiedztwie gór oraz nieckowate położenie centrum niekorzystnie odbija się na warunkach termicznych panujących w mieście. Sprzyja to wiosną i jesienią zaleganiu warstw zimnego powietrza w czasie gdy brakuje wiatrów, w wyniku czego występują przymrozki. Średnia roczna suma opadów atmosferycznych należy do wysokich – 786 mm w stosunku do średniej krajowej 600–650 mm. Napływ ciepłych mas powietrza i mieszanie się z chłodniejszymi sprzyja powstawaniu burz – do 30 na rok. Występują także częste opady gradu. Pokrywa śnieżna zalega tu od 60 do 80 dni. Średnia wilgotność powietrza wynosi około 80% i należy do niższych w skali kraju. W rejonie Wodzisławia zaobserwowano wcześniejsze nadejście wiosny oraz opóźnienie początku zimy w stosunku do reszty kraju[4].
Herb miasta an fasadzie pałacu DietrichsteinówLoslaw wśród innych nazw śląskich miejscowości w urzędowym pruskim dokumencie z 1750 roku wydanym w języku polskim w Berlinie[6].
Nazwa miasta jest nazwą patronimiczną wywodzącą się od staropolskiego imienia „Wodzisław” derywatu słowiańskiego imienia męskiego Władysław oznaczającego sławnego władcę[7]. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku wywodzi nazwę miasta od księcia z dynastii Piastów – Władysława I Hermana, któremu przypisuje jego założenie we fragmencie „Wahrscheinlich verdankt Ort seine Entstehung dem piastischen herzog Wladislaus I, Hermann genannt, der in den Jahrer: 1082 bis 1102 uber Polen und Schlesien herrschte; wenigstens deutet hierauf der Name, polnisch Wodzisław, alterthumlich Wladislawa, Ladislaw, Loslaw bin.” w tłumaczeniu na język polski „Prawdopodobnie miejscowość zawdzięcza swoje powstanie księciu piastowskiemu Władysławowi I Hermanowi, który w latach 1082–1102 panował nad Polską i Śląskiem; wskazuje na to nazwa, po polsku Wodzisław, dawniej Wladislawa, Ladislaw, Loslaw.”[8].
Pierwszy zapis z 1295 w księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis notuje miejscowość jako Wlodislavia civitate. W kronice wymienione zostały również wsie, które w procesach urbanizacyjnych zostały wchłonięte przez miasto. Są to obecne dzielnice lub części powiatu jak Radlin wymieniony pod nazwą Redlino, Biertułtowy pod nazwą Bertoldivilla[9][10]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Lossa[11].
W pruskim urzędowym dokumencie z 1750 roku wydanym języku polskim w Berlinie przez Fryderyka Wielkiego wymieniona jest nazwa Loslaw[6]. W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie miejscowość występuje pod nazwą niemiecką Loslau oraz obecnie używaną, polską Wodzislaw[12] we fragmencie „Wodzislaw, polnischer Name der im Rybniker Kreise gelegenen Stadt Loslau”[13]. Statystyczny opis Prus z 1837 roku wymienia obok nazwy Loslau także Wodislau[14].
Polską nazwę Wodzisław w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa[15]. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany na przełomie XIX i XX wieku notuje nazwę miasta pod polskimi nazwami Wodzisław oraz Włodzisław i pod niemiecką Loslau[16]. Polską nazwę Wodzisław, łacińską Wladislavia oraz niemiecką Loslau wymienia również w 1896 roku śląski pisarz Konstanty Damrot[17].
Łacińska nazwa miejscowości umieszczona była kiedyś w herbie miejskim: „Das Wappen der Stadt enthalt einen halben polnischen Adler und eine halbe Rose mit der Umschrift: Civitatis Wladislavensis 1597”, czyli w tłumaczeniu na język polski „Herb miasta zawiera pół polskiego orła oraz pół róży z podpisem: Civitatis Wladislavensis 1597.”[8]. Katalog herbów niemieckich miejscowości, wydany w 1898 roku we Frankfurcie nad Menem, określa polską nazwę jako Wladislaw[18].
Historia
Plan Wodzisławia według Jurzwiczki z 1810 r.Średniowieczny klasztor minorytów, obecnie siedziba Sądu RejonowegoŚredniowieczny Kościół Minorytów, obecnie Ewangelicki Kościół Św. TrójcyZabytkowy Kościół Parafialny WNMP
W połowie XIX wieku większość mieszkańców Wodzisławia oraz całego regionu stanowiła ludność polskojęzyczna. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku odnotowuje: „Der grōßte Theil der Einwohner spricht polnisch. Es giebt nur wenige Bürger, deren Muttersprache die deutsche ist, obgleich schon fast der dritte Theil sich auch dieser Sprache bedient”, czyli w tłumaczeniu na język polski „Największa część ludności mówi po polsku. Jest tylko niewielu obywateli, których językiem macierzystym jest niemiecki, mimo że prawie 1/3 posługuje się także tym językiem.”[19].
Patronem Wodzisławia Śląskiego jest św. Wawrzyniec z Rzymu, diakon i męczennik chrześcijański z III w.n.e. 10 sierpnia1536 roku miastu zagrażał wzbudzający ogólny strach kataklizm. Wówczas mieszkańcy Wodzisławia postanowili oddać się pod opiekę świętemu Wawrzyńcowi. Miasto zostało ocalone, a świętego uznano za opiekuna wodzisławian[20].
Wodzisław Śląski początkowo był jednym z największych miast na Górnym Śląsku z czasem jednak w wyniku wojen i klęsk żywiołowych stał się małym miastem. Ponowny intensywny rozwój Wodzisławia przypada na lata 60. i 70. XX wieku[potrzebny przypis].
Komin ZC w Wodzisławiu Śląskim widziany jest z całego Wodzisławia i okolic
Wodzisław Śląski jest ośrodkiem administracyjnym powiatu wodzisławskiego, węzłem drogowym. W mieście znajduje się stacja kolejowa na linii Katowice – Bogumin. Miasto jest również centrum handlowym dla powiatu. W Wodzisławiu działają wytwórnia koncentratów spożywczych „Agro Wodzisław”, fabryki okien: "Eko-Okna", „Termo Profil” i „KNS”; fabryka masztów „Alumast”, fabryka flag „Flagowa Kraina”, przedsiębiorstwa: „Pol-Eko-Aparatura”, „Azis Mining Service”, „Grilex”, KES Poland; młyn „Złoty Kłos” oraz siedziba firmy „ITUM” sp. z o.o.
W mieście znajdują się trzy ciepłownie: ZC Wodzisław Śląski, C. Jedłownik oraz EC 1 Maja.
Handel
W Wodzisławiu działa galeria handlowo-rozrywkowa – „Galeria Karuzela”. W mieście działa 6 sklepów wielkopowierzchniowych oraz kilkanaście supermarketów i dyskontów.
Transport
Skrzyżowanie DK78 z DW933 w Wodzisławiu Śl.Rondo Karviny – rondo w kształcie ósemki na DK78
Wodzisław Śląski jest węzłem transportowym w południowej części województwa śląskiego.
Obwodnica miejska tzw. „Droga Zbiorcza” – obwodnica przebiega ulicami: Matuszczyka – 26 Marca, od ronda przy Tesco ul. Armii Krajowej, krzyżując się z DK 78, przebiegając nad torami kolejowymi i łącząc się z Marklowicką – Łużycką (DW932). Obwodnica pozwala więc przedostać się z ul. Pszowskiej do ul. Marklowickiej omijając centrum miasta. Budowę obwodnicy rozpoczęto w kwietniu 2010 r[31], zakończono w maju 2012.
W pobliżu miasta znajduje się kilka zjazdów z przebiegającej przez sąsiednie gminy autostrady:
Wodzisław Śląski jest węzłem kolejowym na trasie Katowice – Rybnik – Chałupki – Bogumin, oraz dla pobliskich kopalń i zakładów pracy. Przez miasto przebiegają linia kolejowa nr 158Rybnik Towarowy – Wodzisław Śląski – Chałupki; Linia kolejowa nr 876 Wodzisław Śląski – Kopalnia Marcel oraz linia kolejowa Wodzisław Śląski – Szyb Marklowice. Przez Wodzisław przebiegają również obecnie nieczynne linie kolejowe nr 159 i 875.
W Wodzisławiu działa kilka przedsiębiorstw transportu zbiorowego. Transport zbiorowy w mieście charakteryzuje się dużym stopniem rozdrobnienia. Wodzisław posiada własną komunikację miejską (organizator: Urząd Miasta Wodzisław Śląski), której autobusy malowane są na żółto-czerwono z niebieskim paskiem i logiem Komunikacja Miejska Wodzisław Śląski. W Wodzisławiu kursują również autobusy organizowane przez Międzygminny Związek Komunikacyjny (MZK) z siedzibą w Jastrzębiu Zdroju. Funkcjonuje także komercyjna linia prywatnego przewoźnika Kłosok Żory. Połączenia z gminami na terenie powiatu wodzisławskiego obsługuje również PKS Racibórz na zlecenie starostwa powiatowego. Nie istnieje żadna forma integracji taryfowo-biletowej, ani żadne planowe skomunikowania pomiędzy autobusami różnych organizatorów.
Architektura
Zabytkowe Kamienice na RynkuNeogotycki budynek Poczty z ok. 1880 r.Archidiecezjalny Zespół Pałacowo ParkowyNeogotycki budynek SanepiduHistoryczne Raciborskie Przedmieście, obecnie plac Świętego Krzyża
Zabytki
rynek staromiejski, rynek i zabytkowy średniowieczny układ urbanistyczny miasta w tym kamienice z XVIII i XIX w.
Kościół drewniany z XVII pw. św. Barbary i św. Józefa w Jastrzębiu Dolnym. Został przeniesiony z dzielnicy Wodzisławia Śląskiego – Jedłownika w 1974. Dzisiejszy wygląd kościoła zapewne odbiega od pierwowzoru, gdyż w 1888 budynek gruntownie odrestaurowano oraz przebudowano. Kościół jest budowlą drewnianą, składającą się konstrukcji zrębowej oszalowanej deskami.
Nieistniejące obiekty
Drewniany kościół pw. Św. Krzyża na placu Św. Krzyża, obecnie w miejscu tym stoi pamiątkowy pomnik oraz krzyż.
Stara Synagoga, drewniana, istniejąca w latach 1798–1822, spłonęła w wielkim pożarze miasta
Synagoga, murowana, wybudowana w 1826, obecnie sklep
Pomnik ku czci żołnierzy I Brygady Pancernej Armii Czechosłowackiej na placu Gladbeck
Tablica upamiętniająca egzekucję 30 więźniów KL Auschwitz-Birkenau w styczniu 1945 na terenie stacji kolejowej w Wodzisławiu Śląskim, Dworzec PKP
Tablica upamiętniająca śmierć 10 więźniów KL Auschwitz-Birkenau podczas ewakuacji w styczniu 1945
Miejsce spoczynku ofiar marszu śmierci z pomnikiem i tablicą, ul. Ofiar Oświęcimskich
Głaz upamiętniający bunt chłopów 1811-1818 prowadzony przez Józefa Bienię sołtysa z Jedłownika, ul. Kubsza
Pomnik upamiętniający uczestników III powstania śląskiego z tablicami: „Oddali swe życie Za Ojczyznę w obozach koncentracyjnych, uchodźstwie i w miejscu”
Pomnik Powstańców Śląskich na placu Korfantego
Obelisk z tablicą poświęcony poległym bohaterom Armii Czerwonej na „Żydowinie”
Tablica upamiętniająca bohaterskie zmagania ludu śląskiego o wyzwolenie społeczne i narodowe w latach 1918–1921 i 1939–1945
Grób zbiorowy wojenny więźniów byłego obozu zagłady KL Auschwitz-Birkenau zamordowanych przez hitlerowców – pomnik nagrobny, ul. Jodłowa
Pomnik ku czci żołnierzy I Czechosłowackiej Brygady Pancernej poległych w czasie wyzwalania ziemi wodzisławskiej spod hitlerowskiej okupacji
Cmentarz parafialny. Mogiła wojenna Stanisława Gładkiego, kaprala 3 Pułku Ułanów, poległego 1 września 1939
Cmentarz Parafialny-Grób wojenny Józefa Styrnola uczestnika III Powstania Śląskiego
Cmentarz parafialny. Mogiła zbiorowa wojenna 10 walczących w 8 kompanii 14 pułku piechoty poległych w III Powstaniu Śląskim
Mogiła zbiorowa wojenna żołnierzy niemieckich poległych w 1945
Grób wojenny Edwarda Sosny, poległego 26 marca 1945 – pom. nagr., Cmentarz Parafialny
Grób wojenny Zbyszka Pawelca, chorążego Armii Krajowej poległego 10 czerwca 1944 – pomnik nagrobny, Cmentarz Parafialny
Zbiorowa mogiła wojenna 19 żołnierzy I Czechosłowackiej Brygady Pancernej poległych w walkach o wyzwolenie ziemi wodzisławskiej w marcu 1945 – pomnik nagrobny na „Żydowinie”
Tablica upamiętniająca nieznanego więźnia KL Auschwitz-Birkenau, ofiarę „marszu śmierci” w styczniu 1945
Oświata
Wydział Zamiejscowy WSHE w WodzisławiuII LO im. ks. Tischnera w Wodzisławiu
Życie kulturalne w Wodzisławiu Śląskim skupia się m.in. wokół ośrodka Wodzisławskiego Centrum Kultury (WCK), mającego swą siedzibę przy ulicy ks. Wilhelma Kubsza. Znane w całej Polsce są zespoły „Miraż”, „Spin” czy „Impuls”. W WCK działa kino miejskie. Ponadto z instytucji kulturalnych w Wodzisławiu istnieją m.in. muzeum miejskie, biblioteki: powiatowa i pedagogiczna oraz archiwumPAN. W Wodzisławiu Śląskim swoją siedzibę ma też Towarzystwo Miłośników Ziemi Wodzisławskiej.
Biblioteki
Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna, ul. Daszyńskiego 2 + 7 filii
Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Katowicach, os. 1 Maja
Wodzisław Śląski jest znanym w Polsce ośrodkiem piłkarskim[34]. W latach 1996–2010 w Ekstraklasie występowała drużyna miejscowej Odry. Młodzież ma możliwość szkolenia również w kilku innych klubach piłkarskich działających na terenie miasta. Oprócz piłki nożnej w Wodzisławiu działają również kluby sportowe z innych dziedzin sportu np. koszykówki, siatkówki, judo czy biatlonu. Najwięcej sekcji sportowych posiada obecnie KS Wicher Wilchwy (piłka nożna, judo, szachy).
Budynek byłego Szpitala Miejskiego nr 2 obecnie Powiatowy Specjalistyczny Ośrodek Wsparcia dla Ofiar Przemocy w RodzinieProkuratura Rejonowa przy ulicy Kubsza 28B
Obecnym prezydentem miasta Wodzisław Śląski jest Mieczysław Kieca (KW SNW). Najważniejsze stanowisko we władzach Wodzisławia Śląskiego było na przestrzeni lat różnie nazywane – burmistrzami, następnie po reformie administracyjnej z 1 czerwca 1975 nadano określenie prezydent miasta, które jest w używane do dziś ze względu że miasto osiągnęło liczbę 100 tys. mieszkańców. Prezydent Miasta Wodzisławia Śląskiego jest organem wykonawczym, wybieranym na 5-letnią kadencję w wyborach bezpośrednich.
Na podstawie nowej ordynacji – „Ustawy o miastach” w dniu 22 lutego 1809 odbyły się w Wodzisławiu pierwsze wybory do rady miasta[potrzebny przypis].
W skład Rady Miasta wchodzi 23, wybieranych w wyborach bezpośrednich radnych[44]. W 2002, po nowelizacji Ustawy o samorządzie lokalnym rada miasta utraciła prawo wyboru prezydenta
↑Jerzy Kondracki, Andrzej Richling: Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Centralny Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej, 1994. Brak numerów stron w książce
↑Konstanty Damrot, „Die älteren Ortsnamen Schlesiens, ihre Entstehung und Bedeutung: mit einem Anhange über die schlesisch-polnischen Personennamen: Beiträge zur schlesischen Geschichte und Volkskunde”, Verlag von Felix Kasprzyk, Beuthen 1896.
↑Uchwała Nr XVIII/172/04 Rady Miejskiej Wodzisławia Śląskiego z dnia 26 lutego 2004 roku ws. współpracy między miastem Wodzisław Śląski a miastem Fondi.