Czantoria Wielka

Czantoria Wielka

Czantoria Wielka widziana z osiedla Jarzębata w Wiśle
Państwo	Polska  Czechy
Położenie	Nydek
Pasmo	Beskid Śląski, Karpaty
Wysokość	995 m n.p.m.
Wybitność	311[1] m
Położenie na mapie Ustronia Czantoria Wielka
Położenie na mapie Polski Czantoria Wielka
Położenie na mapie województwa śląskiego Czantoria Wielka
Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego Czantoria Wielka
49°40′43″N 18°48′16″E

Widok na Czantorię z Równicy

Wieża widokowa na szczycie Wielkiej Czantorii

Widok z Wielkiej Czantorii na północ

Schronisko turystyczne na Czantorii

Leśny kościół na Zakamiyniu

Czantoria Wielka^[2][3], Wielka Czantoria^[4], cz. Velká Čantoryje, niem. Grosser Czantory-Berg, 995 m n.p.m., gwar. Wielko Czantoryjo – najwyższe wzniesienie Pasma Stożka i Czantorii w Beskidzie Śląskim, dominujące w północnej części tego pasma. Jest jednocześnie szczytem granicznym między Polską a Czechami oraz najwyższym szczytem czeskiej części Beskidu Śląskiego. Przez szczyt przebiega także główny wododział Polski, stanowiący granicę między zlewiskami Wisły i Odry^[5].

Nazwa i legendy

Nazwa „Czantoria” została wzmiankowana w zapiskach po raz pierwszy w dyplomie księcia cieszyńskiego Adama Wacława z dnia 3 października 1615 r., w którym ten rozgranicza swoje posiadłości od dóbr Adama Goczałkowskiego z Goczałkowic^[6]. Pierwotna nazwa Czartoryja oznaczała miejsce poryte przez czarty. W roku 1722 wzmiankowany był Mathes Tiesslar auf der Czartory, a w roku 1750 Sallasch (szałas) Welka Czantoria^[7].

Z Czantorią wiąże się legenda o śpiących rycerzach i ich trzystu koniach, którzy w olbrzymiej pozłacanej komnacie we wnętrzu góry czekają, by w najtrudniejszych chwilach pomóc Śląskowi jako jego narodowe wojsko. Do tej legendy nawiązuje wytyczona po czantoryjskich stokach 20-kilometrowa Ścieżka Rycerska^[8]

Topografia

Czantoria Wielka znajduje się w głównym grzbiecie pasma, między Czantorią Małą i przełęczą Beskidek oddzielającą ją od Soszowa Małego. Stoki północno-wschodnie opadają do doliny Wisły i wcinają się w nie dolinki potoków Groniki, Suchy, Bucznik i Gahura^[9]. Na wybitnym grzbiecie nad doliną Suchego Potoku jest wzniesienie Kończyn. Po czeskiej stronie w stoki Czantorii Wielkiej wcina się dolina potoku Střelmá^[10]. Góra charakteryzuje się stromymi zboczami od wschodu i zachodu – różnica wysokości pomiędzy położonym u stóp góry Ustroniem, a szczytem wynosi 630 m^[5]. Porośnięta jest w większości lasami bukowymi i świerkowo-jodłowymi, miejscami z udziałem jaworów, jesionów, modrzewi i in. Po obu stronach granicy państwowej w partiach podszczytowych znajdują się leśne rezerwaty przyrody: po stronie polskiej rezerwat „Czantoria”, a po stronie czeskiej narodowy rezerwat „Čantoryje”. Na zboczach i szczycie Czantorii Wielkiej występują także trawiaste polany. W stokach góry liczne uroczyska i skalne wychodnie. Na zachód od czeskiego schroniska znajduje się kilkunastometrowej wysokości pełne szczelin urwisko, na którym na początku XX wieku trenowano wspinaczkę skalną. Sam szczyt jest natomiast płaski i rozległy^[11].

Na Czantorii Wielkiej istnieją jeszcze trzy polany: Bąkowiec, Goryczka i Stokłosica^[9].

Historia

Na zachodnim zboczu góry, przy czerwonym szlaku do Nydka, w miejscu zwanym Zakamień znajduje się tzw. „Kamień ewangelików”. Jest to kamień graniczny, na którym wyryto znak krzyża, jeden z tzw. leśnych kościołów – miejsce tajnych nabożeństw ewangelickich w epoce kontrreformacji (XVII/XVIII wiek) – wraz z tablicą upamiętniającą Jerzego Trzanowskiego^[11].

W latach 30. XX wieku przez Czantorię przemycano do Polski drukowane w Czechach ulotki Komunistycznej Partii Polski, a od 1933 r. na szczycie góry pod kontrolą żandarmów i strażników granicznych działacze komunistyczni organizowali wielkie festyny, łącznie z meczami piłki nożnej^[11], rozgrywanymi na dużym, dość równym terenie przy schronisku^[12]. Takie wiece zorganizowali np. Karol Śliwka i Fryderyk Kraus w 1933 i 27 maja^[12] 1936 roku^[8]. Później przez Czantorię przemycano ochotników do Brygad Międzynarodowych w Hiszpanii. W dwudziestoleciu międzywojennym na dużą skalę przez Czartorię szmuglowano towary: z Czechosłowacji do Polski głównie towary przemysłowe (m.in. buty), zaś w kierunku odwrotnym głównie żywność, czasami nawet stadka bydła i nierogacizny^[12]. W 1990 r. tłum polskich działaczy politycznych i turystów z Adamem Michnikiem na czele, zerwał na szczycie kordon graniczny protestując przeciwko żelaznej kurtynie w Europie^[11].

Poniżej szczytu Czantoria Wielka (ok. 300 m) przy szlaku w kierunku Przełęczy Beskidek znajduje się krzyż upamiętniający śmierć czechosłowackiego żołnierza Klementa Šťastnego w czasie prac tzw. Komisji delimitacyjnej na Ziemi Cieszyńskiej, której zadaniem było wyznaczenie i wytyczenie granicy między Polską a Czechosłowacją^[13].

Turystyka

Czantoria Wielka jest jednym z najliczniej w polskich Beskidach odwiedzanych szczytów. Zawdzięcza to m.in. kolejce krzesełkowej i wieży widokowej. Na samym szczycie góry, ale po czeskiej stronie granicy, znajduje się stalowa wieża widokowa na Czantorii Wielkiej (wstęp płatny) z platformą na wysokości 29 metrów oraz toalety^[11]. Po polskiej stronie są bufety i sklepiki. Na grzbiecie góry, kilkaset metrów na zachód od szczytu, znajduje się czeskie schronisko turystyczne na Czantorii (właściwie pod Czantorią Wielką), zbudowane jeszcze przez niemiecką organizację turystyczną Beskidenverein w 1904 r.^[14] Tam też znajdowało się turystyczne przejście graniczne^[11].

Czantoria Wielka stanowi duży węzeł szlaków turystycznych, którymi można dojść m.in. na Soszów Wielki, Czantorię Małą, Stożek i Tuł oraz do Ustronia, Nydka i Trzyńca. Przez szczyt przebiega Główny Szlak Beskidzki im. Kazimierza Sosnowskiego^[15].

Na położoną poniżej szczytu polanę Stokłosica dociera kolej krzesełkowa „Czantoria” z Ustronia Polany wybudowana w 1967 i zmodernizowana w 2007. Obok górnej stacji znajduje się maszt przekaźnikowy. Czantoria to także dobry punkt widokowy. Obserwować można z niej panoramę Beskidu Śląskiego i Beskidu Morawsko-Śląskiego, rzekę Wisłę oraz Pogórze Śląskie i Górny Śląsk – przy dobrej pogodzie widoczny jest Zbiornik Goczałkowicki i dalej stopniowo w stronę zachodnią – elektrownia Łaziska, miasta: Żory i Jastrzębie-Zdrój, elektrownia Rybnik, hałda w Rydułtowach, miasto Wodzisław Śląski, elektrownia Dziećmorowice, Karwina, Hawierzów i Ostrawa^[11].

Szlaki piesze

z Goleszowa przez Tuł i Małą Czantorię – 3:45 godz., z powrotem 2:45 godz.,

z Ustronia Centrum przez Małą Czantorię – 3 godz., z powrotem 2:30 godz.,

z Ustronia Centrum 2.30 godz., z powrotem 1:45 godz.,

z Ustronia Polany 1.45 godz., z powrotem 1:15 godz.,

ze Stożka – przez Soszów Wielki i przełęcz Beskidek – 3:45 godz., z powrotem 3:30 godz.,

z Wisły Centrum przez Soszów Wielki i przełęcz Beskidek – 3:30 godz., z powrotem 2:30 godz.^[15],

na Stożek (lub do Jabłonkowa – ),

do Jabłonkowa przez Nydek,

do Trzyńca.

Inne

• kolej krzesełkowa „Czantoria”
• przekaźnik RTV na polanie Stokłosica
• wieża widokowa na Czantorii Wielkiej
• letni tor saneczkarski
• punkty gastronomiczne oraz sklepy z pamiątkami
• nartostrada z polany Stokłosica do Ustronia Polany
• „Sokolnia”

Zobacz też

• Byłe przejście graniczne Wielka Czantoria-Velká Čantoryje
• Byłe przejście graniczne Wielka Czantoria-Nýdek

Przypisy

1. Analiza wybitności polskich szczytów w Karpatach (nad [[Beskidek (Pasmo Czantorii)|przełęczą Beskidek]]) [online] .
2. Według państwowego rejestru nazw geograficznych.
3. Robocza wersja wykazu polskich nazw geograficznych świata [online], ksng.gugik.gov.pl [dostęp 2018-08-14] .
4. Czantoria, Wielka, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-08-14] .
5. Geoportal. Mapa topograficzna [online] [dostęp 2023-05-22] .
6. Archiwum Państw. Cieszyn, Zespół Komora Cieszyńska, sygn. 85.
7. RobertR. Mrózek RobertR., Nazwy miejscowe dawnego Śląska Cieszyńskiego, Katowice: Uniwersytet Śląski w Katowicach, 1984, s. 54, ISBN 82-00-00622-2 .
8. DariuszD. Zalega DariuszD., Bez pana i plebana. 111 gawęd z ludowej historii Śląska, wyd. 1, Warszawa: Wydawnictwo RM, 2021, s. 294, ISBN 978-83-8151-479-8 .
9. Geoportal. Mapa lotnicza [online] [dostęp 2023-06-06] .
10. Turystyczna i satelitarna mapa Słowacji [online] [dostęp 2023-06-11] .strona główna serwisu
11. MirosławM. Barański MirosławM., Beskid Śląski, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2007, s. 316–321, ISBN 978-83-89188-71-7 .
12. JanJ. Rusnok JanJ., Pod Czantorią. Gawędy o ziemi rodzinnej, Katowice: Śląsk, 1984, s. 17–29, ISBN 83-216-0439-0 .
13. Tragický incident na svahu hory Čantoryje v Těšínských Beskydech «Vlast.cz [online], vlast.cz [dostęp 2021-01-01]  (cz.).
14. TomaszT. Biesik TomaszT., Schroniska górskie dawniej i dziś. Beskid Mały i Beskid Śląski, Bielsko-Biała: Wyd. „Logos” Agnieszka Korzec-Biesik, 2013, s. 214–219, ISBN 978-83-925599-3-1 .
15. Beskid Śląski i Żywiecki. Mapa 1:50 000, Kraków: Compass, 2011, s. 2, ISBN 978-83-7605-084-3 .

Linki zewnętrzne

• Wieża widokowa na Czantorii Wielkiej

Widok z wieży na szczycie Wielkiej Czantorii z zaznaczonymi szczytami.

Kontrola autorytatywna (góra):

• NKC: ge334117

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3889030