Goleszów (województwo śląskie)

Goleszów

wieś
Centrum miejscowości
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	cieszyński
Gmina	Goleszów
Sołectwo	Goleszów Dolny Goleszów Górny Goleszów Równia
Wysokość	320-450[2] m n.p.m.
Liczba ludności (2022)	4379[3]
Strefa numeracyjna	33
Kod pocztowy	43-440[4]
Tablice rejestracyjne	SCI
SIMC	0052327
Położenie na mapie gminy Goleszów Goleszów
Położenie na mapie Polski Goleszów
Położenie na mapie województwa śląskiego Goleszów
Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego Goleszów
49°43′59″N 18°44′25″E[1]
Strona internetowa

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Goleszów

Goleszów (cz. Holešov ve Slezsku, niem. Golleschau) – wieś w Polsce, położona w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim, w gminie Goleszów. Wieś leży w historycznych granicach regionu Śląska Cieszyńskiego. Powierzchnia miejscowości wynosi 1211 ha^[5], a liczba ludności 4045, co daje gęstość zaludnienia równą 334 os./km².

Położenie

Goleszów leży na Pogórzu Śląskim. Jego zabudowania skupiają się w znacznej części wokół grzbietu głównego wododziału Polski, biegnącego tu od Wielkiej Czantorii przez Małą Czantorię, Tuł, Zagoj i Machową na Jasieniową, a dalej na Chełm. Centrum miejscowości ze zwartą zabudową leży wprost na grzbiecie wododziału, pomiędzy wzniesieniami Jasieniowej na południu i Chełmu na północy. Wschodnia część miejscowości poprzez Radoń i Bładnicę należy więc do dorzecza Wisły, zaś część zachodnia – przez Puńcówkę i Olzę – do dorzecza Odry.

Podział administracyjny

Integralne części wsi Goleszów^[6]^[7]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0052333	Goleszów Dolny	część wsi
0052340	Goleszów Górny	część wsi
0052356	Goruszka	część wsi
0052362	Kamieniec	część wsi
0052379	Łopaty	część wsi
0052385	Równia	część wsi
0052391	Szeroka	część wsi
0052400	Wapienna	część wsi
0052416	Żydów	część wsi

Miejscowość składa się z 3 sołectw^[8]:

• Goleszów Dolny – 1520 mieszkańców (31 grudnia 2004)^[2]
• Goleszów Górny – 1637 mieszkańców (31 grudnia 2004)^[2]
• Goleszów Równia – 886 mieszkańców (31 grudnia 2004)^[2]

Historia

Goleszów to jedna z najstarszych miejscowości na Śląsku Cieszyńskim. Miejscowość została po raz pierwszy wzmiankowana w dokumencie protekcyjnym biskupa wrocławskiego Wawrzyńca z dnia 25 maja 1223 roku wydanym na prośbę księcia opolsko-raciborskiego Kazimierza dla klasztoru premonstrantek w Rybniku, w którym to wymieniono około 30 miejscowości mających im płacić dziesięcinę. Pośród 14 miejscowości kasztelanii cieszyńskiej wymieniony jest również Goleszów jako Goles(u)ou(v)o^[9][10].

Wieś politycznie znajdowała się początkowo w granicach piastowskiego (polskiego) księstwa opolsko-raciborskiego. W 1290 w wyniku trwającego od śmierci księcia Władysława opolskiego w 1281/1282 rozdrobnienia feudalnego tegoż księstwa powstało nowe Księstwo Cieszyńskie, w granicach którego znalazł się również Goleszów. Od 1327 księstwo cieszyńskie stanowiło lenno Królestwa Czech, a od 1526 roku w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów wraz z regionem aż do 1918 roku w monarchii Habsburgów (potocznie Austrii).

Z 1293 pochodzi najstarsza wzmianka (obecnie zaginiona) o miejscowym kościele. Hipotetycznie mógł być wzniesiony nawet w pierwszej połowie XIII wieku^[11]. Miejscowa parafia pw. św. Michała Archanioła w połowie XV wieku liczyła 225 parafian^[12]. Do końca średniowiecza Goleszów pozostawał wsią książęcą^[13], a w 1518 funkcjonował tu folwark książęcy^[14].

Około 1580 roku wieś zamieszkiwało 39 osiadłych rolników, poddanych księcia cieszyńskiego. W 1632 Piotr Górecki sprzedał Goleszów swojemu synowi Wacławowi, a ten w 1646 swojemu bratu, Erazmowi^[15].

W 1880 roku w Goleszowie było 1169 mieszkańców i 148 domów. Pierwszego czerwca 1888 roku został otwarty szlak kolejowy austro-węgierskiej Kolei Miast Morawsko-Śląskich poprowadzonej z Bielska do Kojetina^[16]. W miejscowości zlokalizowana została stacja kolejowa^[17]. Niedaleko cementowni w 1911 roku zlokalizowano dodatkowo przystanek kolejowy^[18]. W latach 1885−1989 działała tu cementownia Do momentu jej upadku zatrudniona w niej była większa część mieszkańców miejscowości, którzy - inaczej niż w okolicznych wsiach - żyli z pracy pozarolniczej. W 1970 roku powstał tu oddział Fabryki Urządzeń Elektrycznych „Celma”, który specjalizował się w produkcji elektronarzędzi.

Według austriackiego spisu ludności z 1900 w 224 budynkach w Goleszowie na obszarze 1209 hektarów mieszkało 2097 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 173,4 os./km². Z tego 774 (36,9%) mieszkańców było katolikami, 1271 (60,6%) ewangelikami, 51 (2,4%) wyznawcami judaizmu a 1 innej religii lub wyznania, 1803 (86%) było polsko-, 123 (5,9%) niemiecko-, 33 (1,6%) czeskojęzycznymi a 10 (0,5%) posługiwało się innym językiem^[19]. Do 1910 roku liczba budynków wzrosła do 271 a mieszkańców do 2434, z czego 2389 zameldowanych było na stałe, 750 (30,8%) było katolikami, 1622 (66,6%) ewangelikami, 53 (2,2%) żydami, 9 (0,4%) innej religii, 2180 (89,6%) polsko-, 159 (6,5%) niemiecko-, 54 (2,2%) czeskojęzycznymi, a 5 posługiwało się innym językiem^[20].

Po zakończeniu I wojny światowej tereny, na których leży miejscowość - Śląsk Cieszyński stał się punktem sporu pomiędzy Polską i Czechosłowacją. W 1918 roku na bazie Straży Obywatelskiej miejscowi Polacy utworzyli lokalny oddział Milicji Polskiej Śląska Cieszyńskiego, który podlegał organizacyjnie 15 kompanii w Ustroniu^[21].

W 1934 r. na wznoszącej się nad miejscowością górze Chełm powstała pierwsza na polskim Śląsku szkoła szybowcowa.

W okresie II wojny światowej (od lipca 1942 do stycznia 1945 roku) znajdowała się tu filia obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau. Więźniowie byli zatrudnieni w miejscowej cementowni oraz w okolicznych kamieniołomach, dostarczających do niej kamienia wapiennego. W styczniu 1945 r. podobóz został ewakuowany tzw. marszem śmierci na stację kolejową do Wodzisławia Śląskiego^[22]. Miejscowość została zdobyta 2 V 1945 roku przez oddziały radzieckie^[23].

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Goleszów. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie bielskim.

Urodzeni

Komunikacja

Przez Goleszów kursują autobusy w kierunku Cieszyna, Ustronia, Wisły, Jaworzynki i Koniakowa. Przez miejscowość przebiega linia kolejowa 191 Goleszów−Wisła Głębce. We wsi znajduje się stacja Goleszów i przystanek Goleszów Górny.

Religia

Na terenie Goleszowa działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół Ewangelicko-Augsburski (parafia Ewangelicko-Augsburska)
• Kościół Rzymskokatolicki (parafia Świętego Michała Archanioła będąca siedzibą dziekana dekanatu Goleszów)
• Świadkowie Jehowy: zbór i Sala Królestwa^[24]
• Chrześcijańska Wspólnota Ewangeliczna (placówka misyjna w Goleszowie)^[25]

Zabytki

Według Narodowego Instytutu Dziedzictwa, w miejscowości znajdują się następujące obiekty zabytkowe^[26]:

• kościół ewangelicki z 1877 roku na ulicy Spółdzielczej 9 (nr rej.: 934/68 (R/581/60) z 24.10.1967 oraz A-275/78 z 9.02.1978);
• plebania ewangelicka z XVIII-XIX, nr rej.: 144/60 (R/582/60) z 27.02.1960 oraz A-276/78 z 9.02.1978);
• kościół katolicki św. Michała Archanioła z lat 1913–1921 (poza listą NID);
• plebania przy kościele katolickim, z XVIII w. (nr rej.: 145/60 (R/585/60) z 27.02.1960 oraz A-288/78 z 30.03.1978);
• szkoła parafialna nr 36 z XIX wieku (nr rej.: 935/68 (R/583/60) z 24.10.1967 oraz A-289/78 z 30.03.1978).

Turystyka

Przez miejscowość przechodzą trasy rowerowe:

• czarna okrężna trasa rowerowa „Śladami Stroju Cieszyńskiego” (40 km)
• czerwona trasa rowerowa nr 24 (Pętla rowerowa Euroregionu Śląsk Cieszyński)
• Międzynarodowy Szlak Rowerowy Greenways Kraków – Morawy – Wiedeń

Sport

Na terenie Goleszowa znajduje się także niewielki kompleks skoczni narciarskich należących do klubu Olimpia Goleszów.

W Goleszowie urodził się Apoloniusz Tajner, narciarz klasyczny, trener, prezes Polskiego Związku Narciarskiego.

Galeria

• 
  Kościół św. Michała Archanioła
• 
  Kościół ewangelicki w Goleszowie
• 
  Urząd gminy
• 
  Gminny Ośrodek Kultury
• 
  Przedszkole Publiczne
• 
  Szkoła Podstawowa i Gimnazjum
• 
  Gminne Centrum Informacji, dawna dyrekcja cementowni
• 
  Ruiny cementowni
• 
  OSP Goleszów
• 
  Stacja kolejowa
• 
  Skocznie narciarskie LKS Olimpii
• 
  Jezioro Ton

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 34464
2. Gmina Goleszów: Plan Rozwoju Miejscowości Goleszów na lata 2005 - 2006. 2005, 2005. [dostęp 2011-03-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-07)].
3. NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06] .
4. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 318 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
5. Gmina Goleszów: Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Goleszów na lata 2007-2013. goleszow.bip.net.pl, 2007-03-21. [dostęp 2010-12-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-30)].
6. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
7. GUS. Rejestr TERYT
8. Gmina Goleszów: Statut Gminy Goleszów. [w:] www.goleszow.bip.net.pl [on-line]. 2010-11-24, 2010. [dostęp 2010-12-07].
9. Idzi Panic. Z badań nad osadami zanikłymi na Górnym Śląsku w średniowieczu. Uwagi w sprawie istnienia zaginionych wsi podcieszyńskich, Nageuuzi, Suenschizi, suburbium, Radouiza, Zasere, Clechemuje oraz Novosa. „Pamiętnik Cieszyński”, s. 29-37. Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Cieszynie. ISSN 0137-558x. [dostęp 2012-12-31]. 
10. Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 294. ISBN 978-83-926929-3-5.
11. I. Panic, 2010, s. 391
12. I. Panic, 2010, s. 321
13. I. Panic, 2010, s. 331
14. I. Panic, 2010, s. 340
15. Krzysztof Szelong, Podróże edukacyjne szlachty cieszyńskiej (do końca XVII w.). Motywy, kierunki, konsekwencje, w: Książka – biblioteka – szkoła w kulturze Śląska Cieszyńskiego. Materiały z konferencji naukowej Cieszyn 4-5 listopada 1999 pod red. Janusza Spyry, Cieszyn 2001, s. 76.
16. Marcin Żerański: Śląsk Cieszyński. Od Bielska-Białej do Ostrawy. Cieszyn: Pracownia na pastwiskach, 2012, s. 28. ISBN 978-83-933109-3-7.
17. Koleje Śląska Cieszyńskiego: Goleszów. kolejcieszyn.pl. [dostęp 2015-01-04].
18. Koleje Śląska Cieszyńskiego: Goleszów Górny. kolejcieszyn.pl. [dostęp 2015-01-04].
19. Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906. (niem.). Brak numerów stron w książce
20. Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912. (niem.). Brak numerów stron w książce
21. Jerzy Szczurek 1933 ↓, s. 32-37.
22. P. Hojka, S. Kulpa, Kierunek Loslau. Marsz ewakuacyjny więźniów oświęcimskich w styczniu 1945 r., Wodzisław Śląski 2016.
23. ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945” Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 91
24. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2013-01-27] .
25. Zbory i placówki [online], chwe.pl [dostęp 2023-08-15] .
26. https://www.nid.pl/pl/Informacje_ogolne/Zabytki_w_Polsce/rejestr-zabytkow/zestawienia-zabytkow-nieruchomych/SLS-rej.pdf

Bibliografia

• Barański Mirosław J.: Beskid Śląski. Pasmo Stożka i Czantorii. Przewodnik turystyczny, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa 1996, ISBN 83-7005-370-X;
• Jerzy Szczurek: Z wielkich dni Śląska Cieszyńskiego. O milicjach ludowych w latach 1918–1920. Cieszyn: Nakładem Grupy Związku Powstańców Śląskich w Cieszynie, 1933.
• Jan Wantuła: Karty z dziejów ludu Śląska Cieszyńskiego. Warszawa: 1954, s. 144-152.
• Ziemia Cieszyńska. Mapa turystyczna, Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, Warszawa 1977.
• Praca zbiorowa: Polski słownik biograficzny Tom 13, hasło „Klus, Jerzy”. Wrocław: Ossolineum, 1968, s. 31.

Linki zewnętrzne

• Goleszów (województwo śląskie), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 655 .
• historia Goleszowa
• Historia Żydów w Goleszowie na portalu Wirtualny Sztetl

Kontrola autorytatywna (wieś w Polsce):

• VIAF: 236123598
• GND: 4648738-4
• NKC: ge1004826