Koniaków

Koniaków

wieś
Widok na wieś z Ochodzitej
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	cieszyński
Gmina	Istebna
Wysokość	760 m n.p.m.
Liczba ludności (2022)	3579[2]
Strefa numeracyjna	33
Kod pocztowy	43-474[3]
Tablice rejestracyjne	SCI
SIMC	0054007
Położenie na mapie gminy Istebna Koniaków
Położenie na mapie Polski Koniaków
Położenie na mapie województwa śląskiego Koniaków
Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego Koniaków
49°33′04″N 18°56′52″E[1]
Strona internetowa

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Koniaków

Koniaków (niem. Koniakau) – wieś sołecka w Polsce, położona w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim w gminie Istebna^[4][5]. Powierzchnia sołectwa wynosi 1469 ha^[6], a liczba ludności 3643^[7], co daje gęstość zaludnienia równą 248,0 os./km².

Tworzy wraz z Jaworzynką i Istebną tzw. Beskidzką Trójwieś. Jest najwyżej położoną wsią w Beskidzie Śląskim, leży na południowy zachód od Żywca i na południe od Wisły w historycznych granicach Śląska Cieszyńskiego, przy granicy z Małopolską (sąsiednie Laliki czy Zwardoń należą już do małopolskiej Żywiecczyzny). Koniaków jest znany przede wszystkim ze względu na produkcję koronkowych ozdób i części garderoby (ostatnio także bielizny).

Integralne części wsi

Integralne części wsi Koniaków^[4]^[5]

części wsi

Bagno, Bąbolówka, Bukowina, Cisowe, Dachtony, Deje, Długa Czerchla, Do Jasieniarza, Fibaczka, Gołówka, Gronik, Jasiówka, Kadłuby, Kliszówki, Kosarzyska, Legiery, Małączka, Matyska, Odkrzas, Pańska Łąka, Pietraszyna, Polana, Pustki, Rastoka, Rdżawka[8], Rozceście, Rupienka, Szańce, Szkatułka, Szymonkowie, Śliwkowiec, Tkoczówka, Usnobocz, Wołowa, Wyżrana, Za Roztoką, Zimna Woda, Żurówka

Historia

Osadnictwo na obszarze Koniakowa rozpoczęło się w pierwszej połowie XVII wieku. Prowadzone było ono przez mieszkańców Istebnej szukających nowych terenów pod łąki i pastwiska. Jako że były one dotąd porośnięte lasami, które tworzyły naturalną ochronę przed niepożądanym wtargnięciem obcych wojsk na teren Księstwa Cieszyńskiego (był to okres wojny trzydziestoletniej) osadnictwo to i związane z tym karczowanie lasów nie było mile widziane przez cieszyńskich Piastów, a księżna Elżbieta Lukrecja rozkazała swym leśnikom pierwsze tutejsze chałupy zburzyć. Za początek miejscowości uznaje się dziś rok 1712. Wtedy to na obszarze dzisiejszego Koniakowa stwierdzono pierwszych sześć stałych chałup. W następnych sześciu latach dołączyło do nich kolejnych dziewięć^[9].

Pierwsi osadnicy nie posiadali w ogóle ziemi ornej, a jedynie łąki służące za pastwiska. Zajmowali się wyłącznie wypasaniem bydła. Przez „dorabianie” sobie kolejnych pastwisk kosztem lasów nierzadko popadali w konflikty z nadzorcami leśnymi. Konflikty ustały, gdy miejscowy system obronny zaczął tracić na znaczeniu, a opłaty i czynsze od łąk i pasionego na nich bydła wnoszone przez osadników stały się dla książęcych urzędników bardziej istotne niż interes obrony kraju. Samodzielna gmina powstała w 1816 roku. Jej obszar po wydzieleniu z sąsiedniej Istebnej wynosił 433 morgi, z czego było jedynie 87 mórg pól uprawnych, a resztę stanowiły łąki kośne i pastwiska. Za nazwę nowej wsi obrano Koniaków, nadać ją mieli prawdopodobnie osadnicy pochodzący z Koniakowa pod Cieszynem^[9]. W herbie umieszczono konia.

Według austriackiego spisu ludności z 1900 w 185 budynkach w Koniakowie na obszarze 1088 hektarów mieszkało 1069 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 98,3 os./km², z czego wszyscy byli polskojęzyczni, 939 (87,8%) mieszkańców było katolikami, a 130 (12,2%) ewangelikami^[10]. Do 1910 roku liczba budynków wzrosła do 196 a mieszkańców do 1120^[11].

Około 1904 został tu założony cmentarz rzymskokatolicki. Z jego obszaru wydzielony został również cmentarz ewangelicki, jednak pochówki wiernych tego wyznania prowadzone były w dalszym ciągu na cmentarzu w Istebnej, wobec czego ewangelicka część nekropolii pozostawała przez długi czas nieużywana. Została ostatecznie poświęcona 19 października 1924 przez ks. Karola Krzywonia z parafii w Nawsiu^[12].

W wyborach do austriackiej Rady Państwa w 1911 roku wygrali tutaj polscy kandydaci narodowi, zdobywając 159 głosów (99,4%); na socjalistów został oddany 1 głos; nikt nie głosował na kandydata „ślązakowców”^[13]. W lipcu 1920 roku decyzją Rady Ambasadorów Koniaków wraz z całą wschodnią częścią Śląska Cieszyńskiego znalazł się w granicach Polski.

W okresie międzywojennym rozwinęło się tu narciarstwo. W 1923 odbyły się pierwsze zawody, w których uczestniczyło 46 dziewcząt i chłopców.

Od roku 1945 istniała tu strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza, która została rozformowana w roku 1954.

W latach 1945–1954 miejscowość była siedzibą gminy Koniaków, a 1954–72 gromady Koniaków. W 1954 do Koniakowa przyłączono przysiółki Beskid (Pietraszyna), Kosarzyska i Rupienka z Kamesznicy w powiecie żywieckim^[14].

W latach 1975–1998 położona była w województwie bielskim.

Religia

We wsi działa rzymskokatolicka parafia św. Bartłomieja^[15]. Miejscowi wierni Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego należą do parafii w Istebnej^[16].

Turystyka

Przez miejscowość przechodzą następujące trasy rowerowe:

• Główny Karpacki Szlak Rowerowy (621 km)
• zielona trasa rowerowa nr 253 – Istebna – Jaworzynka – Koniaków (28 km)

Galeria

• 
  Przysiółek Wyżrana
• 
  Przydrożna kaplica
  w Koniakowie
• 
  Kościół w Koniakowie
• 
  Garbarnia
  z Koniakowa w Górnośląskim Parku Etnograficznym
• 
  Corocznie w Koniakowie z początkiem maja odbywa się wiosenny redyk tzw. miyszani owiec.

Opisana panorama z Koniakowa

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 56974
2. NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06] .
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 495 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
4. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
5. TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
6. Gmina Istebna: Gmina Istebna: Powierzchnia. [w:] www.ug.istebna.pl [on-line]. [dostęp 2010-12-07].
7. Gmina Istebna: Gmina Istebna: Ludność. [w:] www.ug.istebna.pl [on-line]. 2013. [dostęp 2013-02-04].
8. Forma Rdżawka (pisana przez „ż”) jest najprawdopodobniej wynikiem błędu: nie dość, że karkołomna fonetycznie, to niepotwierdzona wcześniej w źródłach. W zapisach archiwalnych funkcjonuje jako Rdzawka lub Rzawka (w gwarze górali śląskich: Rdzowka, Rzowka): ...kup Jakuba Ligoczkeho na Rzawcze Bagno rzeczene, na ktere obydli wystawene ma, do sallasse Rzawky (1718). Na późniejszych mapach już jako Rdzawka lub Rzawka. Jest to nazwa topograficzna: rdzawka ‘mokradło, bagno, trzęsawisko z rdzawą, żelazistą wodą’ (Robert Mrózek: „Nazwy miejscowe dawnego Śląska Cieszyńskiego”, Uniwersytet Śląski i Beskidzkie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, Katowice – Bielsko-Biała1984 ISBN 82-00-00622-2).
9. Franciszek Popiołek: Historia osadnictwa w Beskidzie Śląskim, Pamiętniki Instytutu Śląskiego t. XIII, wyd. Instytut Śląski, Katowice 1939, s. 171-174.
10. Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906. (niem.). Brak numerów stron w książce
11. Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912. (niem.). Brak numerów stron w książce
12. W górach, ponad granicami [online], luteranie.pl [dostęp 2023-08-28] .
13. G. Wnętrzak, Znaczenie ruchu kożdoniowskiego na Śląsku Cieszyńskim w świetle wyborów z 1909 i 1911 roku, „Pamiętnik Cieszyński”, t. 18, 2003, s. 61.
14. Uchwała Nr 16/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu cieszyńskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 15 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 5 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 10, Poz. 54).
15. Świętego Bartłomieja Apostoła (Koniaków) [online], diecezja.bielsko.pl [dostęp 2023-08-28] .
16. Jaka jest geneza tej małej ewangelickiej parafii na Śląsku Cieszyńskim? [online], istebna.luteranie.pl [dostęp 2023-08-28] .

Bibliografia

• Mirosław Barański: Beskid Śląski. Przewodnik, Wydanie I. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2007, s. 408–409. ISBN 978-83-89188-71-7.

• www.koniakow.eu – strona 300-lecia Koniakowa
• www.koniakow.pl – strona poświęcona miejscowości