Szwadron Kawalerii KOP „Stołpce”

Szwadron Kawalerii KOP „Stołpce”

9 szwadron kawalerii

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1924
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	„Stołpce”
Dowódcy
Ostatni	mjr Stanisław Neyman
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Numer	kryptonimowy: 28[a]
Dyslokacja	Stołpce
Formacja	Korpus Ochrony Pogranicza
Rodzaj wojsk	kawaleria
Podległość	2 Brygada OP pułk KOP „Snów” 38 Dywizja Piechoty

Patrol

Na patrolu

Szwadron Kawalerii KOP „Stołpce” – pododdział kawalerii Korpusu Ochrony Pogranicza.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na posiedzeniu Politycznego Komitetu Rady Ministrów, w dniach 21–22 sierpnia 1924, zapadła decyzja powołania Korpusu Wojskowej Straży Granicznej. 12 września 1924 Ministerstwo Spraw Wojskowych wydało rozkaz wykonawczy w sprawie utworzenia Korpusu Ochrony Pogranicza^[2], a 17 września instrukcję określającą jego strukturę^[3]. W skład szwadronu wchodzić miały cztery plutony liniowe i drużyna dowódcy szwadronu. Według etatu szwadron liczyć powinien trzech oficerów, 19 podoficerów i 65 ułanów. Na uzbrojeniu posiadał 77 karabinków, 7 pistoletów oraz 82 szable^[4].

Szwadron był podstawową jednostką taktyczną kawalerii KOP. Zadaniem szwadronu było prowadzenie działań pościgowych, patrolowanie terenu, w dzień i w nocy, na odległości nie mniejsze niż 30 km, a także utrzymywanie łączności między odwodami kompanijnymi, strażnicami i sąsiednimi oddziałami oraz eskortowanie i organizowanie posterunków pocztowych. Wymienione zadania szwadron realizował zarówno w strefie nadgranicznej, będącej strefą ścisłych działań KOP, jak również w pasie ochronnym sięgającym około 30 km w głąb kraju^[5]. Szwadron był też jednostką organizacyjną, wyszkoleniową, macierzystą i pododdziałem gospodarczym^[6] .

W lipcu 1929 zreorganizowano kawalerię KOP. Zorganizowano dwie grupy kawalerii. Podział na grupy uwarunkowany był potrzebami szkoleniowymi i zadaniami kawalerii KOP w planie „Wschód”^[7]. Szwadron wszedł w skład grupy północnej^[8]. Przyjęto też zasadę, że szwadrony przyjmą nazwę miejscowości będącej miejscem ich stacjonowania^[8]. Obok nazwy geograficznej, do 1931 stosowano również numer szwadronu^[9].

W 1934(?)1932^[b] dokonano kolejnego podziału szwadronów. Tym razem na trzy grupy inspekcyjne. Szwadron wszedł w skład grupy środkowej^[11]. Jednostką administracyjną dla szwadronu był batalion KOP „Stołpce”^[14]. Konie w poszczególnych szwadronach dobierano według maści. W szwadronie „Stołpce” były jasne kasztany^[15].

W 1938 nastąpiła reorganizacja podporządkowania i struktur kawalerii KOP. Szwadrony zakwalifikowano do odpowiednich typów jednostek w zależności od miejsca stacjonowania^[c]. Szwadron zakwalifikowano do grupy II^[17]. Organizacja szwadronu kawalerii na dzień 20 listopada 1938 przedstawiała się następująco: dowódca szwadronu, szef szwadronu, drużyna ckm^[d], drużyna gospodarcza, patrol telefoniczny i dwa plutony liniowe^[16] po cztery sekcje^[18], w tym sekcję rkm^[6] . Liczył 2 oficerów, 1 chorążego, 6 podoficerów zawodowych, 4 podoficerów nadterminowych i 72 ułanów. Na uzbrojeniu posiadał 2 ckm, 2 rkm, 73 karabinki, 76 szabel. Posiadał też 83 konie wierzchowe^[19]. Szwadron wchodził w skład pułku KOP „Snów”^[17].

Szwadron zmobilizowano w czasie mobilizacji powszechnej w sierpniu 1939^[20]. Wspólnie ze szwadronem „Kleck” utworzył dywizjon, który stanowił kawalerię dywizyjną 38 Dywizji Piechoty^[21][22].

Żołnierze szwadronu

Dowódcy szwadronu:

• mjr Kazimierz Duchnowski (1925)^[23]
• mjr Władysław Teodor Matuszewicz^[24][e], był w 1927^[25]  – do 6 lipca 1929 → kwatermistrz 7 psk^[26] :
• rtm. Romuald Jaworski (16 lipca 1929 – 31 marca 1930 → Przeniesiony do 5 puł)^[26] 
• rtm. Henryk Wolman (14 kwietnia 1930^[26]  – 1938)^[25] 
• rtm. / mjr Stanisław Nakoniecznikoff-Klukowski (4 maja 1938^[25]  – sierpnia 1939)
• mjr Stanisław Neyman z 14 puł (1939 dowódca dywizjonu^[21])
• por. Zdzisław Biały z 26 puł (1939 dowódca szwadronu w składzie kawalerii dywizyjnej^[22])

Obsada oficerska szwadronu w maju 1929^[26] :

• dowódca szwadronu – mjr Władysław Teodor Matuszewicz
• dowódca szwadronu – rtm. Józef Grubowski
• dowódca plutonu – por. Rudolf Kubisz
• dowódca plutonu – por. Henryk Litko
• dowódca plutonu – por. Józef Doda
• dowódca plutonu – por. Apolinary Walerian

Obsada personalna kawalerii 38 DP ^[22]:

• dowódca dywizjonu – mjr Stanisław Neyman
• zastępca dowódcy szwadronu – por. Jarosław Suchorski z 2 psk
• dowódca szwadronu „Stołpce” – por. Zdzisław Biały z 26 p.uł.
• dowódca szwadronu „Kleck” – por. Leopold Denhoffner
• oficerowie młodsi:

ppor. rez. Mieczysław Mickiewicz z 2 p.uł.

ppor. rez. Henryk Sarnacki z 26 p.uł.

ppor. rez. Lucjan Smolicz

ppor. rez. Włodzimierz Żuk z 26 p.uł.

• kwatermistrz – chor. Franciszek Grużalski
• szef dywizjonu – st. wachm. Życki

Uwagi

1. Zarządzenie szefa sztabu Korpusu Ochrony Ochrony Pogranicza ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna w sprawie używania w dowództwie KOP kryptonimów zamiast nazw jednostek KOP^[1].
2. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz podają, że podział kawalerii na trzy grupy nastąpił w 1934^[10][11][12].
   Mijakowski i Rozdżestwieński twierdzą, że kawaleria KOP podzielona była na trzy grupy już w 1932^[13].
3. W 1938 nastąpił podział kawalerii KOP na szwadrony typu I, II i III. Szwadrony typu I stacjonowały poza m.p. dowództw batalionów KOP, szwadrony typu II stacjonowały w m.p. batalionów KOP. Typ III posiadał szwadron „Nowe Świeciany”^[16].
4. Stan drużyny ckm w szwadronie był znacznie niższy od stanu nakazanego „Regulaminem kawalerii cz.III”. Drużyna składała się z 15 żołnierzy i 19 koni. W jej skład wchodzili: drużynowy, 2 karabinowych, 2 celowniczych, 2 taśmowych, 2 amunicyjnych, 6 koniowodnych i 4 juki^[6] .
5. Mjr Władysław Teodor Matuszewicz 6 lipca 1929 został przeniesiony z KOP do 7 psk na stanowisko kwatermistrza. 31 marca 1930 został przeniesiony do Dowództwa 14 DP na stanowisko szefa taborów. → Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 11 z 6 lipca 1929, s. 214. Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 8 z 31 marca 1930, s. 108.

Przypisy

1. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 426.
2. Prochwicz 2003 ↓, s. 11–12.
3. Dominiczak 1992 ↓, s. 111.
4. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 21.
5. Falkiewicz 1925 ↓, s. 4–6.
6. Zarządzenie nr L.5201/tj.org./38 ↓.
7. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 35.
8. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 34.
9. Wiśniewska i Promińska 2013 ↓, s. 2.
10. Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 156.
11. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 44.
12. Prochwicz 2003 ↓, s. 51.
13. Mijakowski i Rozdżestwieński 2013 ↓, s. 15.
14. Zarządzenie nr L.500/Tjn.Og.Org/37 ↓, s. 2 zał. 47.
15. Kościański 1994 ↓, s. 58.
16. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 52.
17. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 58.
18. Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 158.
19. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 52 i 149.
20. Prochwicz 2003 ↓, s. 79.
21. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 91.
22. Mijakowski i Rozdżestwieński 2013 ↓, s. 17.
23. Falkiewicz 1925 ↓, s. 35.
24. Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 144, 488.
25. Wykazy imienne oficerów KOP ↓.
26. Obsada oficerska B KOP „Nowogródek” ↓.

Bibliografia

• Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1925.
• Zdzisław Kościański: Kawaleria Korpusu Ochrony Pogranicza w latach 1924–1939. W: Lech Grochowski(red.): Korpus Ochrony Pogranicza w 70 rocznicę powstania. Materiały z konferencji popularnonaukowej. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1994.
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa-Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 83-88067-48-8.
• Krzysztof Mijakowski, Paweł Rozdżestwieński: Kawaleria Korpusu Ochrony Pogranicza. Wielka księga jazdy polskiej 1918-1939. Tom 44. Edipresse Polska SA, 2013. ISBN 978-83-7769-888-4.
• Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 83-900217-9-4.
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), s. 148–160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo Czasopisma Wojskowe. ISSN 0043-7182. 
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• Iwona Wiśniewska, Katarzyna Promińska: Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Brygada Korpusu Ochrony Pogranicza «Wilno»”. Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2013.
• Wykazy imienne oficerów brygad, pułków, batalionów oraz pozostałych jednostek Korpusu Ochrony Pogranicza w latach 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/287.)
• Wykaz zmian stanu oficerów Brygady KOP „Nowogródek” w latach 1927–1935 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.182/17.)
• Zarządzenie organizacyjne dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza nr L.5201/tj.org./38 z 3 listopada 1938.
• Zarządzenie dowódcy KOP w sprawie reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza („R.3” I Faza) nr L.500/Tjn.Og.Org/37 z 23 lutego 1937. (sygn.177/132.)