Szwadron Kawalerii KOP „Krasne”

Szwadron Kawalerii KOP „Krasne”

8 szwadron kawalerii

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1924
Rozformowanie	1939
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Numer	kryptonimowy: 98[a]
Dyslokacja	Krasne nad Uszą
Formacja	Korpus Ochrony Pogranicza
Rodzaj wojsk	kawaleria
Podległość	3 Brygada OP pułk KOP „Wilejka”

Pododdziały batalionu KOP „Krasne” i szwadronu na rynku w Krasnem

Szwadron na rynku w Krasnem

Szwadron na rynku w Krasnem

Szwadron Kawalerii KOP „Krasne” – pododdział kawalerii Korpusu Ochrony Pogranicza.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na posiedzeniu Politycznego Komitetu Rady Ministrów, w dniach 21-22 sierpnia 1924, zapadła decyzja powołania Korpusu Wojskowej Straży Granicznej. 12 września 1924 Ministerstwo Spraw Wojskowych wydało rozkaz wykonawczy w sprawie utworzenia Korpusu Ochrony Pogranicza^[2], a 17 września instrukcję określającą jego strukturę^[3]. Jesienią 1924, w składzie 3 Brygady Ochrony Pogranicza, rozpoczęto formowanie jednostki 8 szwadronu kawalerii KOP Krasne^[4]. W skład szwadronu wchodzić miały cztery plutony liniowe i drużyna dowódcy szwadronu. Według etatu szwadron liczyć powinien trzech oficerów, 19 podoficerów i 65 ułanów. Na uzbrojeniu posiadał 77 karabinków, 7 pistoletów oraz 82 szable^[5].

Szwadron był podstawową jednostką taktyczną kawalerii KOP. Zadaniem szwadronu było prowadzenie działań pościgowych, patrolowanie terenu, w dzień i w nocy, na odległości nie mniejsze niż 30 km, a także utrzymywanie łączności między odwodami kompanijnymi, strażnicami i sąsiednimi oddziałami oraz eskortowanie i organizowanie posterunków pocztowych. Wymienione zadania szwadron realizował zarówno w strefie nadgranicznej, będącej strefą ścisłych działań KOP, jak również w pasie ochronnym sięgającym około 30 km w głąb kraju^[6]. Szwadron był też jednostką organizacyjną, wyszkoleniową, macierzystą i pododdziałem gospodarczym^[7] . Jednostką administracyjną dla szwadronu był pułk KOP „Wilejka”, ale zaopatrywał go batalion KOP „Krasne”^[8].

Latem 1929 szwadron wszedł w skład pułku KOP „Wilejka”^[9].

W lipcu 1929 zreorganizowano kawalerię KOP. Zorganizowano dwie grupy kawalerii. Podział na grupy uwarunkowany był potrzebami szkoleniowymi i zadaniami kawalerii KOP w planie „Wschód”^[10]. Szwadron wszedł w skład grupy północnej^[11]. Przyjęto też zasadę, że szwadrony przyjmą nazwę miejscowości będącej miejscem ich stacjonowania^[11]. Obok nazwy geograficznej, do 1931 stosowano również numer szwadronu^[12].

W 1934(?)1932^[b] dokonano kolejnego podziału szwadronów. Tym razem na trzy grupy inspekcyjne. Szwadron wszedł w skład grupy północnej^[14].

W 1938 nastąpiła reorganizacja podporządkowania i struktur kawalerii KOP. Szwadrony zakwalifikowano do odpowiednich typów jednostek w zależności od miejsca stacjonowania^[c]. Szwadron zakwalifikowano do grupy II^[18]. Szwadron podlegał pod pułk KOP Wilejka^[19]. Organizacja szwadronu kawalerii na dzień 20 listopada 1938 przedstawiała się następująco: dowódca szwadronu, szef szwadronu, drużyna ckm^[d], drużyna gospodarcza, patrol telefoniczny i dwa plutony liniowe^[17] po cztery sekcje^[20], w tym sekcję rkm^[7] . Liczył 2 oficerów, 1 chorążego, 6 podoficerów zawodowych, 4 podoficerów nadterminowych i 72 ułanów. Na uzbrojeniu posiadał 2 ckm, 2 rkm, 73 karabinki, 76 szabel. Posiadał też 83 konie wierzchowe^[21]. Szwadron wchodził w skład pułku KOP „Wilejka”^[18].

31 sierpnia 1939, będący w składzie pułku KOP „Wilejka”, szwadron kawalerii „Krasne” ochraniał odcinek granicy państwowej w okolicach miejsca stacjonowania^[22].

Walki szwadronu

17 września szwadron dowodzony przez por. Ryszarda Cieślińskiego osłaniał batalion „Krasne” i wycofywał się po osi Mołodeczno-Bienica^[23] . W okolicach Juryszan zaatakowany został przez sowiecki 8 pułk czołgów 36 Dywizji Kawalerii^[23] .

Zaskoczenie spotkaniem było obustronne. Obrazuje to relacja kpr. rez. Wincentego Surynta^[24]:

Doszliśmy do wsi Plebania [...]. Było już widno, ranek mglisty, ale widoczność dobra. Por. Sanok kazał mi wraz z moją sekcją zjechać z pagórka, minąć wieś Plebania, oddaloną jakieś 200 m od szczytu wzgórza i zjechać na drogę aż do zakrętu traktu. Wyznaczyłem st. ułana Sawickiego na prawego szperacza, a drugiego ze służby czynnej na lewego, sam jechałem za nimi, a za mną bokiem traktu reszta sekcji jeden za drugim. Po obu stronach traktu rosły wysokie drzewa. Jedziemy, karabinki na udach, rozglądamy się bacznie wokoło. Dwaj ze szpicy dojeżdżają do zakrętu, blisko 1 km od wsi Plebania. Po prawej stronie zakrętu o 200 m wieś Łosie, po lewej wieś Krasowszczyzna. Gdy dojechałem do zakrętu, zobaczyłem czołgi bolszewickie stojące w dwu rzędach na drodze. Obsługa wokół nich, bez ubezpieczenia, po prostu jedli śniadanie. Czołgi były oddalone o jakieś 200 m od zakrętu. Gdy szperacze zatrzymali się - ujrzałem następujący widok: Na wieży pierwszego czołgu siedział żołnierz sowiecki z gazetą w ręku, a gdy zobaczył naszych, zaczął kiwać na Sawickiego, aby ten się przybliżył. St. ułan Sawicki bez namysłu podniósł karabinek i strzelił do czołgisty. Gazeta zaczęła się natychmiast robić czerwona. Ja w tym czasie krzyknąłem: „Wracać!”, a równocześnie z dwóch cekaemów poszły od nich serie na naszych szperaczy.

Zwłoki st. ułana Sawickiego zostały rozjechane przez czołgi. W niedalekiej rodzinnej wsi Jarewszczyzna powstała jego symboliczna mogiła z ziemi zebranej przez matkę w miejscu upadku jej syna z konia^[25].

Spotkanie ze szpicą rozpoznawczą 2 plutonu liniowego szwadronu Kawalerii KOP „Krasne” źródło sowieckie przedstawiają jako poważną potyczkę ogniową, w wyniku której okrążono i rozbito oddział polski^[25].

Po walce szwadron rozproszył się. Pozostałość szwadronu pod dowództwem rtm. Antona oraz grupy żołnierzy batalionu „Krasne” zostały okrążone w Rudominie i rano 19 września poddały się^[23] .

Żołnierze szwadronu

Dowódcy szwadronu

• rtm. Stanisław Czuczełowicz (1925^[26] – był w 1928^[27] )
• rtm. Wacław Florkowski (był w 1937)^[27] 
• rtm. Konstanty Anton^[e] z 13 p.uł. (22 kwietnia 1937^[27]  – 1939^[22][29])

Obsada personalna w marcu 1939

Ostatnia „pokojowa” obsada oficerska szwadronu^[30][f]

• dowódca szwadronu – rtm. Anton Konstanty
• oficer szwadronu – por. Krychowski Bolesław Hilary

Uwagi

1. Zarządzenie szefa sztabu Korpusu Ochrony Ochrony Pogranicza ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna w sprawie używania w dowództwie KOP kryptonimów zamiast nazw jednostek KOP^[1].
2. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz podają, że podział kawalerii na trzy grupy nastąpił w 1934^[13][14][15].
   Mijakowski i Rozdżestwieński twierdzą, że kawaleria KOP podzielona była na trzy grupy już w 1932^[16].
3. W 1938 nastąpił podział kawalerii KOP na szwadrony typu I, II i III. Szwadrony typu I stacjonowały poza m.p. dowództw batalionów KOP, szwadrony typu II stacjonowały w m.p. batalionów KOP. Typ III posiadał szwadron „Nowe Świeciany”^[17].
4. Stan drużyny ckm w szwadronie był znacznie niższy od stanu nakazanego „Regulaminem kawalerii cz.III”. Drużyna składała się z 15 żołnierzy i 19 koni. W jej skład wchodzili: drużynowy, 2 karabinowych, 2 celowniczych, 2 taśmowych, 2 amunicyjnych, 6 koniowodnych i 4 juki^[7] .
5. Anton Konstanty (1900-1940), rtm., w KOP od 1937. W 1939 dowódca szwadronu kawalerii KOP „Krasne”. Po walkach z oddziałami Armii Czerwonej w Rudominie dostał się do niewoli. Więzień obozu w Kozielsku. Zamordowany przez NKWD^[28].
6. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[31].

Przypisy

1. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 426.
2. Prochwicz 2003 ↓, s. 11-12.
3. Dominiczak 1992 ↓, s. 111.
4. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 23.
5. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 21.
6. Falkiewicz 1925 ↓, s. 4-6.
7. Zarządzenie nr L.5201/tj.org./38 ↓.
8. Zarządzenie nr L.500/Tjn.Og.Org/37 ↓, s. 2 i 3 zał. 47.
9. Prochwicz 2003 ↓, s. 38.
10. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 35.
11. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 34.
12. Wiśniewska i Promińska 2013 ↓, s. 2.
13. Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 156.
14. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 44.
15. Prochwicz 2003 ↓, s. 51.
16. Mijakowski i Rozdżestwieński 2013 ↓, s. 15.
17. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 52.
18. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 58.
19. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 68.
20. Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 158.
21. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 52 i 149.
22. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 91.
23. Prochwicz 2000 ↓.
24. Prochwicz 2003 ↓, s. 226-227.
25. Prochwicz 2003 ↓, s. 227.
26. Falkiewicz 1925 ↓, s. 35.
27. Wykazy imienne oficerów KOP ↓.
28. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 709.
29. Mijakowski i Rozdżestwieński 2013 ↓, s. 17.
30. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 945.
31. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.

Bibliografia

• Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919-1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
• Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1925.
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa-Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 83-88067-48-8.
• Krzysztof Mijakowski, Paweł Rozdżestwieński: Kawaleria Korpusu Ochrony Pogranicza. Wielka księga jazdy polskiej 1918-1939. Tom 44. Edipresse Polska SA, 2013. ISBN 978-83-7769-888-4.
• Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 83-900217-9-4.
• Jerzy Prochwicz. Walki oddziałów KOP na obszarach północno-wschodniej Polski. „Białoruskie Zeszyty Historyczne”. 13, 2000. Białystok. ISSN 1232-7468. 
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), s. 148-160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo Czasopisma Wojskowe. ISSN 0043-7182. 
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik Oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Iwona Wiśniewska, Katarzyna Promińska: Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Brygada Korpusu Ochrony Pogranicza «Wilno»”. Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2013.
• Wykazy imienne oficerów brygad, pułków, batalionów oraz pozostałych jednostek Korpusu Ochrony Pogranicza w latach 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/287.)
• Zarządzenie organizacyjne dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza nr L.5201/tj.org./38 z 3 listopada 1938.
• Zarządzenie dowódcy KOP w sprawie reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza („R.3” I Faza) nr L.500/Tjn.Og.Org/37 z 23 lutego 1937. (sygn.177/132.)