Szwadron Kawalerii KOP „Iwieniec”

Szwadron Kawalerii KOP „Iwieniec”

2 szwadron kawalerii

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1924
Rozformowanie	1939
Dowódcy
Ostatni	rtm. Ksawery Wejtko
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Numer	kryptonimowy: 82[a]
Dyslokacja	Iwieniec
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Formacja	Korpus Ochrony Pogranicza
Rodzaj wojsk	kawaleria
Podległość	2 Brygada OP pułk KOP „Wołożyn”

Szwadron Kawalerii KOP „Iwieniec” – pododdział kawalerii Korpusu Ochrony Pogranicza.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na posiedzeniu Politycznego Komitetu Rady Ministrów, w dniach 21-22 sierpnia 1924, zapadła decyzja powołania Korpusu Wojskowej Straży Granicznej. 12 września 1924 Ministerstwo Spraw Wojskowych wydało rozkaz wykonawczy w sprawie utworzenia Korpusu Ochrony Pogranicza^[2], a 17 września instrukcję określającą jego strukturę^[3]. Jesienią 1924, w składzie 2 Brygady Ochrony Pogranicza, rozpoczęto formowanie jednostki 2 szwadronu kawalerii^[4]. W skład szwadronu wchodzić miały cztery plutony liniowe i drużyna dowódcy szwadronu. Według etatu szwadron liczyć powinien trzech oficerów, 19 podoficerów i 65 ułanów. Na uzbrojeniu posiadał 77 karabinków, 7 pistoletów oraz 82 szable^[5]. 1 kwietnia 1925 2 szwadron przeniósł się do nowo wybudowanych koszar^[6].

Szwadron był podstawową jednostką taktyczną kawalerii KOP. Zadaniem szwadronu było prowadzenie działań pościgowych, patrolowanie terenu, w dzień i w nocy, na odległości nie mniejsze niż 30 km, a także utrzymywanie łączności między odwodami kompanijnymi, strażnicami i sąsiednimi oddziałami oraz eskortowanie i organizowanie posterunków pocztowych. Wymienione zadania szwadron realizował zarówno w strefie nadgranicznej, będącej strefą ścisłych działań KOP, jak również w pasie ochronnym sięgającym około 30 km w głąb kraju^[7]. Szwadron był też jednostką organizacyjną, wyszkoleniową, macierzystą i pododdziałem gospodarczym^[8] .

21 kwietnia 1929 wachmistrz Glapa na łamach „Żołnierza Polskiego” poinformował czytelników o obchodach Wielkanocy w 2 szwadronie kawalerii, a w szczególności w rezurekcji, w kościele w Iwieńcu i święconym. Ta ostatnia uroczystość odbyła się z udziałem dowódcy 6 batalionu granicznego, podpułkownika Józefa Gizy oraz oficera szwadronu, rotmistrza Wiktora Tadeusza Blachani i szefa szwadronu, starszego wachmistrza Minurskiego^[9].

W lipcu 1929 zreorganizowano kawalerię KOP. Zorganizowano dwie grupy kawalerii. Podział na grupy uwarunkowany był potrzebami szkoleniowymi i zadaniami kawalerii KOP w planie „Wschód”^[10]. Szwadron wszedł w skład grupy północnej^[11]. Przyjęto też zasadę, że szwadrony przyjmą nazwę miejscowości będącej miejscem ich stacjonowania^[11]. Obok nazw geograficznych, do 1931 stosowano również numer szwadronu^[12].

W 1934(?)1932^[b]roku dokonano kolejnego podziału szwadronów. Tym razem na trzy grupy inspekcyjne. Szwadron wszedł w skład grupy środkowej^[13]. Jednostką administracyjną dla szwadronu był batalion KOP „Iwieniec”^[14]. Konie w poszczególnych szwadronach dobierano według maści. W szwadronie „Iwieniec” konie były kare^[15].

W 1938 nastąpiła reorganizacja podporządkowania i struktur kawalerii KOP. Szwadrony zakwalifikowano do odpowiednich typów jednostek w zależności od miejsca stacjonowania^[c]. Szwadron zakwalifikowano do grupy II^[16]. Szwadron podlegał pod pułk KOP Wilejka^[17]. Organizacja szwadronu kawalerii na dzień 20 listopada 1938 przedstawiała się następująco: dowódca szwadronu, szef szwadronu, drużyna ckm^[d], drużyna gospodarcza, patrol telefoniczny i dwa plutony liniowe^[18] po cztery sekcje^[19] w tym sekcję rkm^[8] . Liczył 2 oficerów, 1 chorążego, 6 podoficerów zawodowych, 4 podoficerów nadterminowych i 72 ułanów. Na uzbrojeniu posiadał 2 ckm, 2 rkm, 73 karabinki, 76 szabel. Posiadał też 83 konie wierzchowe^[20]. Szwadron wchodził w skład pułku KOP „Wołożyn”^[16].

31 sierpnia 1939, będący w składzie pułku KOP Wilejka, szwadron kawalerii Iwaniec ochraniał odcinek granicy państwowej w okolicach miejsca stacjonowania^[21].

Działania szwadronu w 1939

17 września 1939 szwadron wycofał się bez walki z rubieży strażnic^[22] . Otoczony w rejonie Oran, został rozwiązany. Część sił w dniach 25-28 września przekroczyła granicę polsko-litewską^[23][e].

Żołnierze szwadronu

Dowódcy szwadronu

• por. Roman Koperski (p.o. do 1926^[24][f])
• por. / rtm. Leonard Szymanowski z 6 puł. (od 19 IV 1926^[g])
• mjr kaw. Ryszard Perkowski^[h] (5 V 1926 − 14 VII 1926 → dowódca szwadronu w 22 puł.^[25])^[26][27]
• rtm. Leonard Szymanowski (14 VII 1926 – 29 X 1930 → przeniesiony do 25 puł.^[26][27][28] )
• rtm. Lucjan Antoni Szymański (29 X 1930 – 1 IX 1933)^[26][28] 
• rtm. Konstanty Kułagowski (2 IX – 25 X 1933)^[26]
• rtm. Józef Czesław Wilczyński^[i] (2 III 1934 – V 1939)^{[30] [26][31]}
• rtm. Ksawery Wejtko z 7 psk (1 VI – 17 IX 1939^[26][21][32])

Młodsi oficerowie szwadronu

• por. kaw. Wiktor Moczulski (11 VI 1927 – 11 IV 1933 → 9 psk)

Obsada oficerska szwadronu w sierpniu 1929^[33] 

• dowódca szwadronu – rtm. Leonard Szymanowski
• oficer młodszy szwadronu – rtm. Wiktor Tadeusz Blachani z 8 psk (od XI 1928)^[34]
• oficer młodszy szwadronu – por. Wacław Władysław Wegenko z 21 puł.

Obsada personalna w marcu 1939

Ostatnia „pokojowa” obsada oficerska szwadronu^[35][j]

• dowódca szwadronu – rtm. Józef Czesław Wilczyński
• oficer szwadronu – por. Henryk Bielański

Obsada „wojenna” szwadronu^[32]

• dowódca szwadronu – rtm. Ksawery Wejtko z 7 psk
• młodszy oficer szwadronu – por. Zbigniew Giera z 16 puł.
• młodszy oficer szwadronu – chor. Laskowski

Uwagi

1. Zarządzenie szefa sztabu Korpusu Ochrony Ochrony Pogranicza ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna w sprawie używania w dowództwie KOP kryptonimów zamiast nazw jednostek KOP^[1].
2. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz podają, że podział kawalerii na trzy grupy nastąpił w 1934 → Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 156, Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 44 i Prochwicz 2003 ↓, s. 51.
   Mijakowski i Rozdżestwieński twierdzą, że kawaleria KOP podzielona była na trzy grupy już w 1932 → Mijakowski i Rozdżestwieński 2013 ↓, s. 15
3. W 1938 nastąpił podział kawalerii KOP na szwadrony typu I, II i III. Szwadrony typu I stacjonowały poza m.p. dowództw batalionów KOP, szwadrony typu II stacjonowały w m.p. batalionów KOP. Typ III posiadał szwadron "Nowe Świeciany" → Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 52
4. Stan drużyny ckm w szwadronie był znacznie niższy od stanu nakazanego „Regulaminem kawalerii cz.III”. Drużyna składała się z 15 żołnierzy i 19 koni. W jej skład wchodzili: drużynowy, 2 karabinowych, 2 celowniczych, 2 taśmowych, 2 amunicyjnych, 6 koniowodnych i 4 juki. → Zarządzenie nr L.5201/tj.org./38 ↓ 
5. Według Prochwicza „[...] dotarł w całości do granicy litewskiej i przekroczył ją” → Prochwicz 2003 ↓, s. 229
6. Por. Roman Koperski został przeniesiony z KOP do Szwadronu Przybocznego Prezydenta Rzeczypospolitej. Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 19 z 6 maja 1926, s. 137.
7. Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 17 z 19 kwietnia 1926, s. 117. Leonard Szymanowski 3 maja 1926 został awansowany na rotmistrza ze starszeństwem z 1 lipca 1925 i 24. lokatą w korpusie oficerów kawalerii.
8. Ryszard Perkowski – urodzony w 1894. W 1918 był organizatorem szwadronu, a następnie dywizjonu jazdy polskiej w oddziałach gen. Lucjana Żeligowskiego. Oddział ten stał się później zalążkiem 14 pułku ułanów jazłowieckich. Uczestnik wojny polsko-sowieckiej.Dowódca szwadronu od 5 maja 1926 do 14 lipca 1926. Potem w sztabie DOK I w Warszawie. We wrześniu 1939 dostał się w niewoli sowieckiej. Zamordowany w Charkowie w 1940. → Głowiński 2009 ↓, s. 33
9. Józef Czesław Wilczyński, rtm., w KOP od 1934. Do mobilizacji dowódca szwadronu kawalerii KOP „Iwieniec". Przydział mobilizacyjny nieznany^[29].
10. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[36].

Przypisy

1. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 426.
2. Prochwicz 2003 ↓, s. 11-12.
3. Dominiczak 1992 ↓, s. 111.
4. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 23.
5. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 21.
6. Meldunki sytuacyjne KOP ↓, s. 68/25.
7. Falkiewicz 1925 ↓, s. 4-6.
8. Zarządzenie nr L.5201/tj.org./38 ↓.
9. „Żołnierz Polski” nr 16 z 21 kwietnia 1929, s. 387.
10. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 35.
11. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 34.
12. Wiśniewska i Promińska 2013 ↓, s. 2.
13. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 44.
14. Zarządzenie nr L.500/Tjn.Og.Org/37 ↓, s. 2 zał. 47.
15. Kościański 1994 ↓, s. 58.
16. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 58.
17. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 68.
18. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 52.
19. Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 158.
20. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 52 i 149.
21. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 91.
22. Prochwicz 2000 ↓.
23. Mijakowski i Rozdżestwieński 2013 ↓, s. 20.
24. Falkiewicz 1925 ↓, s. 35.
25. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 28 z 19 lipca 1926, s. 220.
26. Głowiński 2018 ↓, s. 93.
27. Głowiński 2009 ↓, s. 33.
28. Obsada oficerska pKOP „Wołożyn” ↓.
29. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 757.
30. Wykazy imienne oficerów KOP ↓.
31. Głowiński 2009 ↓, s. 34.
32. Mijakowski i Rozdżestwieński 2013 ↓, s. 17.
33. Obsada oficerska B KOP „Nowogródek” ↓.
34. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 5 listopada 1928, s. 378.
35. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 944.
36. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.

Bibliografia

• Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919-1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
• Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1925.
• Tomasz Głowiński: Pułk KOP „Wołożyn” i chroniona przezeń granica (1929–1939). W: U polskich stali granic. W 90. rocznicę utworzenia Korpusu Ochrony Pogranicza. Artur Ochał (red.) Michał Ruczyński (red.) Paweł Skubisz (red.). Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej, 2018. ISBN 978-83-8098-528-5.
• Tomasz Głowiński: Zapomniany garnizon. Oddziały Korpusu Ochrony Pogranicza w Iwieńcu w latach 1924-1939. Wrocław: Wydawnictwo GAJT, 2009. ISBN 978-83-88178-71-9.
• Zdzisław Kościański: Kawaleria Korpusu Ochrony Pogranicza w latach 1924–1939. W: Lech Grochowski (red.): Korpus Ochrony Pogranicza w 70 rocznicę powstania. Materiały z konferencji popularnonaukowej. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1994.
• Iwona Wiśniewska, Katarzyna Promińska: Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Brygada Korpusu Ochrony Pogranicza «Wilno»”. Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2013.
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa-Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 83-88067-48-8.
• Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 83-900217-9-4.
• Krzysztof Mijakowski, Paweł Rozdżestwieński: Kawaleria Korpusu Ochrony Pogranicza. Wielka księga jazdy polskiej 1918-1939. Tom 44. Edipresse Polska SA, 2013. ISBN 978-83-7769-888-4.
• Jerzy Prochwicz. Walki oddziałów KOP na obszarach północno-wschodniej Polski. „Białoruskie Zeszyty Historyczne”. 13, 2000. Białystok. ISSN 1232-7468. 
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), s. 148-160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo Czasopisma Wojskowe. ISSN 0043-7182. 
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik Oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych z 1928, 1931 i 1934. [dostęp 2016-02-15].
• Meldunki sytuacyjne dowództwa Korpusu Ochrony Pogranicza → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/217.)
• Wykazy imienne oficerów brygad, pułków, batalionów oraz pozostałych jednostek Korpusu Ochrony Pogranicza w latach 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/287.)
• Zarządzenie dowódcy KOP w sprawie reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza („R.3” I Faza) nr L.500/Tjn.Og.Org/37 z 23 lutego 1937. (sygn.177/132.)
• Wykaz zmian stanu oficerów Brygady KOP „Nowogródek” w latach 1927–1935 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.182/17.)
• Wykaz zmian stanu oficerów pułku KOP „Wołożyn” w latach 1929–1935 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.182/27.)
• Zarządzenie organizacyjne dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza nr L.5201/tj.org./38 z 3 listopada 1938.