Bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny we Włocławku

Bazylika katedralna Wniebowzięcia NMP
we Włocławku

nr rej. 54/462 z dnia 01.03.1962[1]
bazylika mniejsza, katedra
Katedra we Włocławku
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Miejscowość	Włocławek
Adres	pl. Mikołaja Kopernika 7 87-800 Włocławek
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny we Włocławku
Wezwanie	Wniebowzięcia NMP
Historia Data rozpoczęcia budowy 1340 Data poświęcenia 1411 Aktualne przeznaczenie diecezja włocławska
Dane świątyni Styl gotyk, neogotyk Wieża kościelna • liczba wież 2 Liczba naw 3 Organy • liczba głosów • liczba manuałów 32 2
Położenie na mapie Włocławka Bazylika katedralna Wniebowzięcia NMP we Włocławku
Położenie na mapie Polski Bazylika katedralna Wniebowzięcia NMP we Włocławku
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Bazylika katedralna Wniebowzięcia NMP we Włocławku
52°39′39,82″N 19°04′04,51″E
Strona internetowa

Przekrój podłużny

Wnętrze katedry

Bazylika katedralna Wniebowzięcia NMP we Włocławku – budowla gotycka wznoszona od 1340 r. (poświęcenie kamienia węgielnego), konsekrowana w 1411 r. po ukończeniu korpusu nawowego. Budowa kontynuowana jeszcze w ciągu XV i na pocz. XVI w., do 1526 (ukończenie wieży północnej). W latach 1883–1901 poważnie regotyzowana, z wymianą detali i podwyższeniem obu wież. Jest to świątynia trzynawowa z węższym i znacznie niższym prezbiterium. Ze znajdujących się wewnątrz zabytków na szczególną uwagę zasługują: witraże z 1360 roku, nagrobek bpa Piotra z Bnina z 1494, drewniana figura Matki Bożej z początku XV w. oraz obraz Wniebowzięcia NMP, Jana Wielkiego z ok. 1480.

Historia

W XII w. włocławska katedra była budynkiem drewnianym. Prawdopodobnie już w XIII w. została zastąpiona budynkiem murowanym. Pierwsza murowana katedra włocławska została spalona przez Krzyżaków w 1329 r. Znajdowała się na południowy wschód od zamku, w pobliżu ulic Gdańskiej, Bednarskiej i Zamczej. Uważa się, że część budulca pochodzącego z rozbiórki spalonej katedry (kamień granitowy) użyto do budowy kamienicy przy ul. Bednarskiej 2^[2].

Kronikarz Jan Długosz odnotował w Rocznikach początek budowy obecnie istniejącego kościoła katedralnego we Włocławku, zainicjowanej przez biskupa Macieja Pałukę z Gołańczy, który miał położyć kamień węgielny 25 marca 1340 roku^[3]. Budowę rozpoczęto w nowym miejscu poza miastem, w pobliżu skarpy wiślanej. W 1350 roku erygowano i uposażono ołtarz śś. Janów i Andrzeja. Wpierw wzniesiono długie prezbiterium w typie medykadenckim i południową zakrystię, które ukończono w 1383 roku^[4]. Po 1358 roku rozpoczęto wznoszenie korpusu głównego. Po śmierci biskupa Macieja Pałuki budowę po 1364 roku kontynuował jego bratanek biskup Zbylut z Gołańczy.

Około 1411 roku ukończono budowę bazylikowego korpusu nawy głównej^[4]. Geneza skromnego kształtu katedry jest przedmiotem dyskusji wśród historyków sztuki, którzy przykładowo proponują pogląd, że wzorem dla niej była katedra w Gnieźnie^[4] lub wzorów należy szukać wśród budowli wywodzących się z tradycji ukształtowanej w środowisku artystycznym Górnej Nadrenii, w tym kościół opactwa Cystersów w Salem^[5]. W 1392 roku odnotowano wydatki na pokrycie dachu. W 1411 nastąpiła pierwsza konsekracja katedry dokonana przez biskupa Jana Kropidłę. W XV i XVI wieku trwały prace nad masywem wieżowym i kaplicami. Czteroramienne sklepienia gwiaździste z przełomu XIV i XV wieku wywodzą się z architektury państwa zakonu krzyżackiego. Do naszych czasów zachowały się 22 kwatery gotyckich witraży pochodzących z okien prezbiterium, obecnie wyeksponowanych w kaplicy Świętej Barbary.

W 2 połowie XV w. zaczęto wznosić kaplice wokół głównego korpusu kościoła. Przy nawie południowej w 1527 r. zbudowano kaplicę św. Marcina i kapitularz, a w 1541 kaplicę Cibavit w 1541. W 1 ćwierci XVI w. dwie z kaplic (kaplicę NMP i przeciwległą św. Kazimierza) przebudowano w stylu manierystycznym. Zostały one przekryte kopułami z latarniami.

W drugiej poł. XVIII w. wyremontowano dach. W 1891 roku prace nad przebudową katedry rozpoczął Konstanty Wojciechowski. Według jego projektu dobudowano wzdłuż nawy północnej kaplice oraz kruchtę zachodnią, uzyskując dzięki temu symetryczne rozwiązanie bryły. Wieże, pierwotnie nie wyższe niż dach nawy głównej, a później przykryte baniastymi kopułami, zostały nadbudowane o dwie strzeliste kondygnacje w stylu neogotyckim. Prace polegały także na wymianie we wnętrzu licznych elementów artykulacji i dekoracji, co spowodowało zatarcie pierwotnego gotyckiego charakteru (nastąpiła np. wymiana maswerków, zworników, wprowadzenie nisz baldachimowych w prezbiterium). Usunięto również dużą część nowożytnego wyposażenia. Prace zakończono w 1902 roku. W 1907 włocławską katedrę ustanowiono bazyliką mniejszą.

Wnętrze

• Wnętrze ozdobione jest polichromią autorstwa braci Stanisława i Zdzisława Jasińskich, wykonaną w latach 1900–1901
• W oknie prezbiterium znajdują się witraże Józefa Mehoffera (1938), z których w środkowym oknie ukazuje Wniebowzięcie NMP
• Gotyckie witraże z około 1350 roku^[6], do dziś częściowo zachowane w kaplicy Świętej Barbary (pierwotnie w prezbiterium)
• Nagrobek biskupa Piotra z Bnina w kaplicy św. Józefa, wykonany w czerwonym marmurze przez Wita Stwosza w 1494 r.
• Gotycki obraz Wniebowzięcia Marii z Warty przypisywany Janowi Wielkiemu, datowany na rok 1475
• renesansowa marmurowa płyta nagrobna biskupa Krzesława z Kurozwęk z 1516 roku
• renesansowa brązowa płyta nagrobna biskupa Jana Karnkowskiego z 1536 roku
• drewniana rzeźba gotycka Matki Bożej z początku XV wieku
• grupa Ostatniej Wieczerzy z 1505 roku, polichromowana
• Wielki Krzyż Tumski, stojący u wejścia do prezbiterium, ufundowany na początku XVII w.
• barokowe stalle z 1683 roku
• na łuku tęczowym nad wejściem do prezbiterium, umieszczona jest neogotycka Grupa Ukrzyżowania.

Do roku 2012, najpierw w prezbiterium, a od lat 70. XX w. w kaplicy Zwiastowania NMP, znajdował się siedmioramienny świecznik o wysokości 310 cm i rozpiętości ramion 380 cm, odlany z brązu w 1596 r. przez ryskiego konwisarza Hansa Meyera dla kościoła św. Piotra w Rydze. Zabytek trafił do Włocławka w czasie II wojny światowej wraz z grupą niemieckich osadników z Łotwy, przesiedlonych w ramach akcji Heim ins Reich. W lutym 2012 r. powrócił do Rygi na mocy porozumienia z władzami Republiki Łotewskiej o repatriacji dóbr kultury^[7].

10 kwietnia 2011 w katedrze odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą ofiarom katastrofy polskiego Tu-154 w Smoleńsku^[8].

W 2018 r. katedra została wpisana na listę pomników historii w ramach akcji „100 Pomników Historii na stulecie odzyskania niepodległości”^[9].

• 
  Tumba Piotra z Bnina, ok. 1493, aut. Wit Stwosz
• 
  Nagrobek w nawie bocznej
• 
  Portal w kruchcie
• 
  Neogotycka grupa Ukrzyżowania
• 
  kaplica Najświętszego Sakramentu
• 
  Witraż w katedrze
• 
  Pomnik Jana Pawła II w nawie bocznej
• 
  Renesansowe sklepienie nad kaplicą Matki Boskiej
• 
  Epitafium Krzesława Kurozwęckiego

Galeria

• 
  Katedra około 1880 roku
• 
  Portal do nawy bocznej
• 
  Krucyfiks na ścianie północnej ścianie
• 
  Rzygacz – Katedra włocławska
• 
  Latarnia kaplicy NMP
• 
  Manierystyczna kaplica NMP, przebudowana z zewnątrz w k. XIX w.
• 
  Bazylika Katedralna we Włocławku - ściana Kopernikańska
• 
  Widok przed 1899 r.

Zobacz też

• Tumba Piotra z Bnina
• Parafia katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny we Włocławku

Przypisy

1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo kujawsko-pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2010-05-24] .
2. Puget W., Paździor M., Chrzanowski T., Kornecki M., Włocławek i okolice, [w:] „Katalog zabytków sztuki w Polsce”, t. XI, z. 18, Warszawa 1988, s. 9.
3. J. Długosz, Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. 9, tłum. J. Mrukówna, Warszawa 1975, s. 270.
4. Andrzej Grzybkowski, „Gotycka Architektura Murowana w Polsce”, Warszawa 2014, s. 152.
5. JoannaJ. Utzig JoannaJ., PiotrP. Pajor PiotrP., „Godny miana katedry”. O genezie formy architektonicznej kościoła katedralnego we Włocławku [online] [dostęp 2017-02-13]  (ang.).
6. Błażejewska A., Pilecka E.: Sztuka Średniowieczna, [w:] Dzieje Sztuki Torunia, Toruń 2009.
7. Barbara Sawic: Tożsamość i przemieszczenie. Przewodnik Katolicki. [dostęp 2015-02-19]. (pol.).
8. Uroczysta msza i odsłonięcie tablicy w rocznicę katastrofy smoleńskiej. mmwloclawek.pl, 2011-04-09. [dostęp 2011-05-01]. (pol.).
9. 100 Pomników Historii na 100-lecie odzyskania niepodległości. mkidn.gov.pl, 2018-12-10. [dostęp 2019-02-20]. (pol.).

Bibliografia

• Szczęsny Skibiński, Polskie katedry gotyckie, Poznań 1996, s. 131–137.
• Piotr Pajor, Joanna Utzig, „Godny miana katedry. O genezie formy architektonicznej kościoła katedralnego we Włocławku”, Folia Historiae Artium, Seria Nowa, t.14: 2016 / PL ISSN 0071-6723.
• Joanna Utzig, Witraże w katedrze we Włocławku w kontekście stylu malarstwa południowoniemieckiego pierwszej połowy XIV wieku, Folia Historiae Artium, 13, 2015.
• Piotr Nowakowski, Architektura katedry we Włocławku, mps pracy magisterskiej napisanej pod kierunkiem doc. S. Skibińskiego, UMK Toruń 1988 (niepublikowana).
• M. Machowski, A. Włodarek, Włocławek. Kościół katedralny pw. Panny Marii, [w:] „Architektura gotycka w Polsce”, t. 2: Katalog zabytków, red. T. Mroczko, M. Arszyński, Warszawa 1995 (Dzieje sztuki polskiej, 2), s. 259.
• Władysław Łuszczkiewicz, Katedra Włocławska i projekt p. Stryjeńskiego jej restauracyi, „Czasopismo Techniczne”, 1, 1883, nr 5, nr 6.
• Jacek Kowalski (Der Dom in Leslau/Włocławek), [w:] Mittelalterliche Architektur in Polen. Romanische und gotische Baukunst zwischen Oder und Weichsel, t. 1, red. Ch. Herrmann, D. von Winterfeld, Petersberg 2015, s. 298.
• Andrzej Grzybkowski, Gotycka Architektura Murowana w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2014, ISBN 978-83-235-1304-9, s. 152-153.

Linki zewnętrzne

• Bazylika katedralna we Włocławku
• Bazylika katedralna w Google Earth
• 600-lecie katedry włocławskiej
• Archiwalne widoki i publikacje o kościele w bibliotece Polona

Kontrola autorytatywna (kościół):

• VIAF: 311346299
• LCCN: no2007144915
• LNB: 000320730