اس دا بچپن تنگیاں-ترشیاں ‘چ گزریا۔ اوہ اجے دساں ورھیاں دا ہی سی جدوں اس دے سر توں باپ دا سایہ اٹھ گیا۔ دو وڈے بھین بھرا وی واری واری تر گئے۔ ماں دی ہلا شیریل صدقہ اسنے مڈل تک دی پڑھائی کیتی۔ چھوٹی عمرے ہی اسنوں پیسے کماؤن لئی سنگھرش(جدوجہد)کرنا پیا۔ اسنے سوے یتناں نال گیانی دی پریکھیا(امتحان) پاس کیتی۔ سنتالی ‘چ لہندے پنجاب توں اجڑ کے بھارتی پنجاب آؤنا پیا۔
نرنتر جوجھدا
اسنے کجھ چر فوج دی نوکری کیتی، نہر پٹواری وی بنے اتے چنگی محرری وی کیتی۔ اوہ سہکارتا سوسائٹی دا سیکٹری رہا، حکمت وی کیتی تے رکشا چالک (ڈرائیور) وی بننا پیا پر ہر کم وچّ اپنے سویمان نوں قایم رکھیا۔ تلخیاں دی زہر پی کے وی منکھتا(انسانیت) دی خیر منگن والا بسمل فریدکوٹی اک اجیہا انقلابی شاعر سی جو عمر بھر لوکائی دے حقاں لئی نرنتر جوجھدا رہا۔
کویتا دی جاگ
بسمل نوں کویتا دی جاگ 1950 وچّ لگی۔ انہیں دنیں نند لال نورپوریفریدکوٹ وچّ ہی سن۔ اسنے ہری سنگھ فریدکوٹی، سمپورن سنگھ جھلا، ہربنس لال شرما اتے نورپوری صاحب دی سنگت مانی۔ مڈھ توں اوہ سٹیج ‘تے آؤن لگّ پئے سن۔ اس دی ہیٹھ لکھی رباعی بہت مقبول ہوئی:
؛ہے دور نواں ہیر پرانی نہ سنو۔
؛دکھ چاک دا سیدے دی زبانی نہ سنو۔
؛چھیڑی اے زمانے نے آواماں دی کتھا،
؛راجے تے نواباں دی کہانی نہ سنو۔
بسمل نوں کویتا دی ہر صنف کویتا، گیت، غزل اتے رباعی اپر عبور حاصل سی۔ اس دی کویتا ‘کرانتی کاری’ دیاں سطراں اس طرحاں ہن:
؛؛”میں ایسا دیپ ہاں جس نوں کہ طوفاناں جگایا ہے۔
؛؛میں اوہ نغمہ جو لہراں نے کنارے نوں سنایا ہے۔
؛؛میں اوہ شیشہ کہ جس نوں پتھراں نے آزمایا ہے۔
؛؛میں اوہ نعرہ کہ منسوراں جو چڑھ سولی ‘تے لایا ہے۔”
اسے طرحاں مجبور امن، سرسری ہؤکا، اوشا دے کچھڑ، سمیاں دا نگارا، سرگھی دا تارہ، ویشیا، کوڑ پھرے پردھان وے لالو، درداں دی ریاست، اگلا پڑائ، لوک یگ تے اوڈ آدی خوبصورت تے شکتی شالی کویتاواں ہن۔ اک گیت راہیں کوی ‘رہبراں’ نوں جنتا دی بھلائی دا سجھاؤ دندا ہے۔ کوٹھیاں-بنگلیاں نوں اوہ ‘راجنیتک سراواں’ آکھدا ہے۔ بسمل دیاں غزلاں دے کجھ چونویں شعراں وچّ اس دا کہن دا ڈھنگ، نزاکت، خوبصورتی، شبداں دی چون، پنگل دی استادی، ڈونگھی سوچ تے اڈاری پرتکھ مانی تے صلاحی جا سکدی ہے۔ بسمل اک دھڑلیدار سماجی کارکنّ سی۔ اس دی کتھنی تے کرنی وچّ اکسرتا سی۔ پکھنڈیاں دیاں کرتوتاں اوہ بڑی دلیری نال ننگیاں کردا سی۔
کھولدے ساگر
سنّ 1975 وچّ بسمل یادگاری کمیٹی بنی۔ نوراہی گھگیانوی تے کجھ ہور لیکھکاں دے یتناں صدقہ کوی دے کلام نوں ‘کھولدے ساگر’ وچّ سامبھیا گیا۔ اگانھ ودھو سوچ دے دھارنی ادیباں نے بسمل دی پختہ شاعری دا خوب آنند مانیا اتے ابھردے لیکھکاں نے سیدھ حاصل کیتی۔
کجھ شعر
لنگھے نے اوہ کجھ اس طرحاں چنچل ادا دے نال
خوشبو دی چہل -مہل ہے ٹھنڈی ہوا دے نال
نیویں نظر دے جام 'چوں چھلکن جئنیاں
قیمت نزاکتاں دی پیندی اے حیا دے نال
آئے خبر نوں نال پر لے کے رقیب نوں
پینا پیا اے زہر وی دل دی دوا دے نال
حق-سچ
لگپگ دو دہاکے بسمل بھارت دی کمیونسٹ لہر دا سرگرم ورکر رہا۔ اوہ بہت تکڑا جتھیبند آگوُ سی۔ سنّ 1951 وچّ اس نے فریدکوٹ وکھے پنجاب دی پہلی ‘میونسپل ملازم یونین’ ستھاپت (قایم)کیتی۔ سنّ 1953 وچّ رکشا ورکرز یونین قایم کیتی اتے 1956 وچّ ٹانگا-رکشا یونین دی نیہہ رکھی، جو کہ پنجاب وچّ ہی نہیں بھارت وچّ وی اپنی ہی قسم دی جتھیبندی سی۔ بسمل دی زندگی نرنتر سنگھرش سی تے اس دا سارا کلام ‘حق-سچ’ دی پکار اے۔
آخری دن
اپنے آخری دناں وچّ بسمل پنڈ نواں قلعہ دے پنچائت گھر دی اک کوٹھڑی وچّ رہندا سی۔ ٹی.بی. دی بماری ہون کارن اس نوں سول ہسپتال فریدکوٹ داخل کروایا گیا۔ بیماری ودھن کارن ٹی.بی. سینیٹوریئم، امرتسر وکھے بھرتی کرواؤنا پیا، جتھے اوہ 14 دسمبر، 1974 والے دن صرف 48 سال دی عمر وچّ اس دنیاں نوں الوداع آکھ گیا۔
