اللہ یار خاں جوگی

اللہ یار خاں جوگی
جم	1870 لاہور پاکستان
موت	1956 لاہور
قلمی ناں	حکیم اللہ یار خاں جوگی
بولی	اردو
دور	1870-1956
صنف	شاعری
وڈے کم	'شہیدانِ وفا’، گنج شہیداں

اللہ یار خاں جوگی (1870-1956) ^[۱] انینویں صدی دے اخیر اتے ویہویں صدی دے شروع وچّ ہوئے ہن۔ آپ بہت اچ کوٹی دے لکھاری ہوئے ہن۔ سارے چنگے منکھاں پرتی اوہناں دے من وچّ محبت اتے پیار سی۔ اوہناں نے گرو گوبند سنگھ^[۲] جی دے صاحبزادیاں دی شہیدی متعلق دو مرثیئے لکھے۔ اللہ یار خاں جوگی اک بھلے-وسرے مہان شاعر سی جس دا پورا نام حکیم اﷲ یار خاں جوگی سی، جس نے سنّ 1913 وچّ چھوٹے صاحبزادیاں صاحبزادہ زورآور سنگھ (9 سال) اتے صاحبزادہ فتح سنگھ (7 سال) دی شہادت بارے سچے ہنجھوآں وچّ بھجی لمی نظم شہیدانِ وفا لکھ کے ساہتک حلقیاں وچّ ہل چل مچا دتی سی۔

پہناوا

اوہناں دا پہناوا رئیسانہ سی تے اوہ اچکن اتے سلوار نال امامِ مجلس لگدے سن۔ اوہناں نوں ایہہ پوشاک بہت پھبدی سی۔اوہناں دا قد لمبا، سریر گندواں، مچھاں چھوٹیاں تے داڑھی خسخسی سی اتے ایوں اوہناں دی شکل صورتَ اک ایرانی میر دے جھلکارے بخشدی سی۔

شہیدانِ وفا

سنّ 1913 وچّ اﷲ یار خاں جوگی نے چھوٹے صاحبزادیاں دی شہادت بارے سچے ہنجھوآں وچّ بھجی لمی نظم- شہیدانِ وفا لکھ کے ساہتک حلقیاں وچّ ہل چل مچا دتی سی۔ 37 پنیاں اتے پسری ایہہ اردو نظم ساکہ سرہند دی دل کمباؤُ گھٹنا دی لامثال جھاکی پیش کردی اے۔ اس نظم دے 110 بند ہن اتے ہر بند دے 6-6 مصرعے ہن۔ شاعر نے اس نظم نوں مرثیئے دی دل-ٹمبویں طرز وچّ قلم بند کیتا اے۔ دراصل، اﷲ یار خاں جوگی اپنی نظم دے پاتراں نوں جیوندیاں تے مردیاں ویکھدا اے اتے نال ہی آپ وی اسے طرحاں جیوندا تے مردا رہندا اے۔ اوہ، شہادت تے شاعری دے فلسفے نوں خوب سمجھدا اے۔ تاہیؤں، اس نے شہادت دی گھٹنا نوں بیان کرن لئی مرثیئے دی طرز دی چون کیتی اے ۔ 'شہیدانِ-وفادانِ' سال 1913 دے درمیان چھپیاں ہن |

سکھاں دی کربلا

شعر؎ اینا لچھیدار اے کہ سدھا پاٹھک دے دل وچّ لتھّ جاندا اے۔ اﷲ یار خاں نوں صاحبزادیاں دی شہادت وچوں ‘کربلا دی جنگ’ دے درش نظر آئے گلّ کی، اﷲ یار خاں جوگی نے فرقہ واریت توں بے نیاز رہِ کے عقیدت تے پیار دیاں اتی ڈنگھاناں وچّ وہِیہ کے اس نظم دی رچنا کیتی اے۔ اس طرحاں اس صوفی شاعر نے چھوٹے صاحبزادیاں دی شہادت دی گھٹنا نوں، دھرماں دیاں حداں توں دور رکھ کے، لوکاں دے سانجھے درد دی آواز بنا دتا اے، یعنی سمچی مانوتا دی سانجھی وراثت بنا دتا اے۔ شاعر دا غیر-سکھ ہندے ہوئے وی سکھ مناں دی چیس نوں پہچاننا اس دی مہان شخصیت دی منہ بولدی تصویر پیش کردا اے۔ اس نے صاحبزادیاں دی شہادت دی گھٹنا نوں ‘سکھاں دی کربلا’ دی داستان بنا دتا اے۔

گنجِ شہیداں

اﷲ یار خاں جوگی اتے اس دی نظم ‘شہیدانِ وفا’ ساڈا قیمتی ورثہ اے (اس نے 1915 وچّ ساکہ چمکور صاحب نوں وی ‘گنجِ شہیداں’ ناں ہیٹھ اپنی قلم وچّ ڈھالیا)۔ اپنے اتہاس دی امیری ’چ گواچی سکھ قوم نوں ایہہ نہیں بھلنا چاہیدا کہ اپنے ورثے نوں سامبھنا جاگدیاں قوماں دا پہلا فرض ہندا ہے۔ 'گنجِ-شہیداں' 1915 دے درمیان چھپیاں ہن|

• شہیدان وفا جس وچّ چھوٹے صاحبزادیاں دی شہیدی دا دل ٹمبواں ورنن کیتا گیا اے۔^[۳]

ٹھوڈی تک اینٹیں چن دی گئیں منہ تک آ گئیں ۔

بینی کو ڈھانپتے ہی وہ آنکھوں پہ چھا گئیں ۔

ہر چاند سی جبین کو گھن سا لگا گئیں ۔

لخت جگر گورو کے وہ دونوں چھپا گئیں ۔

جوگی جی اس کے بعد ہوئی تھوڑی دیر تھی ۔

بستی سرہند شہر کی اینٹوں کا ڈھیر تھی ۔

(جبین=متھا، گھن=گرہن، لخت-اے-جگر= جگر دے ٹکڑے)

• گنج شہیداں وچّ وڈے صاحبزادیاں دی شہیدی دا دل ٹمبواں ذکر(ورنن) کیتا گیا اے ۔

گلہ نہیں تو توجہ دلانا چاہتا ہوں،

اپیل کرتا ہوں سنگھوں کی کربلا کے لیئے

غلط اک حرف ہو جوگی تے پھر ہزاروں میں،

جواب دہ ہوں سخنہائے نہ رواں کے لیئے'

مرثیئے

بسّ ایک ہند میں تیرتھ ہے یاترا کے لییے ۔

کٹائے باپ نے بچے جہاں خدا کے لییے ۔

حوالے

1. http://punjabipedia.org/
2. http://www.panthic.org/
3. Shaheedan-e-Wafa Allah Yar Khan Jogi

پنجابی لکھاری
ناول لکھاری	اوم پرکاش گاسو  • امرتا پریتم  • سنت سنگھ سیکھوں  • سوہن سنگھ سیتل  • شاہ چمن  • کرنل نرندرپال سنگھ  • کرمجیت کسا  • گربخش سنگھ پریتلڑی  • گردیال سنگھ  • جسونت سنگھ کنول  • نانک سنگھ  • نرنجن تسنیم  • بلدیو سنگھ سڑکناما  • بوٹا سنگھ شاد • بھائی ویر سنگھ  • رام سروپ انکھی  • محمد منشا یاد  • فرزند علی
شاعر	اللہ یار خاں جوگی • شاہ مراد  • امتوج  • سوِیتوج  • شمیل  • اوتار سنگھ پاش  • لُطف علی  • سنت رام اداسی  • شِو کمار بٹالوی  • سرجیت پاتر  • ہربھجن ہلواروی  • گیانی گرمکھ سنگھ مسافر  • گرچرن رامپوری  • جسونت ظفر  • جسونت دید  • جلھن جٹ  • جگتار  • تارا سنگھ  • نند لال نورپوری  • پرمندر سوڈھی  • پروفیسر موہن سنگھ  • باوا بلونت  • بسمل فریدکوٹی  • بھائی ویر سنگھ  • لال سنگھ دل  • پورن سنگھ  • بلبیر آتش  • بابا نجمی  • شریف کنجاہی  • افضل پارس  • مولا بخش کشتہ  • راجا رسالو • احمد راہی  • اختر حسین اختر  • سائیں اختر  • منیر نیازی  • سجاد حیدر • فقیر محمد فقیر  • فضل حسین گجراتی  • جوگی جہلمی  • ظفر اقبال  • درشن سنگھ آوارا • لوک راج • احسان اللہ طاہر  • استاد دامن • ستھرا شاہ • ساجن بابو  • منور حسین چشتی  • اعزاز احمد آذر  • ارشاد سندھو  • غلام حسین ندیم  • طارق گجر  • طارق عزیز  • سرفراز انور صفی
مخولیا شاعر	انور مسعود  • سید سلیمان گیلانی  • امام دین گجراتی • عبیر ابوذری • خالد مسعود • گیانی ہری سنگھ بڑبولا • کنول مشتاق • ہزارا سنگھ رمتا • عاشق راں • ڈاکٹر انعام الحق جاوید • م ش عالم • راجا نثار احمد یاور • مسافر لودھی • مجید سالک • مشتاق عالم گوگا • محمد صدیق میرپوری
عورت لکھاری	امرتا پریتم  • اجیت کور  • سکھوِندر امرت  • دلیپ کور ٹواݨا  • نینا ٹواݨا  • بچنت کور  • منجیت ٹواݨا  • ڈاکٹر ہرشندر کور  • ترسپال کور • ہاجرہ مشکور ناصری • فرخندہ لودھی • پِیرو پریمن  • منجیت اندرا • شفقت سلطانہ
صوفی شاعر	شاہ حسین  • شاہ شرف  • ہاشم شاہ  • بلھے شاہ  • وارث شاہ  • بابا وجید  • بابا فرید  • علی حیدر  • سلطان باہو  • خواجہ غلام فرید  • سائیں مولا شاہ  • بابو رجب علی  • عاصم بخاری  • نوشہ گنج بخش  • میاں محمد بخش
کہاݨی کار	سنتوکھ سنگھ دھیر  • سنت سنگھ سیکھوں  • سجان سنگھ  • صوبا سنگھ  • کلبیر سنگھ کانگ  • کرپال سنگھ کسیل  • کرتار سنگھ دگل  • گلزار سنگھ سندھو  • گربچن سنگھ بھلر  • گربخش سنگھ پریتلڑی  • جیت سنگھ سیتل  • پیارا سنگھ داتا  • پریم گورکھی  • بلونت گارگی
غزل گو	سادھو سنگھ ہمدرد  • سرجیت پاتر  • جگتار • جسوندر (غزل گو)  • دیپک جیتوئی
قصا کار	احمدیار  • ہاشم شاہ  • پیلو  • قادریار • مولوی غلام رسول  • جوگا سنگھ  • فضل شاہ  • میاں محمد بخش  • امام بخش • دمودر • مقبل • حافظ برخوردار • احمد گجر
وار تے جنگنامہ	شاہ محمد  • پیر محمد
ناٹک لکھاری	اجمیر سنگھ اولکھ  • ایشور چندر نندا
ڈاکٹر لکھاری	ڈاکٹر جسونت گلّ  • ڈاکٹر ہرشندر کور  • ڈاکٹر عارف محمود  • ڈاکٹر شہباز ملک  • ڈاکٹر حسن رضوی • ڈاکٹر جاوید سوز  • ڈاکٹر محمد بشیر گورایا • ڈاکٹر سرفراز حسین
تریخ لکھاری تے ہور	کرم سنگھ  • کاہن سنگھ نابھا  • ڈاکٹر کرپال سنگھ  • ڈاکٹر. گنڈا سنگھ  • تیرا سنگھ چن  • گرنام سنگھ تیر  • ایشر سنگھ ایشر  • گیانی گردتّ سنگھ • گیانی دتّ سنگھ • بلبیر سنگھ  • اچھرو سنگھ  • باوا بدھ سنگھ
لکھاری	ایشور چترکار • صاحب سنگھ  • پنڈت شردھا رام • تیجا سنگھ  • گیانی گیان سنگھ  • ڈاکٹر چرن سنگھ  • لال سنگھ کملا اکالی  • برج لال شاستری  • ہرندر سنگھ روپ  • پریتم سنگھ  • سرون سنگھ  • عجائب کمل  • ارشاد احمد پنجابی
تنقید نگار	ستندر سنگھ نور  • لابھ سنگھ کھیوا • ڈاکٹر سرفراز حسین
ہور	سادھو سنگھ دھامی  • نرندر سنگھ کپور
اردو لکھاری	سعادت حسن منٹو  • ساحر لدھیانوی  • اُپیندر ناتھ اشک  • راجندر سنگھ بیدی  • مجید امجد