امام بخش

امام بخش
جم	سنہ 1778   سیال کوٹ
تاریخ وفات	سنہ 1863 (84–85 سال)
شہریت	سرکار خالصہ برطانوی ہندستان
عملی زندگی
پیشہ	لکھاری ،  شاعر
مادری زبان	پنجابی
پیشہ ورانہ زبان	پنجابی
ترمیم

میاں امام بخش انھیویں صدی دا اک قصہ کار اے۔ میاں امام بخش سکھاں دے راج دے انت اتے انگریزی راج دے مڈھلے ویلے وچ ہویا۔^[۱]

امام بخش پنجابی دا اک مشہور قصہ کار شاعر سی ۔

جم تے جیون

جیون

میاں امام بخش دا جم 1778 عیسوی پنڈ پسیاں والا ضلع سیالکوٹ وچ ہویا۔ ایہہ ترکھان دا کم کردا سی اتے بچیاں نوں قرآن وی کنٹھ کرواؤندا سی۔^[۲] میاں امام بخش لگپگ 85 سال دی عمر بھوگ کے 1863 ء دنیا توں ودائگی لے لئی۔^[۳]

امام بخش دا جم پنڈ پسیاں والا ضلع سیالکوٹ (پاکستان) وچّ سن 1778ء وچّ ہویا۔ امام بخش نے مڈھلی تعلیم میاں وڈا لاہوری توں حاصل کیتی۔ اوہ پیشے وجوں ترکھان سی پر اسدے نال نال بچیاں نوں قرآن مجید وی حفظ کراؤندا سی اتے اوہناں نوں قرآن دے حافظ بناؤندا سی۔ اک تھاں امام بخش اس بارے لکھدا ہے :

امام بخش وچّ پسیاں والے،

بیٹھا جوش خروس وکھالے۔

پڑھ پڑھ حافظ ہون سکھالے،

ملے بدلہ نیک کاری دا۔

تعلیم

میاں امام بخش نے لاہور دے ولی اللہ بزرگ میاں وڈا پاسوں پھزّ پایا تے اوہناں پاسوں ہی قرآن مزید کنٹھ کیتا۔

امام بخش دے رچے قصے

اس قصہ کوی امام بخش نے مکھ طور تے شاہ بہرام جاں بہرام گور، لیلیٰ مجنوں، گل صنوبر، چندر بدن بدیع الجمال اتے قصہ گلبدن وغیرہ قصےآں دی رچنا کیتی۔ اس توں علاوہ اپنے استاد دے ستکار تے پرسنسا وچّ اک رچنا کیتی جس دا ناں مناجات میاں وڈا ہے۔

امام بخش رچت قصیاں وچوں سبھ توں ودھ مقبولیت قصہ شاہ بہرام نوں حاصل ہوئی۔ مولٰی بخش کشتہ انوسار :

پنجاب وچّ شاید ہی کوئی ایسا گھرانہ ہوسی جتھے ایہہ نہ پجا ہووے۔ وارث شاہ دی ہیر اس توں پہلاں اینی لوکپریہ ہوئی سی اتے پچھوں فضل شاہ دی سوہنی اینی مقبول ہوئی۔

قصہ شاہ بہرام

قصہ شاہ بہرام دیؤ پریاں دے قصےآں دی طرز تے رچیا گیا ہے۔ اک دیؤ فارس (ایران) دے سوہنے بادشاہ بہرام گور اتے موہت ہو جاندا ہے اتے باراں ورھیاں دے یتناں مگروں گھوڑے دا روپ دھار بادشاہ بہرام نوں اپنی پٹھّ تے سوار کر کے اپنے دیس لے جاندا ہے۔ اتھے شاہ بہرام نوں اک پری حسن بانو نال عشقَ ہو جاندا ہے۔ اتفاق وسّ اوہ دیؤ وی اس پری اتے موہت سی پر شاہ بہرام لئی اوہ اپنے پیار دیاں بھاوناواں نوں قربان کر دندا ہے۔

ایہ قصہ مثنوی روپ چ ہے۔ حمد توں پچھوں کہانی نوں چھوٹے-چھوٹے بھاگاں(حصےآں) وچّ ونڈیا ہے۔ کہانی سدھی-سپاٹ اتے سدھارن تورے تردی ہے۔ کہانی کہن وچّ کوی پوری مہارت دا دھارنی جاپدا ہے۔ قصہ شاعری وچّ نائکہ دی سندرتا دے بیان دی روایت نوں وی اس نے برقرار رکھیا ہے۔ حسن بانو دے حسن دی تعریف کرن وچّ اس نے وی کوئی قصر نہیں چھڈی :

متھا چند بدر جیوں چمکے روشن دو رخسارے۔

شہزادے دے ویکھن کارن چشمہ شوخ ستارے۔

ٹھوڈی گرد حسن بانو دی پکا سیؤ کشمیری۔...

'دو انار سینے تے تازے اک سجے اک کھبے۔

گوئیا آہے صاف صندل دے، دو کستوری ڈبے۔

شاہ بہرام دی سندرتا دا ورنن(بیان) وی کیتا ہے۔ قصہ سکھانت ہے اتے دوواں (شاہ بہرام تے حسن بانو) دے سہاگ جوڑے دے روپ وچّ فارس پرتن اتے سماپت ہو جاندا ہے۔

قصے دی بولی

درش چترن وچّ شاعر نپن ہے جو کجھ بیان کردا ہے اس دا درش اکھاں اگے سکار ہو جاندا ہے۔ بولی سدھارن پنجابی ہے جس اتے فارسی دا پربھاو صاف دکھائی دندا ہے۔

قصہ چندر بدن

قصہ چندر بدن وچّ چندر بدن دے روپ دی پرسنسا دمودر دے رانجھے وانگ کیتی ہے اتے اس دی سندرتا دا پربھاو پسوں پنچھیاں توں علاوہ حوراں پریاں اتے وی مارو دسیا گیا ہے۔

قصہ لیلی مجنوں

لیلیٰ مجنوں دے قصے نوں کوی اپنا دیوان آکھدا ہے :

فارسی کہے دیوان لوکاں نے ہوئی عشقَ شرابی۔

ایہہ دیوان امام بخش دا وچّ زبان پنجابی۔

لیلیٰ مجنوں دا ایہہ قصہ اس نے فارسی دے دیوقد شاعراں نظامی، امیر خسرو اتے ہاتف دیاں اسے ناں دیاں فارسی رچناواں نوں مکھ رکھ کے لکھیا :

چاول لئے نظامی پاسوں، دال ہاتف نے پائی۔

روغن خسرو، نمک اساڈا، کھچڑی عجب بنائی۔

قصہ گل صنوبر تے ہور

قصہ گل صنوبر فارسی دی اسے ناں دی مثنوی گلِ صنوبر دا پنجابی روپ کیہا جا سکدا ہے۔ ایہہ اس گلّ دا پرمان ہے کہ کوی نے پنجابی توں علاوہ فارسی ساہت دا وی چوکھا ادھٔین کیتا ہویا سی۔ قصہ بدیع الجمال وچّ مسئلے مسائل اتے حکایتاں (پرانے واقعیات) لکھیاں ہن۔ اس وچّ حضرت حاجرا دا واقعہ بہت اہم ہے۔

حضرت ابراہیم دی گھر والی اتے حضرت اسمٰعیل دی ماں حضرت بیبی حاجرا سن۔ حضرت ابراہیم ربّ دی ہدایت تے حکم انوسار اپنی بیوی اتے بچے اسمٰعیل، جو اس ویلے کجھ مہینیاں دے سن، نوں مکے شہر توں باہر سنسان ریگستانی وادی وچّ چھڈّ کے وداع ہو جاندے ہن۔ حضرت حاجرا دے پچھن اتے حضرت ابراہیم اسنوں کہندے ہن کہ میں تہانوں اس بیابان وچّ خدا دے سپرد کر کے چلیا ہاں۔ شدید گرمی اپروں ریگستان دی تپدی دوپہر وچّ ربّ دے حکم نوں پروان کردی بیبی حاجرا دی ستھتی نوں امام بخش نے بہت پربھاوشالی شبداں وچّ پیش کیتا ہے :

کلر شور زمی سی پانی گھاہ نہ مول،

چھاں نہ کوئی درخت دی ککھّ کنڈے پر سول۔

بیبی اسمٰعیل نوں اپر زمین بہا،

کہندی میں توں ہوئے ہاں اج سپرد خدا۔

سامی مذہبی کتاباں وچّ وی بیبی حاجرہ نال سنبندھت اس گھٹنا دے حوالے آؤندے ہن۔

مناجات میاں وڈا

مناجات میاں وڈا سی حرفی شعری روپ اتے بینت چھند وچّ لکھی ہے۔ امام بخش نے پنجابی ساہت وچّ پہلی وار شاہ بہرام اتے چندر بندن وغیرہ قصیاں دی رچنا کیتی۔ اس توں پہلاں کسے نے ایہناں قصیاں اتے ہتھ نہیں ازمایا۔ نویاں کہانیاں ہون کر کے ایہناں دی پرسدھی امام بخش دیاں ہور رچناواں نالوں ودھیرے ہوئی۔

رچناواں

• شاہ بہرام
• ملکزادہ و شاہپری
• آدم بلخی
• چندر بدن (1869)
• لیلیٰ مجنوں
• کام روپ
• بدیع الجمال
• گل صنوبر
• چندر بدن
• مناجات میاں وڈا
• داستانِ امیر حمزہ^[۴]

باہرلے جوڑ

حوالے

1. ‘بدھ سنگھ’ ببیہا بول پنہ 265
2. پنجابی ساہت دا نوین اتہاس(آدی کلھ توں سمدور تک)، ڈاکٹر۔راجندر سنگھ سیکھوں، لاہور بکّ شاپ، اڈیشن چوتھا، پنہ نمبر-253
3. شاہ بہرام، کردار پنہ نن
4. ڈاکٹر۔ گلزار سنگھ کنرا میاں امام بخش جیون تے رچنا۔

پنجابی لکھاری
ناول لکھاری	اوم پرکاش گاسو  • امرتا پریتم  • سنت سنگھ سیکھوں  • سوہن سنگھ سیتل  • شاہ چمن  • کرنل نرندرپال سنگھ  • کرمجیت کسا  • گربخش سنگھ پریتلڑی  • گردیال سنگھ  • جسونت سنگھ کنول  • نانک سنگھ  • نرنجن تسنیم  • بلدیو سنگھ سڑکناما  • بوٹا سنگھ شاد • بھائی ویر سنگھ  • رام سروپ انکھی  • محمد منشا یاد  • فرزند علی
شاعر	اللہ یار خاں جوگی • شاہ مراد  • امتوج  • سوِیتوج  • شمیل  • اوتار سنگھ پاش  • لُطف علی  • سنت رام اداسی  • شِو کمار بٹالوی  • سرجیت پاتر  • ہربھجن ہلواروی  • گیانی گرمکھ سنگھ مسافر  • گرچرن رامپوری  • جسونت ظفر  • جسونت دید  • جلھن جٹ  • جگتار  • تارا سنگھ  • نند لال نورپوری  • پرمندر سوڈھی  • پروفیسر موہن سنگھ  • باوا بلونت  • بسمل فریدکوٹی  • بھائی ویر سنگھ  • لال سنگھ دل  • پورن سنگھ  • بلبیر آتش  • بابا نجمی  • شریف کنجاہی  • افضل پارس  • مولا بخش کشتہ  • راجا رسالو • احمد راہی  • اختر حسین اختر  • سائیں اختر  • منیر نیازی  • سجاد حیدر • فقیر محمد فقیر  • فضل حسین گجراتی  • جوگی جہلمی  • ظفر اقبال  • درشن سنگھ آوارا • لوک راج • احسان اللہ طاہر  • استاد دامن • ستھرا شاہ • ساجن بابو  • منور حسین چشتی  • اعزاز احمد آذر  • ارشاد سندھو  • غلام حسین ندیم  • طارق گجر  • طارق عزیز  • سرفراز انور صفی
مخولیا شاعر	انور مسعود  • سید سلیمان گیلانی  • امام دین گجراتی • عبیر ابوذری • خالد مسعود • گیانی ہری سنگھ بڑبولا • کنول مشتاق • ہزارا سنگھ رمتا • عاشق راں • ڈاکٹر انعام الحق جاوید • م ش عالم • راجا نثار احمد یاور • مسافر لودھی • مجید سالک • مشتاق عالم گوگا • محمد صدیق میرپوری
عورت لکھاری	امرتا پریتم  • اجیت کور  • سکھوِندر امرت  • دلیپ کور ٹواݨا  • نینا ٹواݨا  • بچنت کور  • منجیت ٹواݨا  • ڈاکٹر ہرشندر کور  • ترسپال کور • ہاجرہ مشکور ناصری • فرخندہ لودھی • پِیرو پریمن  • منجیت اندرا • شفقت سلطانہ
صوفی شاعر	شاہ حسین  • شاہ شرف  • ہاشم شاہ  • بلھے شاہ  • وارث شاہ  • بابا وجید  • بابا فرید  • علی حیدر  • سلطان باہو  • خواجہ غلام فرید  • سائیں مولا شاہ  • بابو رجب علی  • عاصم بخاری  • نوشہ گنج بخش  • میاں محمد بخش
کہاݨی کار	سنتوکھ سنگھ دھیر  • سنت سنگھ سیکھوں  • سجان سنگھ  • صوبا سنگھ  • کلبیر سنگھ کانگ  • کرپال سنگھ کسیل  • کرتار سنگھ دگل  • گلزار سنگھ سندھو  • گربچن سنگھ بھلر  • گربخش سنگھ پریتلڑی  • جیت سنگھ سیتل  • پیارا سنگھ داتا  • پریم گورکھی  • بلونت گارگی
غزل گو	سادھو سنگھ ہمدرد  • سرجیت پاتر  • جگتار • جسوندر (غزل گو)  • دیپک جیتوئی
قصا کار	احمدیار  • ہاشم شاہ  • پیلو  • قادریار • مولوی غلام رسول  • جوگا سنگھ  • فضل شاہ  • میاں محمد بخش  • امام بخش • دمودر • مقبل • حافظ برخوردار • احمد گجر
وار تے جنگنامہ	شاہ محمد  • پیر محمد
ناٹک لکھاری	اجمیر سنگھ اولکھ  • ایشور چندر نندا
ڈاکٹر لکھاری	ڈاکٹر جسونت گلّ  • ڈاکٹر ہرشندر کور  • ڈاکٹر عارف محمود  • ڈاکٹر شہباز ملک  • ڈاکٹر حسن رضوی • ڈاکٹر جاوید سوز  • ڈاکٹر محمد بشیر گورایا • ڈاکٹر سرفراز حسین
تریخ لکھاری تے ہور	کرم سنگھ  • کاہن سنگھ نابھا  • ڈاکٹر کرپال سنگھ  • ڈاکٹر. گنڈا سنگھ  • تیرا سنگھ چن  • گرنام سنگھ تیر  • ایشر سنگھ ایشر  • گیانی گردتّ سنگھ • گیانی دتّ سنگھ • بلبیر سنگھ  • اچھرو سنگھ  • باوا بدھ سنگھ
لکھاری	ایشور چترکار • صاحب سنگھ  • پنڈت شردھا رام • تیجا سنگھ  • گیانی گیان سنگھ  • ڈاکٹر چرن سنگھ  • لال سنگھ کملا اکالی  • برج لال شاستری  • ہرندر سنگھ روپ  • پریتم سنگھ  • سرون سنگھ  • عجائب کمل  • ارشاد احمد پنجابی
تنقید نگار	ستندر سنگھ نور  • لابھ سنگھ کھیوا • ڈاکٹر سرفراز حسین
ہور	سادھو سنگھ دھامی  • نرندر سنگھ کپور
اردو لکھاری	سعادت حسن منٹو  • ساحر لدھیانوی  • اُپیندر ناتھ اشک  • راجندر سنگھ بیدی  • مجید امجد