Prezydent Andrzej Duda składający przysięgę przed Zgromadzeniem Narodowym, 6 sierpnia 2015Rozpoczęcie posiedzenia Zgromadzenia Narodowego 4 czerwca 2014Prezydent Bronisław Komorowski wygłaszający orędzie przed Zgromadzeniem Narodowym, 6 sierpnia 2010
Zgromadzenie Narodowe (ZN) – organ konstytucyjny[1][2] składający się z posłów i senatorów obradujących wspólnie. Zgromadzenie Narodowe wywodzi się z III Republiki Francuskiej[3][4] i zostało potem przejęte, jako instytucja, przez wiele państw demokratycznych, w tym i Polskę[5]
Zgromadzeniem Narodowym nie są wspólne posiedzenia Sejmu i Senatu zwoływane w innych przypadkach, np. z okazji wizyt głów państw czy uczczenia ważnych wydarzeń[6].
II Rzeczpospolita
W okresie międzywojennym Zgromadzenie Narodowe zostało ustanowione w konstytucji marcowej z 1921 r. Dokonywało ono bezwzględną większością głosów wyboru prezydenta Rzeczypospolitej (art. 39 ust. 1 Konstytucji) i przyjmowało od niego przysięgę (art. 54 Konstytucji)[7]. Zgromadzenie Narodowe procedowało wówczas na podstawie ustawy z dnia 27 lipca 1922 r. – Regulamin Zgromadzenia Narodowego dla wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej[8]. Ponadto, art. 125 ust. 4 Konstytucji przewidywał, że co 25 lat Konstytucja ma być poddana rewizji przez Zgromadzenie Narodowe zwykłą większością głosów[9]. Posiedzeniom Zgromadzenia przewodniczył z urzędu Marszałek Sejmu, a w jego zastępstwie – Marszałek Senatu (art. 2 Regulaminu ZN).
Instytucja Zgromadzenia Narodowego została zniesiona przez konstytucję kwietniową z 1935 r., osłabiającą pozycję legislatury na rzecz organów władzy wykonawczej. Parlament utracił kompetencję wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej, którego miało wybierać Zgromadzenia Elektorów, a w razie wysunięcia przez prezydenta innej kandydatury – wybór miał być dokonany w głosowaniu powszechnym (art. 17 Konstytucji). Konstytucja przewidywała jednak możliwość wspólnego zebrania się Sejmu i Senatu, jako połączonych Izb Ustawodawczych. Takie posiedzenie zwoływał Marszałek Senatu, gdy Prezydent Rzeczypospolitej nie mógł trwale sprawować urzędu (art. 22 ust.1 Konstytucji). Połączone Izby Ustawodawcze mogły wówczas uznać urząd prezydenta za opróżniony, co wymagało podjęcia uchwały większością 3/5 ustawowej liczby posłów i senatorów (tj. co najmniej 183 głosami – art. 22 ust. 2 Konstytucji). Ponadto Połączone Izby mogły (większością 3/5 głosów) podjąć uchwałę w sprawie postawienia prezesa lub członka Rady Ministrów w stan oskarżenia w postępowaniu przed Trybunałem Stanu (art. 30 ust. 3 Konstytucji).
Posiedzenia Zgromadzenia Narodowego w okresie II Rzeczypospolitej
odebrania przysięgi od prezydenta RP Ignacego Mościckiego[29][30]
Sala Asamblowa Zamku Królewskiego w Warszawie
Kazimierz Świtalski
III Rzeczpospolita
W następstwie porozumień Okrągłego Stołu, Zgromadzenie Narodowe zostało przywrócone do polskiego systemu organów władzy, na mocy noweli kwietniowej. W dniu 19 lipca 1989 dokonało wyboru jedynego prezydenta PRL[31].
Zgromadzenie Narodowe zwołuje Marszałek Sejmu w drodze postanowienia. Obradom przewodniczy Marszałek Sejmu, a w jego zastępstwie Marszałek Senatu. Przewodniczący Zgromadzenia Narodowego powołuje sekretarzy ZN spośród sekretarzy Sejmu i sekretarzy Senatu. Parlamentarzyści podczas posiedzenia Zgromadzenia Narodowego są sobie równi (brak rozróżnienia na posłów i senatorów).
Zgromadzenie jest zwoływane jedynie do wypełnienia którejś z kompetencji określonych w Konstytucji (art. 114 ust. 1 Konstytucji):
uznania trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia (większością 2/3 ustawowej liczby członków ZN, tj. minimum 374 głosów – art. 131 ust. 2 pkt 4 Konstytucji)[33][34],
postawienia prezydenta RP w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu (na wniosek 140 członków Zgromadzenia, do podjęcia uchwały większością 2/3 ustawowej liczby członków ZN, tj. minimum 374 głosów – art. 145 ust. 2 Konstytucji)[35],
wysłuchania orędzia prezydenta RP skierowanego do Zgromadzenia Narodowego, bez możliwości debaty (art. 140 Konstytucji).
uchwalenia regulaminu Zgromadzenia Narodowego (art. 114 ust. 2 Konstytucji – zwykłą większością głosów, w obecności co najmniej połowy członków, o ile ZN własną uchwałą nie zmieni trybu).
Zgromadzenie Narodowe nie ma określonego harmonogramu posiedzeń i działa na podstawie uchwalonego przez siebie regulaminu (art. 114 ust. 2 Konstytucji). Obecnie, Zgromadzenie posiada regulaminy na dwa rodzaje swoich posiedzeń:
z dnia 6 grudnia 2000 r. – Regulamin Zgromadzenia Narodowego zwołanego w celu złożenia przysięgi przez nowo wybranego Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej[36]
z dnia 29 maja 2014 r. – Regulamin Zgromadzenia Narodowego zwołanego w celu wysłuchania orędzia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej[37].
Oba te regulaminy stanowią, że w sprawach w nich nieuregulowanych stosuje się odpowiednio przepisy Regulaminu Sejmu. Obsługę techniczną i kancelaryjną Zgromadzenia Narodowego zapewnia Kancelaria Sejmu.
Pomimo umiejscowienia wspomnianego art. 114 w IV rozdziale Konstytucji, Zgromadzenie nie jest zaliczane do organów władzy ustawodawczej[38] (por. art. 10 ust. 2 Konstytucji). Wszystkie obecne kompetencje, poza uchwalaniem regulaminu Zgromadzenia Narodowego, dotyczą urzędu Prezydenta RP. W latach 1992–1997 Zgromadzenie Narodowe było również ustrojodawcą[39], gdyż miało dodatkowo kompetencję uchwalenia Konstytucji – na mocy art. 1 ust. 1 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 23 kwietnia 1992 r. o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej[40].
W latach 1990–1995 Zgromadzenie Narodowe rozstrzygało, na podstawie sprawozdania Państwowej Komisji Wyborczej i opinii Sądu Najwyższego, co do ważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej (art. 76 ust. 1 ustawy z dnia 27 września 1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej[41], uchylony przez art. 1 ust. 9 ustawy z dnia 30 czerwca 1995 r. o zmianie ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej[42]).
uchwalenia Regulaminu Zgromadzenia Narodowego oraz przeprowadzenia pierwszego czytania siedmiu projektów[48] Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej[49][50]
zmiany Regulaminu Zgromadzenia Narodowego oraz rozpatrzenia wniosku Komisji Konstytucyjnej o przeprowadzenie referendum w sprawie niektórych zasad, na których opierać ma się konstytucja[54][55][56]
↑LeszekL.GarlickiLeszekL., Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu., wyd. 7, Warszawa: Liber, 2003, s. 206–207, ISBN 83-7206-095-9(pol.).
↑MarianM.KallasMarianM., Historia ustroju Polski X-XX w., wyd. 2, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 510–511, ISBN 83-01-12480-6.
↑„Prezydent Republiki jest wybierany bezwzględną większością głosów przez Senat i Izbę Deputowanych, połączone w Zgromadzenie Narodowe (...)” – art. 2 Ustawy z dn. 25 lutego 1875 r. o organizacji władz publicznych (fr. Loi du 25 février 1875 relative à l’organisation des pouvoirs publics) za: M. Szczaniecki, M. Wąsowicz, Wybór źródeł do historii państwa i prawa w dobie nowożytnej. Liber, Warszawa 2001, s. 165. ISBN 83-7206-080-0.
↑Sama nazwa tej instytucji (fr. Assemblée nationale), nawiązywała do Zgromadzenia Narodowego z okresu Wielkiej Rewolucji Francuskiej (powstałego 17 czerwca 1789 r.).
↑JuliuszJ.BardachJuliuszJ., BogusławB.LeśnodorskiBogusławB., MichałM.PietrzakMichałM., Historia ustroju i prawa polskiego., wyd. 5, Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, 2001, s. 480–484, ISBN 83-88296-02-7.
↑Odmiennie niż na gruncie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r., zarówno stwierdzanie trwałej niezdolności Prezydenta Rzeczypospolitej do sprawowania urzędu, jak i postawienie go w stan oskarżenia w postępowaniu przed Trybunałem Stanu, nie było kompetencją Zgromadzenia Narodowego – lecz Sejmu (art. 42 ust. 1 oraz art. 55 ust. 2 Konstytucji z 1921 r.).
↑W innych okresach, Sejm i Senat mogły nowelizować konstytucję działając oddzielnie (większością 2/3 głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby członków każdej izby – art. 125 ust. 1 Konstytucji), zaś Sejm wyłoniony w drugich z kolei wyborach przeprowadzonych po wejściu w życie Konstytucji – mógł ją samodzielnie poddać rewizji (większością 3/5 głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów – art. 125 ust. 3 Konstytucji). Por. A. Ajnenkiel, Spór o model polskiego parlamentaryzmu do roku 1926, Książka i Wiedza, Warszawa 1972, s. 246–248.
↑Protokół przekazania władzy przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego Prezydentowi Rzeczypospolitej Gabrjelowi Narutowiczowi. (Dz.U. z 1922 r. nr 109, poz. 1007).
↑Protokół przekazania władzy przez Marszałka Sejmu Macieja Rataja Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej Stanisławowi Wojciechowskiemu. (Dz.U. z 1922 r. nr 114, poz. 1029).
↑Daria Nałęcz, Tomasz Nałęcz: Józef Piłsudski, premier Rzeczypospolitej 2 X 1926 – 27 VI 1928, 25 VIII–4 XII 1930. W: Andrzej Chojnowski, Piotr Wróbel: Prezydenci i premierzy Drugiej Rzeczypospolitej. Wrocław, Warszawa, Kraków: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wydawnictwo, 1992, s. 248–249. ISBN 83-04-03854-4.
↑Protokół przekazania władzy przez Marszałka Sejmu Macieja Rataja Prezydentowi Rzeczypospolitej Ignacemu Mościckiemu. (Dz.U. z 1926 r. nr 56, poz. 327).
↑Protokół z posiedzenia Zgromadzenia Narodowego dla wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej w Warszawie z dnia 8 maja 1933 r. (M.P. z 1933 r. nr 105, poz. 127).
↑Uprzednio na podstawie art. 32e ust. 1 pkt 3 Konstytucji PRL (większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby członków ZN) oraz art. 49 ust. 1 pkt 3 Małej Konstytucji (większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby członków ZN).
↑Zgromadzeniu Narodowemu nie przysługuje natomiast kompetencja do stwierdzania przejściowej niemożności Prezydenta Rzeczypospolitej do sprawowania urzędu (por. art. 131 ust. 1 Konstytucji).
↑Uprzednio na podstawie art. 32d ust. 3 Konstytucji PRL oraz art. 50 ust. 2 Małej Konstytucji.
↑RyszardR.BalickiRyszardR. i inni, Konstytucja i prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, wyd. 1, Warszawa: Wolters Kluwers Polska, 2021, s. 351, ISBN 978-83-8246-543-3.
↑Uchwała Zgromadzenia Narodowego z dnia 19 lipca 1989 r. w sprawie wyboru Prezydenta Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. (M.P. z 1989 r. nr 23, poz. 176).
↑Uchwała Zgromadzenia Narodowego z dnia 22 grudnia 1990 r. w sprawie stwierdzenia ważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. (M.P. z 1990 r. nr 49, poz. 372).
↑Były to projekty wniesione przez: 1) Komisję Konstytucyjną Senatu I kadencji; 2) Klub Parlamentarny PSL i koła parlamentarne: UP, Mniejszości Niemieckiej, Partii Emerytów i Rencistów „Nadzieja” oraz posłów niezrzeszonych; 3) Klub Parlamentarny KPN; 4) posłów i senatorów Klubu Parlamentarnego UD; 5) posłów i senatorów Klubu Parlamentarnego SLD; 6) Prezydenta RP; 7) grupę obywateli (tzw. projekt obywatelski NSZZ „Solidarność”).
↑Postanowienie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie zwołania Zgromadzenia Narodowego w celu wysłuchania orędzia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. (M.P. z 2016 r. poz. 245).
↑Postanowienie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 24 października 2017 r. w sprawie zwołania Zgromadzenia Narodowego w celu wysłuchania orędzia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. (M.P. z 2017 r. poz. 991).
Uchwała Zgromadzenia Narodowego z dnia 6 grudnia 2000 r. Regulamin Zgromadzenia Narodowego zwołanego w celu złożenia przysięgi przez nowo wybranego Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (M.P. z 2000 r. nr 40, poz. 774)
Uchwała Zgromadzenia Narodowego z dnia 29 maja 2014 r. Regulamin Zgromadzenia Narodowego zwołanego w celu wysłuchania orędzia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (M.P. z 2014 r. poz. 397)
