Rada Ministrów w Polsce

Polska Ten artykuł jest częścią serii: Ustrój i polityka Polski System prawny Konstytucja Ustrój polityczny Władza ustawodawcza Sejm RP Posłowie X kadencji Marszałek Sejmu: Szymon Hołownia Senat RP Senatorowie XI kadencji Marszałek Senatu: Małgorzata Kidawa-Błońska Władza wykonawcza Prezydent: Andrzej Duda Prezes Rady Ministrów: Donald Tusk Rada Ministrów: Trzeci rząd Donalda Tuska Władza sądownicza Wymiar sprawiedliwości Sąd Najwyższy Pierwszy Prezes: Małgorzata Manowska Naczelny Sąd Administracyjny prezes: Jacek Chlebny Trybunał Konstytucyjny prezes: Bogdan Święczkowski Trybunał Stanu Małgorzata Manowska Krajowa Rada Sądownictwa przewodnicząca: Dagmara Pawełczyk-Woicka Kontrola państwowa Najwyższa Izba Kontroli Marian Banaś Rzecznik Praw Obywatelskich Marcin Wiącek Rzecznik Praw Dziecka Monika Horna-Cieślak Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji Maciej Świrski Finanse Narodowy Bank Polski Adam Glapiński Rada Polityki Pieniężnej Samorząd terytorialny Samorząd gminny Samorząd powiatowy Samorząd województwa Podział administracyjny Polski Partie polityczne Kluby parlamentarne tworzą lub współtworzą: Prawo i Sprawiedliwość Suwerenna Polska Koalicja Obywatelska Platforma Obywatelska Nowoczesna Inicjatywa Polska Zieloni RS Agrounia Tak Lewica Nowa Lewica Lewica Razem Polska Partia Socjalistyczna Unia Pracy Polska 2050 Polskie Stronnictwo Ludowe Centrum dla Polski Unia Europejskich Demokratów Konfederacja Wolność i Niepodległość Nowa Nadzieja Ruch Narodowy Konfederacja Korony Polskiej Koło poselskie tworzy: Kukiz’15 Komitety ogólnopolskie, które nie przekroczyły progu w wyborach do Sejmu w 2023 roku: Bezpartyjni Samorządowcy Polska Jest Jedna Wybory Wybory parlamentarne: 2023 Wybory prezydenckie: 2020 Wybory do PE: 2024 Wybory samorządowe: 2024 Referenda: 2023 Polityka zagraniczna Ministerstwo Spraw Zagranicznych minister: Radosław Sikorski Ambasadorowie Polski Placówki dyplomatyczne Komitet ds. Europejskich Parlamentarne Komisje Spraw Zagranicznych Sejmowa Senacka Polski Instytut Spraw Międzynarodowych

Rada Ministrów (zwyczajowo rząd) – w Polsce, na mocy Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, kolegialny organ naczelny władzy państwowej działający pod przewodnictwem Prezesa Rady Ministrów, odpowiadający politycznie przed Sejmem oraz sprawujący wraz z Prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej władzę wykonawczą w państwie.

Osoba desygnowana przez Prezydenta RP na Prezesa Rady Ministrów formuje Radę, uzyskuje dla niej wotum zaufania Sejmu, reprezentuje ją na zewnątrz oraz przewodniczy jej, a kadencja Rady jest tożsama z kadencją jej Prezesa, toteż jednostki stanowiące aparat pomocniczy Prezesa Rady Ministrów (Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, Rządowe Centrum Legislacji oraz Rządowe Centrum Bezpieczeństwa) zapewniają także obsługę administracyjną samej Rady.

Historia nazwy

Po raz pierwszy polski rząd został określony terminem „Rada Ministrów” w Konstytucji Księstwa Warszawskiego (1807). Ustawa Konstytucyjna Królestwa Polskiego (1815) zmieniła termin „Rada Ministrów” na „Rada Administracyjna”. Ponownie Radą Ministrów został nazwany rząd polski w dekrecie Rady Regencyjnej o tymczasowej organizacji władz naczelnych w Królestwie Polskiem z 3 stycznia 1918^[1] i ta nazwa obowiązuje do dziś. Zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów^[2] równorzędnym określeniem tego organu jest słowo „Rząd”.

Rada Ministrów według Konstytucji z 1997

Organizacja

Zgodnie z obowiązującą Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997, Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Ministrów oraz ministrów, a wśród nich zawsze Ministra Obrony Narodowej oraz Ministra Sprawiedliwości^[3]. W skład Rady Ministrów mogą być powoływani wiceprezesi Rady Ministrów oraz przewodniczący określonych w ustawach komitetów. Prezes oraz wiceprezesi Rady Ministrów mogą pełnić także funkcję ministra lub przewodniczącego komitetu (art. 147 Konstytucji).

Organizację i tryb pracy Rady Ministrów regulują ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 o Radzie Ministrów^[4], ustawa z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej^[5], ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym oraz ustawa z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny^[6].

Kompetencje

Rada Ministrów:

• prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej (art. 146 ust. 1 Konstytucji),
• kieruje administracją rządową (art. 146 ust. 3 Konstytucji),
• w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach, na podstawie art. 146 ust. 4 Konstytucji, w szczególności:
  • zapewnia wykonanie ustaw,
  • wydaje rozporządzenia,
  • koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej,
  • chroni interesy Skarbu Państwa,
  • uchwala projekt budżetu państwa,
  • kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu,
  • zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny,
  • zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa,
  • sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi,
  • zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe,
  • sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej,
  • określa organizację i tryb swojej pracy.

Do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa niezastrzeżone dla innych organów państwowych oraz samorządu terytorialnego (art. 146 ust. 2 Konstytucji).

Procedura utworzenia

Obowiązująca Konstytucja przewiduje następującą procedurę utworzenia rządu^[7]:

• Zasadnicza procedura
  • W ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów:
    • Prezydent Rzeczypospolitej desygnuje Prezesa Rady Ministrów, tj. wskazuje osobę (zwykle wytypowaną wcześniej przez partię polityczną mającą większość w Sejmie lub koalicję partii), która otrzymuje misję sformowania rządu (art. 154 ust. 1 zd. 1 in principio Konstytucji).
    • Osoba desygnowana na Prezesa Rady Ministrów przedstawia Prezydentowi skład Rady Ministrów (art. 154 ust. 1 zd. 1 in fine Konstytucji).
    • Prezydent powołuje Prezesa Rady Ministrów oraz pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera przysięgę od nowo powołanej Rady Ministrów (art. 154 ust. 1 zd. 2 Konstytucji).
  • W ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 1 zd. 2 Konstytucji, Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów (exposé) z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 154 ust. 2 Konstytucji).
• I procedura rezerwowa
  • W razie niepowołania Rady Ministrów w przedstawionym wyżej trybie lub nieudzielenia jej wotum zaufania przez Sejm, w ciągu 14 dni od upływu terminów określonych w art. 154 ust. 1 lub 2 Konstytucji, Sejm wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera od niej przysięgę (art. 154 ust. 3 Konstytucji).
• II procedura rezerwowa
  • W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 3 Konstytucji Prezydent w ciągu 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę (art. 155 ust. 1 zd. 1 Konstytucji). (W praktyce ustrojowej, 11 czerwca 2004, doszło uprzednio do desygnowania Prezesa Rady Ministrów na podstawie art. 154 ust. 1 zd. 1 Konstytucji.)
  • W ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta Rady Ministrów w trybie art. 155 ust. 1 zd. 1 Konstytucji, Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów (exposé) z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Sejm uchwala wotum zaufania zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 155 ust. 1 zd. 2 Konstytucji).
  • W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania w trybie określonym w art. 155 ust. 1 zd. 2 Konstytucji, Prezydent skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory (art. 155 ust. 2 Konstytucji).

Zgodnie z art. 158 ust. 1 in fine Konstytucji, możliwe jest także powołanie nowej Rady Ministrów w trybie tzw. konstruktywnego wotum nieufności. Sejm wyraża Radzie Ministrów wotum nieufności większością ustawowej liczby posłów na wniosek złożony przez co najmniej 46 posłów, w którym imiennie wskazuje kandydata na Prezesa Rady Ministrów. W sytuacji przyjęcia takiej uchwały przez Sejm, Prezydent ma obowiązek przyjąć dymisję Rady Ministrów, a następnie Prezydent powołuje tak wybranego Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów.

Dymisja Rady Ministrów

Prezydent obligatoryjnie przyjmuje dymisję Rady Ministrów:

• na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu (art. 154 ust. 1 zd. 2 Konstytucji),
• w razie niewyrażenia jej przez Sejm wotum zaufania,
• w razie wyrażenia jej przez Sejm konstruktywnego wotum nieufności w trybie art. 158 ust. 1 Konstytucji,
• w razie śmierci Prezesa Rady Ministrów (interpretacja wyprowadzona z art. 147 ust. 1 Konstytucji).

Natomiast fakultatywnie Prezydent może wyrazić zgodę na dymisję Rady Ministrów w sytuacji, gdy jej przyczyną jest wyłącznie rezygnacja Prezesa Rady Ministrów (art. 162 ust. 2 pkt 3 Konstytucji). Sytuacja odmowy przyjęcia dymisji w takim przypadku miała miejsce 6 maja 2005, kiedy prezydent Kwaśniewski nie przyjął dymisji drugiego rządu Marka Belki.

Prezydent Rzeczypospolitej, przyjmując dymisję Rady Ministrów, powierza jej dalsze pełnienie obowiązków do czasu powołania nowej Rady Ministrów. Przyjęcie dymisji Rady Ministrów, jak i odmowa jej przyjęcia, następują postanowieniami Prezydenta RP publikowanymi w Monitorze Polskim, a wchodzącymi w życie z chwilą podpisania.

Śmierć Prezesa Rady Ministrów

Obowiązujące przepisy ustrojowe nie regulują następstw prawnych śmierci urzędującego Prezesa Rady Ministrów.

Art. 6 ustawy o Radzie Ministrów z 1996 reguluje stan fizycznej nieobecności premiera na posiedzeniu rządu lub też jego czasową niemożność wykonywania obowiązków, np. z powodu choroby. Wówczas z mocy prawa Radą Ministrów kieruje jej wiceprezes, wcześniej wyznaczony przez premiera, lub jeden z ministrów, w wypadku gdy rząd funkcjonuje bez wicepremierów. Wiceprezes Rady Ministrów wykonuje, w imieniu Prezesa Rady Ministrów, zadania i kompetencje w zakresie powierzonym przez Prezesa Rady Ministrów.

Należy uznać jednak, że śmierć Prezesa Rady Ministrów powoduje dymisję całej Rady Ministrów, która może istnieć tylko pod przewodnictwem określonej osoby^[8].

Odpowiedzialność konstytucyjna

Członkowie Rady Ministrów (również Prezes) ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu za:

• naruszenie Konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie urzędowania (art. 156 ust. 1 Konstytucji),
• popełnienie przestępstwa w związku z zajmowanym stanowiskiem.

Odpowiedzialność konstytucyjna ma charakter indywidualny, egzekwować ją można tylko od każdego członka Rady Ministrów z osobna.

Wnioskować w tej sprawie może Prezydent lub grupa 115 posłów. Wniosek kierują oni na ręce Marszałka Sejmu, który przekazuje go Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej w celu zbadania zasadności. Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej przekazuje sprawozdanie oraz końcowy wniosek na posiedzenie plenarne Sejmu, gdzie odbywa się głosowanie – postawienie członka Rady Ministrów w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu wymaga większości kwalifikowanej 3/5 ustawowej liczby posłów.

Postępowanie przed Trybunałem Stanu jest dwuinstancyjne: w I instancji Trybunał Stanu orzeka w składzie przewodniczący + 4 członków, natomiast jako organ odwoławczy (II instancji) przewodniczący + 6 członków (z wyłączeniem tych, którzy orzekali w I instancji). Przy postępowaniu stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego. Sankcjami są:

• utrata zajmowanego stanowiska,
• a w przypadku popełnienia deliktu konstytucyjnego także:
  • utrata praw wyborczych,
  • utrata orderów i odznaczeń,
  • zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych lub organizacjach społecznych.

Powyższe kary egzekwowane za popełnienie deliktu konstytucyjnego mogą być orzeczone na okres od 2 do 10 lat, przy czym od wyroku nie przysługuje prezydenckie prawo łaski (art. 25 ust. 2 ustawy o Trybunale Stanu).

Organy wewnętrzne Rady Ministrów

Tematowi temu poświęcony jest rozdział 3 ustawy o Radzie Ministrów z 8 sierpnia 1996. Organy takie mogą zostać powołane przez Prezesa Rady Ministrów w drodze zarządzenia na wniosek członka Rady Ministrów lub z inicjatywy samego premiera. Organami takimi mogą być w szczególności:

• komitety (stałe lub powoływane do rozpatrzenia określonej kategorii spraw lub konkretnej sprawy) (np. Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów, Komitet Stały Rady Ministrów)^[4],
• rady i zespoły opiniodawcze lub doradcze w sprawach należących do kompetencji Rady Ministrów lub Prezesa Rady Ministrów.

Prezes Rady Ministrów, tworząc organy pomocnicze, określa jednocześnie ich nazwę, skład, zakres działania oraz tryb postępowania (np. Komisja Wspólna Rządu i Samorządu Terytorialnego). Innymi organami pomocniczymi, o których mówi ustawa, a które mogą być powoływane w drodze rozporządzenia, to komisje do opracowywania projektów kodyfikacji określonych dziedzin prawa, komisje wspólne, w skład których wchodziliby członkowie rządu oraz reprezentanci określonych instytucji lub środowisk, których rozpatrywana sprawa by dotyczyła.

Skład

Funkcja	Imię i nazwisko		Czas pełnienia funkcji
			Od	Do
Prezes Rady Ministrów		Donald Tusk (PO)	13 grudnia 2023
Wiceprezes Rady Ministrów		Władysław Kosiniak-Kamysz (PSL)	13 grudnia 2023
Minister obrony narodowej
Wiceprezes Rady Ministrów		Krzysztof Gawkowski (NL)	13 grudnia 2023
Minister cyfryzacji
Minister-członek Rady Ministrów		Maciej Berek	13 grudnia 2023
Minister sprawiedliwości		Adam Bodnar	13 grudnia 2023
Minister do spraw społeczeństwa obywatelskiego		Agnieszka Buczyńska (PL2050)	13 grudnia 2023	16 października 2024
Przewodnicząca Komitetu do spraw Pożytku Publicznego
Minister aktywów państwowych		Borys Budka (PO)	13 grudnia 2023	13 maja 2024
Minister przemysłu		Marzena Czarnecka	13 grudnia 2023
Minister finansów		Andrzej Domański (PO)	13 grudnia 2023
Minister rodziny, pracy i polityki społecznej		Agnieszka Dziemianowicz-Bąk (NL)	13 grudnia 2023
Minister-członek Rady Ministrów		Jan Grabiec (PO)	13 grudnia 2023
Minister klimatu i środowiska		Paulina Hennig-Kloska (PL2050)	13 grudnia 2023
Minister rozwoju i technologii		Krzysztof Hetman (PSL)	13 grudnia 2023	13 maja 2024
Minister spraw wewnętrznych i administracji		Marcin Kierwiński (PO)	13 grudnia 2023	13 maja 2024
Minister infrastruktury		Dariusz Klimczak (PSL)	13 grudnia 2023
Minister do spraw równości		Katarzyna Kotula (NL)	13 grudnia 2023
Minister zdrowia		Izabela Leszczyna (PO)	13 grudnia 2023
Minister sportu i turystyki		Sławomir Nitras (PO)	13 grudnia 2023
Minister edukacji		Barbara Nowacka (iPL)	13 grudnia 2023
Minister do spraw polityki senioralnej		Marzena Okła-Drewnowicz (PO)	13 grudnia 2023
Minister funduszy i polityki regionalnej		Katarzyna Pełczyńska-Nałęcz (PL2050)	13 grudnia 2023
Minister rolnictwa i rozwoju wsi		Czesław Siekierski (PSL)	13 grudnia 2023
Minister-członek Rady Ministrów		Tomasz Siemoniak (PO)	13 grudnia 2023
Minister spraw wewnętrznych i administracji			13 maja 2024
Minister kultury i dziedzictwa narodowego		Bartłomiej Sienkiewicz (PO)	13 grudnia 2023	13 maja 2024
Minister spraw zagranicznych		Radosław Sikorski (PO)	13 grudnia 2023
Minister do spraw Unii Europejskiej		Adam Szłapka (.N)	13 grudnia 2023
Minister nauki		Dariusz Wieczorek (NL)	13 grudnia 2023
Minister aktywów państwowych		Jakub Jaworowski	13 maja 2024
Minister rozwoju i technologii		Krzysztof Paszyk (PSL)	13 maja 2024
Minister kultury i dziedzictwa narodowego		Hanna Wróblewska	13 maja 2024
Minister do spraw społeczeństwa obywatelskiego		Adriana Porowska (PL2050)	16 października 2024
Przewodnicząca Komitetu do spraw Pożytku Publicznego

Stan na 17 października 2024

Galeria

• 
  Sala im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego w gmachu Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w której odbywają się posiedzenia Rady Ministrów
• 
  Zaprzysiężenie pierwszego rządu Donalda Tuska w Pałacu Prezydenckim w Warszawie (2007)
• 
  Miejsca zajmowane przez członków Rady Ministrów w Sali Posiedzeń Sejmu

Przypisy

1. Dz.U. z 1918 r. nr 1, poz. 1
2. Dz.U. z 2024 r. poz. 1050
3. Art 134 ust. 2 i 5 oraz art. 187 ust. 1 pkt 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
4. Dz.U. z 2022 r. poz. 1188
5. Dz.U. z 2022 r. poz. 2512
6. Dz.U. z 2022 r. poz. 2305
7. Ustawa z dnia 2 kwietnia 1997 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 1997 r. nr 78, poz. 483, ze zm.).
8. L. Garlicki, Polskie Prawo Konstytucyjne, Warszawa 2011.

Bibliografia

• Lech Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, wyd. 9., Warszawa 2005, s. 289–318 ISBN 83-7206-122-X.
• Bogusław Banaszak, Egzekutywa w Polsce – stan obecny i uwagi de lege fundamentali ferenda, „Przegląd Sejmowy” 2006, nr 3, s. 9–27 ([1])
• Paweł Sarnecki, Prawo konstytucyjne RP, wyd. 6., Warszawa 2005, s. 293–340, 426–443 2006, ISBN 83-7387-568-9.