W samej dzielnicy i sołectwach zameldowanych było kolejno:
– Kamionka: 6 455 osób (2017),
– Borowa Wieś: 2642 osoby,
– Bujaków: 2230 osób (2022),
– Mokre: 2379 osób,
– Paniowy: 1708 osób,
– Śmiłowice: 1076 osób.
Piramida wieku mieszkańców Mikołowa w 2014 roku[10]:
Nazwa
Nazwa miasta pochodzi prawdopodobnie od imienia Mikołaj, nie jest jednak pewne, czy pochodzi od św. Mikołaja Biskupa (najstarszy kościółek, a właściwie kapliczka, poświęcona jest św. Mikołajowi), czy też od jakiegoś dziedzica imieniem Mikołaj (po ludowemu Mikula), bogatego właściciela mieszkającego w tej okolicy w czasach powstania osady. Za drugą możliwością przemawiają dawne nazwy miasta: Miculow, Mikulau, Mikulow, Mikułów (w księgach kościelnych ta ostatnia nazwa występuje do 1824) oraz data fundacji kościoła- nastąpiła ona później niż 1222 rok[11]. W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie miejscowość występuje pod niemiecką nazwą Nicolai[12] i polską Mikołow (org. polnisch Mikołow). Statystyczny opis Prus z 1837 roku wymienia tylko niemiecką nazwę Nikolai[13].
Istnieje również stare podanie opowiadające o początkach tego miasta, niepoparte jednak żadnymi dowodami historycznymi. Podanie opowiada o handlarzach bydłem, którzy zatrzymali się w tych okolicach na odpoczynek. W trakcie nocy nagle zachorowało całe bydło. Przerażeni handlarze zaczęli się modlić i ślubować św. Mikołajowi wybudowanie kaplicy, jeżeli święty sprawi, że bydło wyzdrowieje. Bydło rzeczywiście wyzdrowiało, a handlarze zbudowali ślubowaną kaplicę ku czci św. Mikołaja.[potrzebny przypis]
Historia
Kalendarium
1222 – pierwsza historyczna wzmianka o Mikołowie – w dokumencie wydanym przez księcia opolskiego Kazimierza I dla biskupa wrocławskiegoWawrzyńca, gdzie jako świadek wymieniony jest hrabia Andrzej, kasztelan z Mikołowa (oryg. comes Andreas, castellanus de Miculow). Świadczy to o tym, iż Mikołów pełnił już funkcje w administracji państwowej jako gród i siedziba kasztelanii.
1228 – wzmianka o Mikołowie pojawiła się w dokumencie księcia opolsko-raciborskiegoKazimierza I, będącym umową z wojewodą Klemensem, gdzie jako świadek, po raz kolejny, pojawia się kasztelan mikołowski, Andrzej. Podobne wzmianki, w których występuje ów Andrzej, znajdujemy również w dokumentach z lat 1232 i 1234.
1258 – w dokumentach księcia Władysława opolskiego dwukrotnie pojawia się kasztelan mikołowski imieniem Jan, syn Wernera.
1545 – cesarz niemiecki Ferdynand I nadaje miastu Mikołów prawo do urządzania jarmarków i targów tygodniowych.
1547 – 27 lipca nadanie Mikołowowi ordynacji miejskiej, staraniem ówczesnego pana ziemi pszczyńskiej, barona Jana Thurzo. Od tej daty, Mikołów stał się miastem.
1580 – czasy Reformacji, do Mikołowa przybywa pierwszy pastor.
1630 – parafia mikołowska wraca w ręce katolików (proboszczem zostaje Tomasz Aleksander Czarniecki).
1645 – miasto dotknęła klęska pożaru – świadczy o tym dokument z tegoż roku, w którym miasto Mikołów prosi urząd podatkowy we Wrocławiu o umorzenie 500 florenów zaległości podatkowych.
1760 – po raz pierwszy w dokumentach pojawia się dzisiejsza nazwa miasta „Mikołów”.
1794 – 20 maja największy pożar w historii miasta, centralna część miasta uległa zniszczeniu – pożar prawdopodobnie wybuchł w domu kowala Marcina Kozaka znajdującym się na rynku miasta.
1837 – w Mikołowie znajdują się 2 kościoły katolickie, szkoła, 250 domów, a zamieszkuje go 2000 osób[13].
1840 – L. Froehlich zakłada w Mikołowie fabrykę łyżek (przetrwała do końca stulecia).
1842 – otwarto fabrykę wyrobów żelaznych i części maszyn pod nazwą huta „Maria Ludwika”.
1845 – Tomasz Nowacki zakłada w Mikołowie polską drukarnię[16].
1848 – w Mikołowie miała miejsce epidemia tyfusu, zmarło wówczas 20% ogółu ludności.
1858 – zbudowano hutę[14] „Waltera” (późniejsza Fabryka Palenisk Mechanicznych).
1861 – 25 września konsekracja nowego kościoła pw. św. Wojciecha, od 2008 roku, bazylika mniejsza.
1862 – austriacki przedsiębiorca Carl Gustav Dittrich zakłada papiernię[17].
1868 – uruchomienie gazowni miejskiej, która umożliwiła oświetlenie miasta i domów mieszkańców[17].
1872 – zburzenie starego ratusza, zbudowanego tymczasowo, po wielkim pożarze w 1794 roku i zbudowanie nowego budynku w Mikołowie. Niemiecki przedsiębiorca Heinrich Koetz uruchamia największy na ziemi pszczyńskiej zakład budowy kotłów[18].
1874 – Karol Miarka senior rozpoczyna działalność wydawniczą w Mikołowie.
1908 – ukończenie budowy wodociągów miejskich, na które wydano ok. 250 tys. marek.
1922 – 29 czerwca Mikołów wraz ze wschodnią częścią Górnego Śląska przyłączony do Polski.
1932 – założenie na terenie podarowanym przez rolnika Józefa Bojdoła ogródków działkowych[19]; cztery lata później działki rozparcelowano i podzielono między właścicieli (obecny ROD „Krokus”; 5,8 ha)[19].
2008 – kościół św. Wojciecha staje się bazyliką mniejszą w Mikołowie.
2009 – poświęcenie kościoła pw. św. Antoniego Padewskiego w Mikołowie Recie.
2013 – Rozbudowa Centrum Edukacji Przyrodniczej i Ekologicznej Śląskiego Ogrodu Botanicznego w Mikołowie-etap II.
2013 – odsłonięcie pomnika św. Wojciecha, patrona Polski i Mikołowa.
2018 – Koronacja obrazu Matki Bożej Mikołowskiej.
Opis miasta z 1859
Informacje pochodzące ze „Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”, Warszawa 1885:
Mikułów al. Mikołów, niem. Nicolai, miasto okręgowe w pow. pszczyńskim na Szląsku górnym, leży na wzniesieniu 1116 st. par., na połowie drogi pomiędzy Oświęcimiem (w Galicyi) a Gliwicami, o 14 kil. od Katowic. Posiada dwa kościoły katolickie, kościół ewangielicki, synagogę, szkołę katolicką 5-klasową (529 uczniów), ewang. 1-klas. (60 ucz.) i żydowską prywatną (104 ucz.). Co do władz M. posiada: urząd miejski, urząd policyjny okręgowy, urząd pocztowy, dwóch sądziów okręgowych. Z zakładów przemysłowych istnieją tu: huty żelazne (Nicolai Hutte, Walther H., Maria Louisen H., Frohlische Loffelschmiede), wielki młyn amerykański. Kolej żelazna łącząca Racibor z Katowicami przerzyna grunta należące do miasta, na których mieści się stacya. Ludność miasta z 2752 mk. w 1834 r., wzrosła do 3059 w 1840 r., doszła do 4479 w 1861 r. Mówi ona zesputą polszczyzną. Wychodzą tu dwa pisma peryodyczne polskie dla ludu nakładem Miarki: „Katolik” i „Monika”. Początkiem miasta miało być obozowisko urządzone tu przez mołdawskich handlarzy bydła. Oni to wznieśli drewniany kościółek ś. Mikołaja (Nikołajek zwany) w miejscu, gdzie dziś stoi murowana kaplica na płn. od miasta przy drodze do st. dr. żel. Pożar ratusza w 1794 r. zniszczył archiwum miejskie, stąd przeszłość M. mało jest znaną. W Kod. dypl. Muczk. i Rzyszcz. wspomniany jest M. w dok. z 1228 r. Dochował się też dokument, w którym Mieczysław (Mieszko), ks. Opolski, jako władzca Pszczyny, potwierdza (w Rybniku 1287 r.) nadania poczynione przez Jana z Grabi kościołowi ś. Wojciecha w M. W 1547 r. baron Hans Turzo, pan na Betlemfalva i na Pszczynie, nadał M. miejską organizacyę, samorząd, sądownictwo i łączne z tem przywileje uprawy wina, warzenia piwa, tworzenia cechów, targi i jarmarki. W tej epoce M. stał się ważnem targowiskiem dla handlu bydłem, solą i wódką. Najście Szwedów w 1630 r. zadało ciężką klęskę miastu. Spustoszyli oni prócz miasta i klasztor zakonnic pod miastem stojący. O przeszłych stosunkach miasta świadczy dotąd nazwa jednej z ulic (Krakowska) i tak zwana Skotnica, będąca zapewne miejscem dawnego targowiska na bydło. Do mieszczan należy obecnie 4662 mr. ziemi, w tem 4029 mr. roli, 52 mr. ogr., 352 mr. łąk, 137 mr. pastw. i 122 zagajników. Klimat tu dość ostry skutkiem wzniesionego położenia i silnych wiatrów od Karpat wiejących. Par. kat. mikułowska posiada od 1861 r., prócz starego, nowy murowany kościół z dwoma wieżami i liczy 13926 parafian (1869 r.). Do parafii należą miejscowości: Gostyń, Wyrów, Łaziska (górne, dolne i średnie), Śmiłowica, Kamionka, Wilkowy, Panewnik, Piotrowice, Podlesie, Zarzycze, Lgota, Althammer. W obrębie parafii mieszka 745 ew. i 540 żydów. Dekanat mikułowski dyec. wrocławskiej miał 1869 r. 45158 kat., 1435 ew., 530 izr. i 8 parafii: Berun, Boischow, Chełm W., Lendzin, Mokra, M., Tychy, Woszczyce.
Informacje o stosunkach narodowościowych w połowie XIX wieku
.Po trzech wojnach śląskich jakie miały miejsce w latach 1740–1763, między Austrią i Prusami miasto znalazło się w granicach Prus i należało do powiatu pszczyńskiego. W połowie XIX wieku zarówno w powiecie jak w samym mieście, dominowała ludność polska. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje „Das polnische Element ist im Kreise das bei Weitem vorherrschende. Unter 75.725 Einwohnern sind nur 8.413 Deutsche, 67.312 sprechen Polnisch”, czyli w tłumaczeniu na język polski „Element polski dominuje w powiecie. Spośród 75.725 mieszkańców tylko 8.413 to Niemcy, podczas gdy 67.312 mówi po polsku”[22]. Również w samym mieście było więcej Polaków niż Niemców co odnotowuje spis we fragmencie: „Sogar in den Städten ist die Bevölkerung zum grossen Theile polnisch. So zählt Pless unter 3.154 Einwohnern 560 polnisch Sprechende, Nikolai sogar unter 4.479 Einwohnern deren 2.971” w tłumaczeniu „Nawet w miastach ludność w dużej części jest polska. W Pszczynie z 2.971 mieszkańców 560 mówi po polsku, a w Mikołowie z 4.479 mieszkańców jest ich aż 2.971.”[22].
Żydzi w Mikołowie
Pierwsza żydowska rodzina zamieszkała w mieście w 1640, po wydaniu, kilkanaście lat wcześniej, edyktu cesarskiego, łagodzącego politykę Habsburgów wobec Żydów. Spis ludności żydowskiej z 1691 r. wspomina o mieszkających w Mikołowie Żydach. Przez wiele lat byli jednak stosunkowo nieliczni i np. w 1758 r. miało tutaj żyć zaledwie 6 osób tego wyznania.
W latach 70. XVIII wieku władze pruskie nakazały początkowo przesiedlić wszystkich Żydów na prawą stronę Odry i to tylko na tereny wiejskie, następnie zmieniono zdanie i przyszło polecenie osiedlenia ich w miastach – w 1780 r. Mikołów został jednym z pięciu miast przesiedleńczych. W 1787 roku i to zarządzenie odwołano w obawie o skutki gospodarcze, ale liczba żydowskich mieszkańców w ówczesnym Nikolei wzrosła do 84 osób.
W 1816 r. Mikołów zbudował synagogę, a w 1854 powstała gmina żydowska, jednak była ona na tyle mała, że aż do 1931 r. funkcję rabinów pełnili kantorzy. W 1861 r. mieszkało w mieście 504. Żydów (ok. 11% społeczeństwa), istniała też żydowska szkoła, do której uczęszczało ponad 100 uczniów. W 1872 r. miejscowa gmina żydowska weszła w skład Związku Górnośląskich Gmin Synagogalnych (Oberschlesische Synagogen-Gemeinden).
Na przełomie wieków liczba Żydów spadła w wyniku emigracji do Stanów Zjednoczonych i Palestyny – spis z 1900 r. wykazał 192 osoby (na 6638 ogółu mieszkańców), a w 1910 r. 175 osób. W Mikołowie działał Izraelicki Związek Pielęgnowania Chorych i Izraelicki Związek Pogrzebowy „Chewra Kadisza”.
W czasie plebiscytu większość Żydów głosowała za pozostawieniem miasta w Niemczech, mimo ogólnego zwycięstwa tej opcji, w Mikołowie miasto włączono w granice Polski. Poskutkowało to emigracją wielu Żydów na Zachód. Z drugiej strony nastąpił napływ żydowskich obywateli z głębi Polski, głównie z Zagłębia Dąbrowskiego. Ich przyjazd spotykał się jednak z niechęcią zarówno władz miejskich, jak i zamieszkałych już w mieście członków gminy żydowskiej, których przyczyną były obawy gospodarcze, negatywny wizerunek Kongresówki w oczach mieszkańców Górnego Śląska i obawy o wzrost tendencji propolskich[23].
W 1931 r. wybrano pierwszego rabina, którym został Ajzyk Chameides. Ten jednak dojeżdżał do Mikołowa z Katowic. Liczba Żydów mikołowskich wzrosła z 74 (1928 r.) do 243 osób[24].
Po 1933 r. ruszyła następna fala żydowskich emigrantów, tym razem przyjeżdżali z rządzonych przez nazistów Niemiec na polski Górny Śląsk. Liczba uchodźców była na tyle duża, że Zwierzchność Gmin Izraelickich w Katowicach przeprowadziła zbiórkę pieniężną, aby ich wspomóc. W 1938 r. po anszlusie Austrii wielu Żydów kolejny raz opuszczało polski Górny Śląsk, obawiając się rychłego wybuchu wojny polsko-niemieckiej emigrowali na Zachód.
Po II wojnie światowej społeczność żydowska już się w Mikołowie nie odrodziła. Stary cmentarz żydowski został zlikwidowany, na jego miejscu powstała zabudowa osiedlowa. W 1972 na polecenie ówczesnych władz miasta synagogę wysadzono w powietrze, a na miejscu powstał nowy węzeł komunikacyjny – plac 750-lecia. Jedyną pamiątką jest tzw. nowy cmentarz żydowski.
Zabytki
Rynek w Mikołowie
Układ urbanistyczny z rynkiem i nieregularną siatką ulic.
Kościół parafialny pw. Matki Bożej Śnieżnej (nazwany tak dopiero po zbudowaniu kościoła parafialnego pw. św. Wojciecha, który przejął jego wcześniejszą nazwę) zbudowany w latach 1270–1280, później przebudowany.
Budynek przy ul. Krakowskiej 33, którego historia może sięgać czasów średniowiecza (mury piwnic), a obecnie jest przykładem architektury historyzująco-modernistycznej.
Park tzw. Duże i Małe Planty, którego początki sięgają końca XVIII wieku.
Gmina Mikołów jest organem prowadzącym dla 12 przedszkoli i 10 szkół podstawowych, w tym jednej z oddziałami przedszkolnymi.
Gospodarka
Przez większą część swojej historii Mikołów był miastem handlowym, a w XX wieku miastem przemysłowym. W XX wieku w Mikołowie powstało wiele dużych zakładów przemysłowych, m.in. MiFaMa (Mikołowska Fabryka Maszyn), FPM (Fabryka Palenisk Mechanicznych), Wiromet. W Mikołowie znajduje się jedyna w Polsce i jedna z dwóch w Europie Kopalnia Doświadczalna „Barbara”. W Mikołowie położone jest wzgórze Gronie, od którego pochodzi nazwa piwa Tyskie Gronie (na wzgórzu tym znajduje się ujęcie wody dla browaru).
Mikołowskie Dni Muzyki – odbywający się w maju festiwal muzyki poważnej
Impresje Mikołowskie – plenery malarskie
Dni Mikołowa – święto miasta
Sport
Aqua Plant – kryta pływalnia z dwoma basenami, jacuzzi oraz dwiema saunami.
Rajd Mikołowski – okręgowy rajd samochodowy rozgrywany w ostatni weekend kwietnia, połączony z wystawą pojazdów zabytkowych.
Mikołowski Bieg Uliczny, im. Henryka Biskupiaka, cykliczna impreza odbywająca się pod koniec września.
Mikołowski Rodzinny Rajd Rowerowy – rajd odbywający się na terenie powiatu mikołowskiego.
Otwarte Mistrzostwa Mikołowa w Kolarstwie Górskim XC – mistrzostwa odbywające się co roku w czerwcu.
Kluby sportowe
AKS Mikołów – klub piłkarski (obecnie klasa okręgowa), klub szachowy, sekcja szermiercza szpada, sekcja tenisa stołowego
allinone Mikołów – klub bilardowy (obecnie w II lidze bilardowej, grupa 4)
KS Kamionka Mikołów – klub piłkarski (obecnie w klasie „A”, grupa Katowice)
KS Burza Borowa Wieś – prowadzi sekcje piłki nożnej (obecnie klasa okręgowa), siatkówki (III liga kobiet), tenisa stołowego i akrobatyki
LKS 45 Bujaków – klub piłkarski (obecnie w klasie „C”, grupa Zabrze), sekcja tenisa stołowego (obecnie Liga okręgowa mężczyzn i II Liga kobiet)
Orzeł Mokre – klub piłkarski (obecnie w klasie „A”)
LKS Strażak Mikołów – klub piłkarski (obecnie w klasie „B”), sekcja speedrowerowa (obecnie walczą o medale Drużynowych Mistrzostw Okręgu Południowego PFKS)
Orkan KS Kamionka – klub skata (obecnie w II lidze)
SSiSW Kong Sao
UKS Satori – klub karate, reprezentujący powiat mikołowski na arenie krajowej i międzynarodowej według zasad Karate WKF i WUKF
↑Małgorzata Kaganiec: Herby i pieczęcie miast górnośląskich. Boguszowice, Chwałowice, Katowice, Mikołów, Murcki, Pszczyna, Radlin, Rybnik, Rydułtowy, Szopienice, Żory. Muzeum Śląskie, Katowice 2002, s. 22.
↑Jan Natanson-Leski: Rozwój terytorialny Polski. Od czasów najdawniejszych do okresu przebudowy państwa w latach 1569–1572. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1964, s. 87.
↑ abL. Freiherrn: Der Preußische Staat in allen seinen Beziehungen (…) Dritter Band. Berlin: Verlag von’August Hirschwald, 1837, s. 136.
↑ abcBarbara M. Buszman, Józef P. Buszman: Przewodnik krajoznawczy – Powiat Mikołowski. Wyd. I. Katowice: Eco Consensus sp. z o.o., 2006, s. 43. ISBN 83-920987-2-2.
↑Mariusz Dmetrecki: Dawno temu w Mikołowie – Kalendarium historyczne do 1939 roku. Wyd. I. Mikołów: Miejska Biblioteka Publiczna w Mikołowie, 2010, s. 33. ISBN 978-83-915299-9-7.
↑ abcRyszard Szyndzielarz, Bogusław Bromboszcz: Mikołów z perspektywy 150 lat. Mikołów: Miejska Biblioteka Publiczna w Mikołowie, 2009, s. 12. ISBN 978-83-915299-4-2.
↑Ryszard Szyndzielarz, Bogusław Bromboszcz: Mikołów z perspektywy 150 lat. Mikołów: Miejska Biblioteka Publiczna w Mikołowie, 2009, s. 11. ISBN 978-83-915299-4-2.
↑ abcdRyszard Szyndzielarz, Bogusław Bromboszcz: Mikołów z perspektywy 150 lat. Mikołów: Miejska Biblioteka Publiczna w Mikołowie, 2009, s. 49. ISBN 978-83-915299-4-2.
Bibliografia
Jerzy Ciurlok: O drukarzach, drukarniach i drukach śląskich. Mikołów, Katowice: Regionalny Instytut Kultury w Katowicach, 2018. ISBN 978-83-952024-1-4.
Konstanty Prus, „Z przeszłości miasta Mikołów i jego okolicy”, Mikołów 1932.
Jan Kantyka, Alojz Targ, „Mikołów – zarys rozwoju miasta”, Katowice 1972.
W. Galasińska-Hrebenda, Grodzisko w Mikołowie, [w:] Informator Konserwatora Zabytków Archeologicznych na województwo katowickie za lata 1966–1970, Katowice 1971.
Z. Musioł, O dawnym grodzie mikołowskim, „Zaranie Śląskie” 1929, z. 2.