32 Dywizjon Artylerii Lekkiej

32 dywizjon artylerii lekkiej

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1931
Rozformowanie	1939
Tradycje
Rodowód	2 pułk artylerii polowej 7 pułk artylerii polowej 113 Kresowy pułk artylerii polowej 18 pułk artylerii polowej 28 pułk artylerii polowej
Kontynuacja	32 pułk artylerii lekkiej
Dowódcy
Pierwszy	mjr Wolford
Ostatni	ppłk Tadeusz Tabiszewski
Organizacja
Dyslokacja	Rembertów
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	artyleria
Podległość	Centrum Wyszkolenia Piechoty 1 Grupa Artylerii

32 dywizjon artylerii lekkiej (32 dal) – oddział artylerii lekkiej Wojska Polskiego.

Historia oddziału

W 1924 II dywizjon 28 pułku artylerii polowej został przeniesiony z Zajezierza k. Dęblina do Rembertowa, gdzie pełnił rolę manewrowego pododdziału artylerii Doświadczalnego Centrum Wyszkolenia^[1][2]. W zatwierdzonej 4 grudnia 1928 przez ministra spraw wojskowych nowej organizacji Doświadczalnego Centrum Wyszkolenia stwierdzono, że komendantowi centrum podlegają bezpośrednio: baon manewrowy i dyon jednego z pułków artylerii polowej wyznaczony jako manewrowy^[3].

Na przełomie 1930 i 1931 na bazie Doświadczalnego Centrum Wyszkolenia zostało utworzone Centrum Wyszkolenia Piechoty. Równocześnie przeprowadzono reorganizację 10 i 28 pułków artylerii polowej polegającą na tym, że:

• II/28 pap w Rembertowie został przemianowany na dywizjon manewrowy artylerii – jednostkę wyszkoleniową i mobilizacyjną podległą administracyjnie komendantowi Centrum Wyszkolenia Piechoty, a pod względem wyszkolenia dowódcy 1 Grupy Artylerii,
• wchodzące w skład II/28 pap 5. i 6. baterie, przemianowane odpowiednio na 2. i 3. baterię,
• utworzono pluton łączności dywizjonu manewrowego artylerii,
• III/10 pap w Różanie został przemianowany na II/28 pap,
• 9. bateria 10 pap została przemianowana na 1. baterię dywizjonu manewrowego artylerii i 5 lutego 1931 dyslokowana z Różana do Rembertowa,
• w Łodzi na bazie I i II dywizjonów 10 pap został zorganizowany nowy III dywizjon tego oddziału^[1][4][5][6].

3 stycznia 1931 dowódca dywizjonu manewrowego artylerii podpisał pierwszy został dzienny^[7].

Nowo powstała jednostka kontynuowała tradycje powstałego w marcu 1919 we Włoszech III dywizjonu 2 pułku artylerii polowej oraz III dywizjonu 7 pułk artylerii polowej utworzonego na terytorium Francji, który po przybyciu do kraju i zjednoczeniu Armii Polskiej we Francji z armią krajową został przemianowany na III dywizjon 113 pułku kresowego artylerii polowej, 7 marca 1920 przemianowany na III dywizjon 18 pułku artylerii polowej, w końcu 7 września 1921 w Zambrowie wcielony w skład nowo powstałego 28 pułku artylerii polowej.

Głównym zadaniem dywizjonu była obsługa Doświadczalnego Centrum Wyszkolenia, a później Centrum Wyszkolenia Piechoty. W szczególności oddział brał udział w ćwiczeniach specjalnych (doświadczalnych), których zadaniem było wypracowanie nowych zasad walki oraz współpracy piechoty i kawalerii z artylerią. Ponadto dywizjon brał udział w ćwiczeniach pokazowych, organizowanych dla oficjeli krajowych i zagranicznych, a także w badaniach nowego sprzętu artyleryjskiego tak krajowego jak i zagranicznego^[8].

31 grudnia 1931 na podstawie rozkazu B. Og. Org. 1120 – 18 Org. ministra spraw wojskowych marszałka Polski Józefa Piłsudskiego dywizjon manewrowy artylerii przy CWPiech. został przemianowany na 32 dywizjon artylerii lekkiej^[9].

Na podstawie rozkazu I wiceministra spraw wojskowych L.dz. 265/Tjn. Org. Og. z 14 marca 1935 dywizjon otrzymał prawa jednostki administracyjnej^[7].

W tym samym roku Wojskowe Biuro Historyczne wydało „Zarys historji wojennej 32–go dywizjonu artylerji lekkiej”. Autorem opracowania był por. art. Edward Tadeusz Korczowski, oficer 32 dal, zamordowany wiosną 1940 w Charkowie^[10].

30 kwietnia 1936 minister spraw wojskowych ustalił dzień 6 czerwca, jako datę święta dywizjonu^[11]. Oddział miał obchodzić swoje święto w rocznicę bitwy pod Oratowem^[12], lecz 20 lutego 1937 minister spraw wojskowych zmienił datę święta na dzień 24 maja^[13], w rocznicę wyjazdu jednostki z Francji do Polski^[12].

Z dniem 1 października 1937 3. bateria została przezbrojona w 100 mm haubice wz. 14/19P, natomiast armaty będące dotychczas na jej uzbrojeniu zostały zakonserwowane i zdeponowane w magazynach mobilizacyjnych^[14].

Mobilizacja

Dywizjon był jednostką mobilizującą. Zgodnie z planem mobilizacyjny „W” dowódca dywizjonu był odpowiedzialny za przygotowanie i przeprowadzenie mobilizacji 32 pułku artylerii lekkiej (bez II dywizjonu^[a]) oraz 41 dywizjonu artylerii lekkiej. Pierwszy z wymienionych wyżej oddziałów był formowany w mobilizacji niejawnej (alarmowej), w grupie jednostek oznaczonych kolorem żółtym, natomiast 41 dal w I rzucie mobilizacji powszechnej^[16].

24 sierpnia 1939 o godz. 4.00 rozpoczęto mobilizację 32 pal. Dowództwo pułku razem z I dywizjonem mobilizowało się w koszarach w Rembertowie, natomiast III dywizjon w rejonie Zielonej i Kawęczyna^[17]. 26 sierpnia mobilizacja została zakończona^[17].

30 sierpnia 1939 ogłoszono mobilizację powszechną^[18]. Następnego dnia rozpoczęto mobilizację 41 dal. Dywizjon formował się w Zielonej, a jego organizację zakończono 3 września^[19].

Oddział Zbierania Nadwyżek 32 dal

6 września 1939, po zakończeniu mobilizacji, pozostałości dywizjonu zorganizowane w Oddział Zbierania Nadwyżek, wymaszerowały do Zajezierza^[20] pod Dęblinem, gdzie organizował się Ośrodek Zapasowy Artylerii Lekkiej nr 1 pod dowództwem ppłk. Edmunda Bartkowskiego^[21][22]. Oddział marszem pieszym przemieszczał się szosą lubelską. W rejonie Ryk oddział otrzymał rozkaz marszu do Lublina. 5 podchorążych z OZN 32 dal posiadających konie wierzchowe dołączyło do improwizowanego szwadronu kawalerii składającego się z podchorążych, dzieląc dalsze losy z Grupą „Kowel” płk. dypl. Leona Koca. Po dojściu na Lubelszczyznę nie są znane dalsze losy oddziału^[20].

Żołnierze

Dowódcy dywizjonu
Stopień, imię i nazwisko	Okres pełnienia funkcji
mjr armii francuskiej Wolford	1919[23]
mjr art. Mikołaj Alikow	1919 – I 1920[24]
kpt. / mjr art. Władysław Dawidajtis	I 1920[24] – XI 1922[25]
kpt. / mjr art. Mieczysław Karaszewicz	15 XI 1922[26] – XI 1927[27]
mjr art. Karol I Lewandowski[b]	I 1931 – VII 1935
mjr / ppłk art. Edward Błaszczyk	od 1 X 1935[30]
mjr / ppłk dypl. art. Tadeusz Tabiszewski	IV 1938[12] – VIII 1939
Zastępcy dowódcy dywizjonu[c] (w latach 1938–1939 I zastępca dowódcy dywizjonu)
mjr art. Antoni Tomaszewski	od XI 1935
mjr art. Walerian Bartkiewicz	do VIII 1939

Organizacja pokojowa i obsada personalna w marcu 1939[31][d]		Przydziały mobilizacyjne
dowódca dywizjonu	ppłk dypl. art. Tadeusz Tabiszewski	dowódca 32 pal
I zastępca dowódcy dywizjonu	mjr art. Walerian Bartkiewicz	dowódca I/32 pal
II zastępca dywizjonu (kwatermistrz)	mjr art. Stefan Hernik	dowódca 41 dal
oficer gospodarczy	kpt. int. Bolesław Bronowski[e]	Oddział Zbierania Nadwyżek 32 dal
oficer żywnościowy	por. adm. (art.) Władysław Słuczanowski	OZN 32 dal
lekarz weterynarii	por. lek. wet. dr Tadeusz Daniel Jachimowicz	lekarz weterynarii 32 pal
dowódca plutonu łączności	por. art. Tomasz Bonar	dowódca 3/32 pal
komendant szkoły podoficerskiej	kpt. art. Jakub Gabryel	dowódca 1/32 pal
p.o. dowódcy 1 baterii	ppor. art. Henryk Kencik	oficer łączności 32 pal
dowódca plutonu	ppor. Alfons Wiktor Maćkowiak	oficer zwiadowczy 9/32 pal
dowódca 2 baterii	kpt. art. Józef Ambroży Rylski	41 dal
dowódca plutonu	por. art. Józef Kotowicz	oficer zwiadowczy 32 pal
dowódca 3 baterii	por. art. Zbigniew Rawicz-Twaróg	dowódca 8/32 pal
dowódca plutonu	ppor. art. Leon Czengery	dowódca plutonu topograficzno-ogniowego 32 pal
na kursie	por. art. Józef Piotr Burdyn	dowódca 2/32 pal

Kawalerowie Virtuti Militari
Żołnierze III/18 pap odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari za wojnę 1918-1920[36][37]
mjr Władysław Dawidajtis	st. ogn. Walenty Ceglarek	plut. Paweł Wach	bomb. Antoni Andrzejewski

Symbole

Sztandar

4 grudnia 1937 Prezydent RP Ignacy Mościcki zatwierdził wzór sztandaru dla 32 dywizjonu artylerii lekkiej^[38]. Sztandar wręczył gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki na Polu Mokotowskim w Warszawie 26 maja 1938, podczas uroczystości wręczenia sztandarów oddziałom artylerii OK Warszawa i Łódź oraz oddziałom pancernym z całej Polski. O losach sztandaru brak wiadomości^[39].

Na lewej stronie płatu sztandarowego umieszczone były na tarczach^[38]:

• w prawym górnym rogu – wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej,
• w lewym górnym rogu – wizerunek św. Barbary,
• w prawym dolnym rogu – godło Mazowsza,
• w lewym dolnym rogu – odznaka pamiątkowa 32 dal,

na ramionach krzyża kawalerskiego:

• na górnym – „La Mandria di Chivasso 15.II.1919”,
• na dolnym – „Dubno 13.VII.1920”,
• na lewym – „Oratów 6.VI.1920”,
• na prawym – „Sarnowa Góra 17-18.VIII.1920”.

Odznaka pamiątkowa

30 kwietnia 1936 minister spraw wojskowych zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 32 dal^[40]. Odznaka jednoczęściowa o wymiarach 41x41 mm ma kształt krzyża maltańskiego. Ramiona krzyża pokryteciemnozieloną emalią. Krawędzie ramion złote. Na środku krzyża nałożona okrągła tarcza, emaliowana, ciemnozielona. W otoku tarczy złoty wieniec laurowy. W centrum tarczy złocony numer i inicjały dywizjonu „32 DAL”^[41] . Wykonawcą srebrnych, złoconych i emaliowanych odznak oficerskich był Wiktor Gontarczyk z Warszawy^[42]. Łącznie nadano 581 odznak^[43].

Barwy

10 czerwca 1931 minister spraw wojskowych ustalił, że oficerowie i szeregowi dyonu manewrowego artylerii przy CWPiech. mieli nosić łapki i wypustki w takich samych kolorach jak obowiązujące w pułkach artylerii polowej, lecz bez numerów na naramiennikach^[44].

Uwagi

1. II dywizjon 32 pal był mobilizowany przez Centralną Szkołę Podoficerów KOP w Osowcu^[15].
2. Mjr art. Karol I Lewandowski ur. 3 listopada 1889. Do Wojska Polskiego został przyjęty z byłych Korpusów Wschodnich i byłej armii rosyjskiej. 2 grudnia 1930 został mianowany majorem ze starszeństwem z 1 stycznia 1931 i 15. lokatą w korpusie oficerów artylerii^[28]. Po zwolnieniu ze stanowiska dowódcy dywizjonu został przeniesiony w stan spoczynku. 24 maja 1937 na święcie dywizjonu odebrał odznakę pamiątkową^[29]. Był odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi.
3. Stanowisko zastępcy dowódcy dywizjonu zostało utworzone pod koniec 1935^[7].
4. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[32].
5. kpt. int. Bolesław Bronowski ur. 11 lutego 1897 we wsi Pawłówka, w powiecie równieńskim, w rodzinie Lucjana i Antoniny z Kotowskich^[33]. Był odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi^[34]. 6 września 1939 w składzie OZN 32 dal wyruszył z Rembertowa do Zajezierza^[35]. Wiosną 1940 został zamordowany w Charkowie^[33].

Przypisy

1. Korczowski 1935 ↓, s. 22.
2. Przybyszewski 2002 ↓, s. 13.
3. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 34 z 4 grudnia 1928 roku, poz. 365.
4. Jarno 2001 ↓, s. 146.
5. Zarzycki 1998 ↓, s. 7-8.
6. Kuprianis 2010 ↓, s. 129.
7. Zarzycki 1998 ↓, s. 8.
8. Zarzycki 1998 ↓, s. 9.
9. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 36 z 31 grudnia 1931, poz. 473.
10. Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 242.
11. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 6 z 30 kwietnia 1936, poz. 69.
12. Zarzycki 1998 ↓, s. 11.
13. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 2 z 20 lutego 1937, poz. 19.
14. Zarzycki 1998 ↓, s. 8-9.
15. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 315.
16. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 250, 311.
17. Zarzycki 1998 ↓, s. 12.
18. Zarzycki 1995 ↓, s. 218.
19. Zarzycki 1998 ↓, s. 24-25.
20. Zarzycki 1998 ↓, s. 28-29.
21. Głowacki 1986 ↓, s. 21.
22. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 305.
23. Korczowski 1935 ↓, s. 4.
24. Korczowski 1935 ↓, s. 5.
25. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 44 z 18 listopada 1922 roku, s. 833.
26. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 51 z 3 grudnia 1922 roku, s. 888.
27. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 25 z 31 października 1927 roku, s. 326.
28. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 16 z 3 grudnia 1930 roku, s. 330.
29. Zarzycki 1998 ↓, s. 31-32.
30. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 31 sierpnia 1935 roku, s. 99.
31. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 747-748.
32. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. VI.
33. Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 44.
34. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 342.
35. Zarzycki 1998 ↓, s. 28.
36. Korczowski 1935 ↓, s. 23.
37. Tyszkiewicz 1931 ↓, s. 35.
38. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 18 z 31 grudnia 1937, poz. 233.
39. Satora 1990 ↓, s. 307.
40. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 6 z 30 kwietnia 1936, poz. 70.
41. Sieradzki i Wielecki 1994 ↓.
42. Sieradzki i Wielecki 1994 ↓, s. 79.
43. Zarzycki 1998 ↓, s. 32.
44. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 15 z 10 czerwca 1931, poz. 191.

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2021-01-07].
• Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
• Ludwik Głowacki: Działania wojenne na Lubelszczyźnie w roku 1939. Wyd. 2. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1986. ISBN 83-222-0377-2.
• Witold Jarno: Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918-1939. Łódź: Wydawnictwo „Ibidem”, 2001. ISBN 83-88679-10-4.
• Edward Tadeusz Korczowski: Zarys historji wojennej 32–go dywizjonu artylerji lekkiej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1935, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Artur Kuprianis: Łódzka 4 Grupa Artylerii w latach 1929-1939. Łódź: Wydawnictwo Ibidem, 2010. ISBN 978-83-62331-00-0.
• Andrzej M. Przybyszewski: 28 Pułk Artylerii Lekkiej. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2002, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. ISBN 83-88773-29-1.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Rudolf Sieradzki, Henryk Wielecki: Wojsko Polskie 1921-1939. Organizacja i odznaki artylerii. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1994. ISBN 83-85621-44-X.
• Aleksander Tyszkiewicz: Zarys historji wojennej 28–go pułku artylerii polowej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1931, seria: Zarys historii wojennej formacji polskich 1918–1920.
• Piotr Zarzycki: 32 Dywizjon Artylerii Lekkiej. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 64. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 978-83-87103-49-1.
• Piotr Zarzycki: Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1995. ISBN 83-85621-87-3.