Grupy artylerii (II RP)

Grupy artylerii (GA) – oddziały i pododdziały artylerii organicznej wielkich jednostek piechoty i kawalerii oraz artylerii Odwodu Naczelnego Wodza stacjonujące na terenie jednego okręgu korpusu i podporządkowane dowództwu grupy artylerii (DGA).

Dowództwo GA oraz podporządkowane mu oddziały i pododdziały artylerii Odwodu Naczelnego Wodza (ONW) zarówno w czasie pokoju, jak i wojny nie tworzyły związku taktycznego artylerii (brygady lub grupy).

Dowództwo GA było pokojowym organem dowodzenia artylerią i kontroli stanu jej wyszkolenia. W czasie mobilizacji rozformowywano je, a na ich bazie tworzono dowództwa artylerii armii i grup operacyjnych. Dowództwa artylerii armii były wyłącznie fachowymi organami dowódców armii i grup operacyjnych w sprawach artylerii.

Dowódca grupy artylerii podlegał I wiceministrowi spraw wojskowych^[1] za pośrednictwem szefa Departamentu Artylerii MSWojsk. W stosunku do żołnierzy pełniących służbę w jednostkach artylerii ONW posiadał uprawnienia dyscyplinarne dowódcy dywizji, natomiast w stosunku do żołnierzy pełniących służbę w pułkach i dywizjonach artylerii organicznej wielkich jednostek posiadał uprawnienia dyscyplinarne dowódcy piechoty dywizyjnej^[2], wyłącznie podczas szkoły ognia.

W skład dowództwa grupy wchodzili: dowódca (etat generała brygady) i 2 oficerów sztabowych oraz personel kancelaryjny. Z dniem 1 września 1931 zniesione zostało stanowisko II oficera sztabu w Dowództwie 11 Grupy Artylerii. Stanowisko to przywrócono dopiero w roku 1938.

28 października 1935 dokonano zmian w podporządkowaniu grup artylerii. Od tej chwili dowódcy grup podlegali I wiceministrowi spraw wojskowych poprzez szefa Departamentu Artylerii MSWojsk wyłącznie w sprawach organizacji i wyszkolenia, natomiast w pozostałych kwestiach - służbowo i dyscyplinarnie - dowódcom okręgów korpusów. 21 maja 1937 11 Grupa Artylerii została podporządkowana dowódcy Obrony Przeciwlotniczej MSWojsk, a 20 maja 1938 przemianowana na Grupę Artylerii Przeciwlotniczej. W sierpniu 1939 dotychczasową Grupę Artylerii Przeciwlotniczej (GAPlot) podzielono na: 1 GAPlot i 2 GAPlot – obie z siedzibą w Warszawie.

Dowódcy GA podporządkowane były bezpośrednio oddziały i pododdziały artylerii ONW, natomiast w stosunku do jednostek artylerii organicznej wielkich jednostek sprawował kontrolę stanu wyszkolenia. Do obowiązków dowódcy grupy artylerii należała współpraca z inspektorami armii, generałami do prac i generałami inspekcjonującymi oraz dowódcami okręgów korpusów w zakresie inspekcji i spraw garnizonowych podporządkowanych im jednostek.

W 1935 poszczególne grupy artylerii podlegały pod względem inspekcji niżej wymienionym inspektorom armii i generałom do prac:

• gen. broni Kazimierz Sosnkowski – 9 GA,
• gen. dyw. Juliusz Rómmel – 1, 4 i 7 GA,
• gen. dyw. Stefan Dąb-Biernacki – 2 GA,
• gen. dyw. Kazimierz Fabrycy – 6 i 10 GA,
• gen. dyw. Mieczysław Norwid-Neugebauer – 11 GA,
• gen. bryg. Władysław Bortnowski – 8 GA.

Każda z grup artylerii składała się w zasadzie z jednego pułku artylerii ciężkiej i trzech pułków artylerii lekkiej oraz 1-3 dywizjonów artylerii konnej.

Dowódcy 1 GA podporządkowano ponadto 1 Pułk Artylerii Najcięższej w Górze Kalwarii i 2 Dywizjon Pomiarów Artylerii w Rembertowie oraz pod względem kontroli stanu wyszkolenia 32 Dywizjon Artylerii Lekkiej z Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie i 1 Dywizjon Pociągów Pancernych w Jabłonnie (pododdział broni pancernych podporządkowany dowódcy 3 Grupy Pancernej w Warszawie).

Dowódcy 3 GA podporządkowano ponadto samodzielną 2 Baterię Pomiarów Artylerii w Wilnie oraz pod względem kontroli stanu wyszkolenia 33 Dywizjon Artylerii Lekkiej z Obszaru Warownego „Wilno” i Baterię Artylerii Lekkiej KOP „Osowiec” z Centralnej Szkoły Podoficerskiej KOP w Osowcu.

Dowódcy 5 GA podporządkowano ponadto pod względem kontroli stanu wyszkolenia 2 Dywizjon Pociągów Pancernych w Niepołomicach (pododdział broni pancernych podporządkowany dowódcy 3 Grupy Pancernej w Warszawie).

Dowódcy 6 GA podporządkowano ponadto 1 Pułk Artylerii Motorowej w Stryju oraz pod względem kontroli stanu wyszkolenia Dywizjon Artylerii Lekkiej KOP „Czortków” z Brygady KOP „Podole”.

Dowódcy 9 GA podporządkowano ponadto pod względem kontroli stanu wyszkolenia Baterię Artylerii Lekkiej KOP „Kleck” z Pułku KOP „Snów” i artylerię Flotylli Rzecznej MW w Pińsku.

W 1938 sformowane zostały trzy dywizjony artylerii ciężkiej dla 18, 26 i 28 Dywizji Piechoty, a w następnym roku kolejne cztery dla 16, 17, 20 i 30 DP. W następnej kolejności zamierzano sformować dywizjony dla 25 i 29 DP.

31 Pułk Artylerii Lekkiej i 1 Dywizjon Pomiarów Artylerii podporządkowane były komendantowi Centrum Wyszkolenia Artylerii w Toruniu^[3]

W dywizjach piechoty, w których powstały dywizjony artylerii ciężkiej utworzono etatowe stanowiska dowódcy artylerii dywizyjnej. Nowo powstałe dywizjony podporządkowano pod względem kontroli stanu wyszkolenia następującym dowódcom grup artylerii:

• 18 i 28 dac – dowódcy 1 GA,
• 26 dac – dowódcy 4 GA,
• 17 dac – dowódcy 7 GA,
• 16 dac – dowódcy 8 GA,
• 20 i 30 dac – dowódcy 9 GA.

W kampanii wrześniowej 1939 dowódcy grup artylerii zajmowali następujące stanowiska służbowe:

1 GA	płk art. Michał Gałązka	dowódca artylerii Armii „Modlin”	hon. gen. bryg. 15 VIII 1962
2 GA	płk art. Henryk Kreiss	dowódca artylerii GO „Piotrków”	-
3 GA	płk dypl. dr Stanisław Künstler	dowódca artylerii Armii „Prusy”	gen. bryg. 1 I 1964
4 GA	płk art. Leonard Lubański	dowódca artylerii Armii „Łódź”	-
5 GA	płk art. Leon Bogusławski	dowódca artylerii Armii „Kraków”	-
6 GA	płk art. Karol Ignacy Nowak	dowódca artylerii Armii „Karpaty”	-
7 GA	płk art. Michał Jancewicz	dowódca artylerii Armii „Poznań”	-
8 GA	płk art. Józef Korycki	dowódca artylerii Armii „Pomorze”	-
9 GA	płk art. Ludwik Buczek	dowódca artylerii GO „Bielsko”	-
10 GA	płk art. dr Ludwik Ząbkowski	dowódca artylerii Zgrupowania Południowego Armii „Prusy”	gen. bryg. 1 IV 1945

Dowództwa grup artylerii miały zostać utworzone w terminie do 15 stycznia 1929, w miejsce dotychczasowych okręgowych szefostw artylerii. Podstawę organizacji stanowił rozkaz L. 1019/Org. tjn. Ministra Spraw Wojskowych z 31 grudnia 1928. Ze względu na problemy ze skompletowaniem obsady kadrowej, 20 lutego 1929 postanowiono przedłużyć termin sformowania dowództw. Miały one osiągnąć gotowość w ciągu miesiąca od daty ogłoszenia obsady personalnej w „Dzienniku Personalnym MSWojsk”. Zarządzenia Ministra Spraw Wojskowych o mianowaniu dowódców grup z równoczesnym zwolnieniem z dotychczasowych stanowisk opublikowane zostały w Dzienniku Personalnym MSWojsk nr 7 z 11 kwietnia 1929. Dowodzenie nowo powstałymi grupami powierzone zostało niżej wymienionym generałom i oficerom:

zastępca szefa Departamentu Artylerii MSWojsk	płk art. Kazimierz Schally	dowódca 1 GA
szef 2 Okręgowego Szefostwa Artylerii	gen. bryg. Józef Plisowski	dowódca 2 GA
szef 3 Okręgowego Szefostwa Artylerii	płk art. Witold Roszkowski	dowódca 3 GA
szef 4 Okręgowego Szefostwa Artylerii	płk art. Stanisław Miller	dowódca 4 GA
szef 5 Okręgowego Szefostwa Artylerii	płk art. Jan Maciej Bold	dowódca 5 GA
szef 6 Okręgowego Szefostwa Artylerii	gen. bryg. Mikołaj Majewski	dowódca 6 GA
szef 7 Okręgowego Szefostwa Artylerii	gen. bryg. Jan Medwadowski	dowódca 7 GA
szef 8 Okręgowego Szefostwa Artylerii	płk art. Stanisław Marian Rohoziński	dowódca 8 GA
szef 9 Okręgowego Szefostwa Artylerii	płk art. Eugeniusz Gałuszczyński	dowódca 9 GA
dowódca artylerii konnej 1 Dywizji Kawalerii	płk art. Rudolf Niemira	dowódca 10 GA
szef 1 Okręgowego Szefostwa Artylerii	płk art. Rudolf Kazimierz Underka	dowódca 11 GA

16 kwietnia 1919, w miejsce etatu oficera artylerii-referenta broni, nakazano sformować wydziały artyleryjskie we wszystkich dowództwach okręgów generalnych. Naczelnicy wydziałów artyleryjskich podporządkowani zostali szefom sztabów odnośnych dowództw okręgów generalnych.

Przypisy

1. W lipcu 1931 r. zmieniono nazwy stanowisk podsekretarzy stanu w Ministerstwie Spraw Wojskowych. Dotychczasowy II wiceminister, któremu podlegali dowódcy grup artylerii, został I wiceministrem, natomiast I wiceminister - szef Administracji Armii został II wiceministrem - szefem Administracji Armii.
2. Do 8 maja 1929 dowódcy grup posiadali uprawnienia dyscyplinarne dowódcy brygady, a od tego dnia – dowódcy dywizji.
3. Roman Łoś podaje, że wiosną 1939 r. przeprowadzona została reorganizacja CWArt, w wyniku której 31 pal został usamodzielniony.

Bibliografia

• Igor Błagowieszczański, Artyleria w II wojnie światowej. Studium historyczno-wojskowe, Warszawa 1983, ISBN 83-11-06909-3.
• Igor Błagowieszczański, Artyleria Wojska Polskiego w latach 1918-1939, Zakończenie, Wojskowy Przegląd Historyczny Nr 4 (71), Warszawa 1974, ss. 203-250.
• Artur Kuprianis: Łódzka 4 Grupa Artylerii w latach 1929-1939. Łódź: Wydawnictwo Ibidem, 2010. ISBN 978-83-62331-00-0.
• RomanR. Łoś RomanR., Artyleria polska 1914-1939, Warszawa: Bellona, 1991, ISBN 83-11-07772-X, OCLC 830057069 . Brak numerów stron w książce
• Eugeniusz Kozłowski, Wojsko Polskie 1936-1939. Próby modernizacji i rozbudowy, Wydawnictwo MON, Warszawa 1964, wyd. I.
• PiotrP. Stawecki PiotrP., Wojsko Marszałka Józefa Piłsudskiego 12 V 1926 - 12 V 1935, Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004, ISBN 83-7399-078-X, OCLC 830637307 . Brak numerów stron w książce
• Zbigniew Moszumański, Dowództwa grup artylerii przeciwlotniczej (1929-1939), Przegląd Wojsk Lądowych, Sierpień 2000, s. 91-94.