Темір (қала)

Қала
Темір
Әкімшілігі
Ел	ҚазақстанҚазақстан
Облысы	Ақтөбе
Ауданы	Темір
Қалалық әкімдігі	Темір
Тарихы мен географиясы
Координаттары	49°08′ с. е. 57°07′ ш. б.49.133° с. е. 57.117° ш. б. / 49.133; 57.117 ^(G) ^(O) ^(Я)Координаттар: 49°08′ с. е. 57°07′ ш. б.49.133° с. е. 57.117° ш. б. / 49.133; 57.117 ^(G) ^(O) ^(Я)
Құрылған уақыты	1868
Уақыт белдеуі	UTC+5:00
Тұрғындары
Тұрғыны	▲2 214[1] адам (2023)
Сандық идентификаторлары
Автомобиль коды	04
Темір Темір
Темір шекарасы

 Басқа мағыналар үшін Темір (айрық) деген бетті қараңыз.

Темір – Ақтөбе облысы Темір ауданындағы қала (1928 жылдан).

Географиялық орны

Аудан орталығы – Шұбарқұдық кентінен шығысқа қарай 50 км жерде, өзімен аттас өзен бойында орналасқан.

Халқы

• 2328 адам (2009);
• 2310 адам (1999).

2021 жылғы санақ қорытындысы бойынша 2202 адамды (1135 ер адам және 1067 әйел адам) құрады.^[2]

Тарихы

Іргесі 1868 жылы әскери бекініс ретінде қаланған. 1869 жылы қазақ даласын басқару жөніндегі патша үкіметінің . Қалада осы жылы 99 үй, 913 адам тұрған, 2 дәрігерлік орын, бір кластық орыс-қазақ мектебі, қоғамдық кітапхана, пошта бөлімшесі, мешіт, шіркеу жұмыс істеген.

Жәрмеңке

1900 жылдан бастап маңызды сауда орталығы болды. Мұнда жылына 2 рет жәрмеңке өткізіліп тұрды. Саудагерлер Ташкент, Бұхара, Үфі, Орынбор, Қазан қалаларынан келіп тұрған.

Уезд кезінде

1922 жылы құрамында 31 болыс болды. 1928 жылы аудан орталығына айналды. 1976 жылы тұрғыны 5,0 мыңға жуықтады. Қалада 1996 жылға дейін май зауыты, құрылыс мекемелері, ауданы тұрмыс қажетін өтеу комб, т.б. кәсіпорындар мен мекемелер болған. Уақытша Ережесіне сәйкес құрамында 17 болысы бар (қазіргі Темір, Ойыл, Байғанин, Мұғалжар аудандары) уезд орталығы болған

Ауыл шаруашылығы

Олардың негізінде Темірде шаруа қожалықтары, ӨК, ЖШС-лар ұйымдастырылды. Ірілері: “Қарақамыс”, “Балдысай”, “Темір”, “Толғанай”, “Қоныс” ЖШС-лары.

Инфақұрылымы

Қалада Сақтаған Бәйішев атындағы орта мектеп, кітапхана, отбасылық-дәрігерлік амбулатория, фельдшер-акушерлік пункт, т.б. әлеуметтік-мәдени мекемелер орналасқан. Қала маңында Сырлытам бейіті, Ишан ата, Әндірдің мешіті, Темірдің өзінде Ахмет Қалпе мешіті бар.^[3]

Дереккөздер

1. Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
2. 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары
3. «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том