Asparrena

Asparrena
Araba, Euskal Herria
Araia, Aratz menditik ikusia.
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Araba
Eskualdea	Arabako Lautada
Izen ofiziala	Asparrena
Alkatea	Txelo Auzmendi Jimenez (Euskal Herria Bildu)
Posta kodea	01208 / 01250
INE kodea	01009
Herritarra	asparrendar
Kokapena
Koordenatuak	42°53′10″N 2°17′05″W
Azalera	65,18 km²
Garaiera	605 metro
Distantzia	35 km Gasteiza
Demografia
Biztanleria	1.609 (2023) −28 (2022)
788 (%49)   (%51,3) 826
Dentsitatea	26,05 bizt/km²
Hazkundea (2003-2013)[1]	% 5,96
Zahartze tasa[1]	% 14,58
Ugalkortasun tasa[1]	‰ 29,41
Ekonomia
Jarduera tasa[1]	% 79,36 (2011)
Genero desoreka[1]	% -3 (2011)
Langabezia erregistratua[1]	% 10,56 (2013)
Euskara
Euskaldunak[1]	% 28,08 (2010)
Kaleko erabilera [2]	%  (2016)
Etxeko erabilera[3]	% 13.57 (2016)
Datu gehigarriak
Sorrera data	1181
Webgunea	http://www.asparrena.net/

Asparrena^[4] Arabako ipar-ekialdeko ertzeko udalerria da, Arabako Lautadako kuadrillakoa. Gipuzkoaren eta Nafarroa Garaiaren mugakide da, eta 1,632 biztanle ditu.

Araia du udalburu, eta udalerriak baditu beste bederatzi herri ere.

Izena

Udalerriaren izen ofiziala Asparrana izatetik Asparrena izatera igaro zen 1860an. Asparrena izenaren bukaerako –a artikulua da. Hortaz, izena erabiltzean, honakoa da bidea: Asparrena, Asparrenarekin...; baina Asparrenean, Asparreneko, Asparrenetik, Asparrenera... Era berean, izen honek bere azken –a galtzen du ondoan beste determinatzaile bat edo adjektiboa daramanean; adibidez: Asparren maitea, Asparren osoan, gure Asparren hau...^[4][5]

Geografia

Inguru naturala

Arabako Lautadan badago ere, Asparrenak inguru menditsua du, iparraldean Aratz eta Umandiamendiak, hegoaldean Ballo eta hego-ekialdean Legunbe. Hori dela eta, udalerria txangozaleen abiaburu (eta helburu) izan ohi da. Hidrologiari dagokionez, Zirauntza eta Ametzaga ibaiek Asparrena dute sorburu.

Mugakideak

Asparrenak mugakide ditu Gipuzkoa eta Arabako Partzuergo Orokorra iparraldean, Ziordia (Nafarroa Garaia) ekialdean, Entzia-Iturrietako Partzuergoa hegoaldean, eta Zalduondo eta Donemiliaga mendebaldean.

Historia

Asparreneko udalerria Sakanarako pasabide naturalean kokatuta dago, hori historian zehar gune garrantzitsua izan da. Bertatik igarotzen zen Euskal Herriko galtzada erromatar nagusia, Bordele-Astorga, alegia, bai eta Done Jakue bidea ere, Lizarratetik zetorrena.

Ekonomia

Industrialde garrantzitsua dago Asparrenean, N-1 errepidetik gertu. Bertan ezarrita daude, besteak beste, Nestle izozkiak enpresa (lehengo Helados Miko), Pferd Rüggeberg enpresa (Caballito ezizenaz ezaguna), eta Gasteizko Michelin enpresaren oinarri logistikoa.

Banaketa administratiboa

Araiako eliza frontoitik ikusia

Hamar herrik osatzen dute Asparrena udalerria:

• Albeniz
• Ametzaga
• Andoin
• Araia (udalburua)
• Arriola
• Egino
• Gordoa
• Ibarguren
• Ilarduia
• Urabain

Demografia

Asparreneko biztanleria
Datu-iturria: www.ine.es

Politika

Sakontzeko, irakurri: «Hauteskundeak Asparrenan»

2015ko hauteskundeen ondotik, Euskal Herria Bildu taldeko Consuelo Auzmendi da alkatea, nahiz eta EAJ izan zen alderdirik bozkatuena.

Asparreneko udalbatza
Alderdia		2015eko maiatzaren 24		2011ko maiatzaren 22
		Zinegotziak	Boto kopurua	Zinegotziak	Boto kopurua
	Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)	3 / 9	286 (% 31,43)	1 / 9	151 (% 16,61)
	Euskal Herria Bildu (EH Bildu)*	3 / 9	249 (% 27,36)	6 / 9	455 (% 50,06)
	Asparrena Bidean	2 / 9	233 (% 25,60)
	Candidatura Independiente de Asparrena	1 / 9	106 (% 11,65)	2 / 9	203 (% 22,33)
*2011ko hauteskundeetan Bildu gisa aurkeztu zen koalizioa.
Datuen iturria: Hauteskundeen emaitzak euskadi.net webgunean

Alkateak

Hauek izan dira Asparreneko azken alkateak:

Alkatea	Agintaldi hasiera	Agintaldi amaiera	Alderdia[6]
Jose Auzmendi Arenaga[6]	1979	1983		Independenteak
Jesus Martinez de Albeniz Ubago[6]	1983	1987		Euzko Alderdi Jeltzalea
Jesus Martinez de Albeniz Ubago[6]	1987	1991		Euzko Alderdi Jeltzalea
Alfredo Saez de Arregui Lopez de Munain[6][7]	1991	1995		Euzko Alderdi Jeltzalea
Jesus Martinez de Albeniz Ubago[6]	1995	1999		Euzko Alderdi Jeltzalea
Jose Luis Antia Audicana[6] / Juan Luis Antia[8]	1999	2003		Eusko Alkartasuna
Jose Luis Antia Audicana[6] / Juan Luis Antia Audicana[9][8]	2003	2007		Eusko Alkartasuna-Euzko Alderdi Jeltzalea
Diego Xabier Gastañares Zabaleta[6][10]	2007	2010 ^a		Aralar
Diego Xabier Gastañares Zabaleta[6][10][11]	2010	2011		Araba Bai
Diego Xabier Gastañares Zabaleta[6][12]	2011	2015		Bildu
Txelo Auzmendi Jimenez[6][13]	2015	2019		Euskal Herria Bildu
Txelo Auzmendi Jimenez[6][14][15]	2019	2023		Euskal Herria Bildu
Txelo Auzmendi Jimenez[16][17]	2023	Jardunean		Euskal Herria Bildu

^a Alkateak ez zuen legegintzaldia bukatu, Aralarren hautagai bezala.

Asparreneko ikuspegia, Gordoako hilerritik: Ezkerretik eskuinera, Gordoa (lehen planoan), Arriola (urrunago) eta Aratz mendia (eskuin-eskuinean).

Araia, Asparrena

Garraioa

Araba Bus sareko  eta  lineek zerbitzua ematen diote udalerri honi:

Araba Bus  Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠ 4 Gasteiz (geltokia) Gasteiz (Alas/Boulebard) • Zurbao • Ilarratza • Matauku • Arbulu • Argomaiz • Venta del Patio • Mendixur • Matura • Ozeta • Hermua • Larrea • Axpuru • Barria (bidegurutzea) • Barria (aterpe) • Narbaxa • Arriola • Gordoa Galarreta⁠ 5 Gasteiz (geltokia) Gasteiz (Alas/Boulebard) • Gasteiz (Madril/Arantzabela) • Arkauti • Arkauti (Nekazaritza i.) • Arkauti (akademia) • Oreitia • Burgu • Dulantzi • Gauna • Adana • Uribarri Jauregi • Gereñu • Alaitza • Langarika • Gazeo • Agurain • Erdoña • Zalduondo • Araia (Iduia) Araia

Gainera, Eskualdeko Garraioa sareak 2 linea ditu udalerrian:

Eskualdeko Garraioa  Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠ 9a Araia Agurain Erdoña Ametzaga • Zalduondo • Galarreta • Gordoa • Arriola • Narbaxa • Luzuriaga • Zuhatzu Donemiliaga Araia Agurain Erdoña⁠ 9b Araia Agurain Erdoña Ametzaga • Albeiz • Ilarudia • Egino • Andoin • Ibarguren • Urabain • Durruma • Egilatz • Bikuña • Mezkia • Munain • Okariz • Opakua • Arrizala • Alangua • Egileor • Zuhatzu Donemiliaga • Luzuriaga Araia Agurain Erdoña

Bestalde, La Burundesa autobus konpainiak Sakanako herriak elkartzen ditu Gasteiz-Iruñea linearen bidez, eta Asparreneko Ibarguren eta Andoin herrietan du geltokia. Guztira hiru zerbitzu eskaintzen ditu norabide bakoitzean. Linearen ibilbidea honakoa da:

• Gasteiz - Ilarratza - Argomaiz - Agurain - Munain - San Roman - Ibarguren - Andoin - Olatzagutia - Ziordia - Altsasu - Urdiain - Iturmendi - Bakaiku - Etxarri Aranatz - Arbizu - Lakuntza - Arruazu - Uharte Arakil - Irañeta - Ihabar - Hiriberri - Etxarren - Irurtzun - Eritze - Saratsa - Añezkar - Berriobeiti eta Iruñea

Andra Mari baseliza, Araian

Asparrenako udaletxea, Araian

Kultura

Kirolak

Aipatzekoa da Ilarduia eta Eginoko eskalada eskola. Edozein zailtasuneko bideak daude udalerrian, baita hegan egiteko errapelak ere.

Jaiak eta ospakizunak

• Ekainaren 28an: San Petri eguna.
• Abuztuaren 2. astean: Araiako Umore Antzerkia.

Ondasun nabarmenak

Eginoko haitzak eta Lezearen ahoa

Araiako Marutegiko gazteluaren aztarnak

• Eginoko Lezea izeneko haitzuloa, (espainieraz, Cueva de la Lece, tautotoponimoa erabilita, esaten zaio). Barnetik osorik ikusteko eskalada egiteko material egokia beharrezkoa da.
• Araiako Marutegiko gazteluaren aztarnak —Murutegi eta Morutegi izenez ere ezaguna—-, izen bereko haitzean daudenak, 863 metro inguruko garaieran^[18].
• San Joan Amamioko baseliza erromanikoa, Albeniz inguruan dagoena.

Asparrendar ospetsuak

• German Landazabal Garagalza (Araia, 1884 - Gaulegay, Argentina, 1953), piano-jotzailea eta musika-konpositorea.
• Andoni Urrestarazu "Umandi" (Araia, 1902 - Gasteiz, 1993), euskal idazlea.
• Iñaki Arakama Mendia (Ibarguren, 1951), etakide historikoa.
• Alberto Lopez de Munain (Gasteiz, 1972), albeniztar txirrindularia.

Partzuergoa

Asparrena Gipuzkoa eta Arabako Partzuergo Orokorreko kide da.

Erreferentziak

1. ↑ Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
2. «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
3. «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
4. ↑ Euskaltzaindia: 150. araua: Arabako herri izendegia.
5. «Berria Estilo Liburua» www.berria.eus (Noiz kontsultatua: 2023-01-16).
6. ↑ (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-04-05).
7. (Gaztelaniaz) «El PNV denuncia pintadas contra un ex alcalde de Aspárrena» El Mundo 2015-08-15 (Noiz kontsultatua: 2020-05-01).
8. ↑ (Gaztelaniaz) «Ocho ex alcaldes alaveses cuentan cómo es su nueva vida sin el bastón de mando.» El Correo 2014-10-22 (Noiz kontsultatua: 2021-01-11).
9. (Gaztelaniaz) «El alcalde de EA de Asparrena (Alava) dice no se presenta a la reelección porque no se reedita la coalición con el PNV» Europa Press 2007-01-22 (Noiz kontsultatua: 2020-05-01).
10. ↑ (Gaztelaniaz) «Araba Bai rechaza una coalicion con Aralar y apuesta por la unidad abertzale y de izquierdas» Gara 2011-02-19 (Noiz kontsultatua: 2020-05-01).
11. (Gaztelaniaz) «Araba Bai se incorpora a Bildu pese a las amenazas contra la coalicion» Gara 2011-04-16 (Noiz kontsultatua: 2020-05-01).
12. (Gaztelaniaz) «El alcalde de Asparrena denuncia amenazas de muerte por el calendario ganadero» El Correo 2013-01-10 (Noiz kontsultatua: 2020-05-01).
13. (Gaztelaniaz) «EH Bildu gobernará en nueve municipios de Álava durante la presente legislatura» 20 minutos 2015-06-13 (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
14. (Gaztelaniaz) «Alcaldías en Álava: Labastida, Zigoitia y Laguardia para el PNV, Samaniego para EH Bildu» Gasteiz Hoy 2019-06-15 (Noiz kontsultatua: 2020-03-27).
15. «"Uraren kudeaketa gure eskumena da, eta kito" - Lautada» Alea 2022-10-14 (Noiz kontsultatua: 2023-02-11).
16. (Gaztelaniaz) «EH Bildu refuerza su poder municipal en la Llanada alavesa» Diario de Noticias de Álava 2023-05-29 (Noiz kontsultatua: 2023-08-03).
17. (Gaztelaniaz) «Txelo Auzmendi sigue al frente de Asparrena cuatro años más» Diario de Noticias de Álava 2023-06-17 (Noiz kontsultatua: 2023-08-02).
18. Marutegi hiru.com webgunean

Ikus, gainera

• Araba
• Arabako udalerrien zerrenda
• Arabako Lautadako Kuadrilla
• Azparren
• Entzia-Iturrietako Partzuergoa
• Gipuzkoa eta Arabako Partzuergo Orokorra
• Hazparne

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa

• (Gaztelaniaz) Asparreneko Udalaren webgunea.
• «Asparrena», Eusko Jaurlaritzaren turismo webgunea.
• (Gaztelaniaz) «Asparrena», Auñamendi Eusko Entziklopedia.

• Datuak: Q1368957
• Multimedia: Asparrena / Q1368957
• Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Asparrena