Kripan

Kripan
Araba, Euskal Herria
Kripanen ikuspegia.
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Araba
Eskualdea	Arabako Errioxa
Izen ofiziala	Kripan
Alkatea	Joseba Fernandez Calleja (Euzko Alderdi Jeltzalea)
Posta kodea	01308
INE kodea	01019
Herritarra	kripandar
Kokapena
Koordenatuak	42°35′30″N 2°30′58″W
Azalera	12,52 km²
Garaiera	690 metro
Distantzia	45 km Gasteiza
Demografia
Biztanleria	174 (2023) −2 (2022)
86 (%49,4)   (%54) 94
Dentsitatea	14,7 bizt/km²
Hazkundea (2003-2013)[1]	% 3,66
Zahartze tasa[1]	% 24,05
Ugalkortasun tasa[1]	‰ 73,17
Ekonomia
Jarduera tasa[1]	% 78,26 (2011)
Genero desoreka[1]	% 10,61 (2011)
Langabezia erregistratua[1]	% 3,51 (2013)
Euskara
Euskaldunak[1]	% 17,62 (2010)
Kaleko erabilera [2]	%  (2016)
Etxeko erabilera[3]	% 4.89 (2016)
Datu gehigarriak
Sorrera data	1669
Webgunea	http://www.kripan.net/

Kripan Arabako hego-ekialdeko udalerri bat da, Arabako Errioxako kuadrillakoa. Gasteiztik 45 bat kilometro hego-ekialdera dago. Herri bakarrak osatzen du udalerria.

Izena

Idatzizko aipamen zaharrenetan, XI. mendeko Donemiliaga Kukulako Kartularioan, herriaren izena Quirpán formarekin ageri da.^[4]

Geografia

Ingurune naturala

Hiribildua Toloñoko mendilerroaren hegoaldeko magalean dago, San Tirso mendiaren oinean dagoen muino batean, itsas mailatik 690 bat metro gorago. Udalerria Ebro ibaiaren adar batzuek zeharkatzen dute: besteak beste, Pilas, Karralegi eta Karraladera errekek.

Udalerri mugakideak

Erlojuaren noranzkoan, mugakide hauek ditu:

• Iparraldean: Bernedo.
• Ekialdean: Lapoblación (Nafarroa Garaia).
• Hegoaldean: Lantziego.
• Mendebaldean: Elvillar eta Guardia.

Historia

Kripango inguruetan zenbait aztarnategi aurkitu dira, hala nola Los Husosko leizekoa eta Los Llanosko trikuharria, antzinako giza agerpena —Neolito garaikoa— agerian uzten dutenak.

Herriaren lehen aipamen idatzia 1088koa dugu, Donemiliaga Kukulako Kartularioan aipatu baitzuten, Quirpán formarekin.^[4]

Kripan Guardiaren menpeko herria izan zen, harik eta 1669an Karlos II.a Espainiakoak hiri titulua eman zion arte.

Demografia

Kripango biztanleria

Politika

Sakontzeko, irakurri: «Hauteskundeak Kripanen»

2023-2027 legegintzaldia

2023ko hauteskundeen ondorengo Kripango udalbatza
Alderdia		2023ko maiatzak 28
		Zinegotziak	Boto kopurua
	Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)	5 / 5	75 (% 66,96)
	Euskadiko Alderdi Sozialista-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE)	0 / 5	19 (% 16,96)
	Alderdi Popularra (PP)	0 / 5	12 (% 10,71)
*250 biztanle baino gutxiagoko udalerrietan, hautagai zerrenda irekiekin bozkatzen denez, boto guztien ehuneko totala ez da zergaitik 100 izan behar.
Datuen iturria: Hauteskunde emaitzak. Eusko Jaurlaritza

Alkateak

Hauek izan dira Kripango azken alkateak:

Alkatea	Agintaldi hasiera	Agintaldi amaiera	Alderdia[5]
Ruben Fernandez Calleja[5][6]	1979	1983		Euzko Alderdi Jeltzalea
Jesus Honorio Calleja Ansotegui[5]	1983	1987		Euzko Alderdi Jeltzalea
Mateo Antonio Marañon Calleja[5]	1987	1991		Euzko Alderdi Jeltzalea
Juan I. Marañon Calleja[5]	1991	1995		Euzko Alderdi Jeltzalea
Iñigo Loero Marañon[5]	1995	1999		Euzko Alderdi Jeltzalea
Jose Javier Galar Portillo[5]	1999	2003		Euzko Alderdi Jeltzalea
Gonzalo Marañon Orive[5]	2003	2007		Euzko Alderdi Jeltzalea
Luis Agustin Loero Marañon[5][7][8]	2007	2011		Euzko Alderdi Jeltzalea
Joseba Fernandez Calleja[5]	2011	2015		Euzko Alderdi Jeltzalea
Joseba Fernandez Calleja[5][9]	2015	2019		Euzko Alderdi Jeltzalea
Joseba Fernandez Calleja[5][10]	2019	2023		Euzko Alderdi Jeltzalea[11]
Joseba Fernandez Calleja[12]	2023	Jardunean		Euzko Alderdi Jeltzalea

Garraioa

Araba Bus sareko  lineak zerbitzua ematen dio udalerri honi:

Araba Bus  Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠ 8 Logroño (geltokia) Logroño (Portales) • Oion (industrialdea) • Oion • Moreda Araba • Labraza • Gorrebusto • Ekora • Binasperi • Lantziego • Kripan • Bilar Guardia

Gainera, Eskualdeko Garraioa sareak linea bat ditu udalerrian:

Eskualdeko Garraioa  Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠ 22 Guardia Leza Osp. Oion • Ekora • Binasperi • Lantziego • Kripan • Bilar • Serna • Asa • Campillar • Mañueta • Eskuernaga • Samaniego • Lapuebla de Labarca • Eltziego • Paganos • Nabaridas • Leza Guardia Leza Osp.

Kultura

Jaiak

• Herriko jaiak irailaren 8an ospatzen dira, Andre Mariaren Jaiokundearen omenez. Mahats-biltzearen garaiarekin bat etorri ohi dira. La Montorta izeneko pertsonaia jeisten da jaiei hasiera emateko. Baserritar jantzitako emakumezkoa da^[13].
• Maiatzaren 15ean, erromeria egin ohi da herriko zaindaria den San Tirsoren omenez. Santuaren ermita Toloñoko mendilerroan dago, harkaitzean zulatuta.

Ondasun nabarmenak

Meano (aurrean) eta Kripan (atzean), La Aldea gainetik.

• San Juan Bautista eliza: XVII. mendean eraikitzen hasia, 1788ko irailaren 6an inauguratu zuten.
• Santa Maria eliza: XII. mendeko aurrealde erromanikoa du.
• San Martin baseliza.
• San Sebastian baseliza.
• "Los Llanos" trikuharria.
• "Abrigo de Los Husos" aztarnategi arkeologikoa.

Kripandar ospetsuak

• Manuel Lopez Marañon, XVIII. mendeko Kripango apaiza^[14].
• Zoilo Calleja (1940-), apaiza eta antropologiako irakaslea. Arabako Arte Sakratuko museoaren arduraduna da^[15].
• Pepe Viyuela (1963-) umoregilea Logroñokoa da baina amona kripandarra zuen eta horregatik mahatsbiltze festan pregoilaria izan zen^[16].

Erreferentziak

1. ↑ Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
2. «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
3. «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
4. ↑ (Gaztelaniaz) Ainhoa Arozamena Ayala: «Kripan: Historia», Auñamendi Eusko Entziklopedia.
5. ↑ «Base de datos de Alcaldes y Concejales: Ministerio de Política Territorial y Función Pública:» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-03-21).
6. (Gaztelaniaz) «La ilusión de aquellos Alcaldes de hace 40 años» Blog Rioja Alavesa (Noiz kontsultatua: 2020-03-09).
7. (Gaztelaniaz) «El XV Concurso de vinos de Rioja, a celebrar en Vitoria, espera recibir 300 muestras» El Correo 2008-06-20 (Noiz kontsultatua: 2023-02-11).
8. (Gaztelaniaz) «La causa de Omer» El Correo 2009-10-28 (Noiz kontsultatua: 2023-02-11).
9. (Gaztelaniaz) «Joseba Fernández Calleja elegido presidente de la Cuadrilla de Laguardia-Rioja Alavesa» EAJko Arabako Batzarkide Taldea 2015-10-07 (Noiz kontsultatua: 2020-03-11).
10. (Gaztelaniaz) «Joseba Fernández Calleja: "No me veo político, sino persona de pueblo"» Blog Rioja Alavesa 2019-10-15 (Noiz kontsultatua: 2020-03-11).
11. (Gaztelaniaz) «Alcaldías en Álava: Labastida, Zigoitia y Laguardia para el PNV, Samaniego para EH Bildu» Gasteiz Hoy 2019-06-15 (Noiz kontsultatua: 2020-03-17).
12. (Gaztelaniaz) «Todos los alcaldes y alcaldesas de Álava, pueblo a pueblo» Diario de Noticias de Álava 2023-06-18 (Noiz kontsultatua: 2024-01-20).
13. (Gaztelaniaz) Martínez, Juantxu. «La Montorna preside Kripan» arabakoerrioxa.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-13).
14. «LÓPEZ MARAÑÓN, Manuel - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-12).
15. (Gaztelaniaz) Zoilo Calleja El Correo egunkarian
16. (Gaztelaniaz) «Pepe Viyuela, en la Fiesta de la Vendimia» La Rioja 2008-08-29 (Noiz kontsultatua: 2020-04-13).

Ikus, gainera

• Araba
• Arabako udalerrien zerrenda
• Arabako Errioxako kuadrilla

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Araba

• (Gaztelaniaz) Ainhoa Arozamena Ayala: «Kripan», Auñamendi Eusko Entziklopedia.

• Datuak: Q1369053
• Multimedia: Kripan / Q1369053
• Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Kripan