Arratzua-Ubarrundia

Arratzua-Ubarrundia
Araba, Euskal Herria
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Araba
Eskualdea	Gorbeialdea
Izen ofiziala	Arratzua-Ubarrundia[1]
Alkatea	Maria Blanca Antepara Uribe (Euzko Alderdi Jeltzalea)
Posta kodea	01520
INE kodea	01008
Herritarra	arratzuar, ubarrundiar[2]
Kokapena
Koordenatuak	42°53′25″N 2°38′21″W
Azalera	57,41 km²
Garaiera	527 (Duran) metro
Distantzia	6.5 km Gasteiza
Demografia
Biztanleria	1.043 (2023) 12 (2022)
451 (%43,2)   (%50,7) 529
Dentsitatea	0,18 bizt/km²
Hazkundea (2003-2013)[3]	% 36,82
Zahartze tasa[3]	% 24,9
Ugalkortasun tasa[3]	‰ 34,83
Ekonomia
Jarduera tasa[3]	% 82,22 (2011)
Genero desoreka[3]	% 5,66 (2011)
Langabezia erregistratua[3]	% 6,66 (2013)
Euskara
Euskaldunak[3]	% 28,13 (2010)
Kaleko erabilera [4]	%  (2016)
Etxeko erabilera[5]	% 10.2 (2016)
Datu gehigarriak
Sorrera data	1920
Webgunea	https://www.arratzua-ubarrundia.eus/

Arratzua-Ubarrundia^[2] Arabako erdialdeko udalerri bat da, Zuia-Gorbeialdea eskualdeko txikiena. Gasteiztik zazpi bat kilometro iparraldera dago.

Udalerria Arratzua eta Ubarrundia udalerriak batu zirenean sortu zen. Ondoren Ganboako lur zati bat ere batu zitzaion, hain zuzen Langara Ganboa dagoen zatia.

Bertan dago Uribarri Ganboako urtegiaren zati handi bat, baita presa bera ere. Uribarri Ganboan gasteiztarrek aisialdirako erabiltzen dituzten hainbat instalazio daude.

Geografia

Ingurune naturala eta klima

Uribarri Ganboako urtegia eta Arratzu-Ubarrundiko lurrak

Udalerriaren zati handi bat Uribarri Ganboako urtegiak betetzen du, udalerriaren erdian, eta horrek Arratzu-Ubarrundiko lurrak hiru eremutan banatu ditu. Iparraldeko eremua menditsu eta basotsua da, Elgea mendilerroaren hegoaldeko mazeletan kokaturik baitago. Bertan daude Landa eta Uribarri-Ganboa herriak, eta udalerriko tontorrik garaiena, Usakoatxa (913 metro). Mendebalderago beste lur zati bat dago, hain menditsua ez dena baina bai muinoz tartekatutako labore lurrez osatutakoa. Luku eta Betolatza dira herri nagusiak. Hegoalderantz hirugarren eremua dago, Gasteizko udalerrian mihi bat bezala sartzen dena eta Zadorra ibaiaren ibarraren ezkerraldea betetzen duena. Eskualde hori muinoz osaturik dago urtegiaren ertzean, Langara Ganboa inguruetan, eta lauagoa da hegoalderantz. Bertan daude udalerriko herri nagusiak: Arroiabe, Dura eta Zurbao.

Zadorra ibaia 540 metro inguruko garaieran irteten da urtegitik, eta ondoren hurrengo herrietatik igarotzen da: Arroiabe, Mendibil eta Dura, eta azkenean, Eskalmenditik pasatu ondoren, Gasteizko udalerrira sartzen da Salburuko parkean.

Urtegiaren erdian bi uharte daude: Zuhatza uhartea eta Zaldien uhartea.

Udalerri mugakideak

• Iparraldean: Legutio eta Leintz Gatzaga (Gipuzkoa)
• Hegoaldean: Gasteiz
• Mendebaldean: Zigoitia eta Gasteiz
• Ekialdean: Barrundia eta Gasteiz

Historia

Erdi Aroan eskualdean borroka handiak izan ziren ahaide nagusien arteko liskarretan, oinaztar eta ganbotarren artean, alegia.

Udalerria 1920an sortu zen, aurreko Arratzua eta Ubarrundia udalerri ohiak uztartu eta gero. 1957an, Uribarri Ganboako urtegiaren eraikitzea zela eta, desagertu zen Ganboa udalerriaren herri bi ere hartu zituen bere baitan: Langara Ganboa eta Mendizabal, azken hau dagoeneko desagertua.

Banaketa administratiboa

Arratzu-Ubarrundiko udalerria ondorengo herriek osatzen dute, alfabetikoki eta udalerri ohia markaturik:

• Arroiabe (Arratzua)
• Arzubiaga (Arratzua)
• Betolatza (Ubarrundia)
• Dura (Arratzua): Handiena eta herriburua (udaletxea bertan dago).
• Landa (Ubarrundia)
• Langara Ganboa (Ganboa)
• Luku (Ubarrundia)
• Mendibil (Arratzua)
• Uribarri Ganboa (Ubarrundia)
• Zirao (Ubarrundia)
• Zurbao (Arratzua)

• 
  Arroiabe
• 
  Betolatza
• 
  Dura
• 
  Luku
• 
  Mendibil
• 
  Uribarri-Ganboa
• 
  Zirao
• 
  Zurbao

Demografia

Arratzu-Ubarrundiko biztanleria

Politika

Sakontzeko, irakurri: «Hauteskundeak Arratzua-Ubarrundian»

2023-2027 legegintzaldia

2023ko hauteskundeen ondorengo Arratzua-Ubarrundiako udalbatza
Alderdia		2023ko maiatzak 28
		Zinegotziak	Boto kopurua
	Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)	3 / 9	194 (% 32,83)
	Goazen (Goazen)	3 / 9	188 (% 31,81)
	Euskal Herria Bildu (EH Bildu)	3 / 9	167 (% 28,26)
	Euskadiko Alderdi Sozialista-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE)	0 / 9	22 (% 3,72)
	Alderdi Popularra (PP)	0 / 9	20 (% 3,38)
Datuen iturria: Hauteskunde emaitzak. Eusko Jaurlaritza Boletin Oficial del Territorio Historico de Alava (Gaztelaniaz)

Alkateak

Hauek izan dira Arratzua-Ubarrundiako azken alkateak:

Alkatea	Agintaldi hasiera	Agintaldi amaiera	Alderdia[6]
Rufino Saez de Ibarra Ruiz de Arbulo[6][7]	1979	1983		Euzko Alderdi Jeltzalea
Rufino Saez de Ibarra Ruiz de Arbulo[6][7]	1983	1987		Euzko Alderdi Jeltzalea
Aurelio Velez de Mendizabal Perez de Mendiguren[6][7]	1987	1991		Euzko Alderdi Jeltzalea
Rufino Saez de Ibarra Ruiz de Arbulo[6][7]	1991	1995		Euzko Alderdi Jeltzalea
Rufino Saez de Ibarra Ruiz de Arbulo[6][7]	1995	1999		Euzko Alderdi Jeltzalea
Rufino Saez de Ibarra Ruiz de Arbulo[6][7]	1999	2003		Euzko Alderdi Jeltzalea
Rufino Saez de Ibarra Ruiz de Arbulo[6][7]	2003	2007		Euzko Alderdi Jeltzalea
Rufino Saez de Ibarra Ruiz de Arbulo[6][7][8]	2007	2011		Euzko Alderdi Jeltzalea
Rufino Saez de Ibarra Ruiz de Arbulo[6][7][9]	2011	2015		Euzko Alderdi Jeltzalea
Maria Blanca Antepara Uribe[6][10][7]	2015	2019		Euzko Alderdi Jeltzalea
Maria Blanca Antepara Uribe[6][10][11][12]	2019	2023		Euzko Alderdi Jeltzalea [13]
Maria Blanca Antepara Uribe[14][15]	2023	Jardunean		Euzko Alderdi Jeltzalea

Garraioa

Araba Bus sareko   eta  lineek zerbitzua ematen diote udalerri honi:

Araba Bus  Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠ 2 Gasteiz (geltokia) Gasteiz (Alas/Boulebard) • Luku • Urbina • Goiain • Legutio Ibarra⁠ 4 Gasteiz (geltokia) Gasteiz (Alas/Boulebard) • Zurbao • Ilarratza • Matauku • Arbulu • Argomaiz • Venta del Patio • Mendixur • Matura • Ozeta • Hermua • Larrea • Axpuru • Barria (bidegurutzea) • Barria (aterpe) • Narbaxa • Arriola • Gordoa Galarreta⁠ 18 Gasteiz (unibertsitatea) Gasteiz (epaitegiak) • Gasteiz (Bastiturri) • Gasteiz (geltokia) • Gasteiz (Alas/Boulebard) • Dura • Luku • Urbina • Goiain • Legutio • Otxandio (ospitalea) • Otxandio (Anteparaluzeta) • Abadiño (Amaitermin) • Urkiola (santutegia) • Urkiola (Santi Gaztelu) • Mañaria • Mañaria (Aldabarrena) • Izurtza (Ortuzar) • Izurtza (Eleizalde) • Iurreta (Maspe) Durango (Landako)

Gainera, Eskualdeko Garraioa sareak linea bat ditu udalerrian:

Eskualdeko Garraioa  Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠ 6b Gasteiz Legutio Dura Zurbao • Arzubiaga • Langara Ganboa • Zirao • Betolatza • Luku • Urbina • Urrunaga • Nafarrate Gasteiz Legutio Dura

Ondasun nabarmenak

Zurbaoko Otalora-Gebara jauregia

• Aldaietako nekropolia, VI. eta VII. mendekoa.
• Lukuko zubia: XVI. mendekoa dela uste dute adituek, eta XVIII. mendeko jauregia dauka ondoan.
• Zurbaoko San Esteban eliza: XV. mendekoa, nabarmentzekoa da daukan erretaula, XVII. mendekoa.
• Eliza erromanikoak: aztarna erromanikoak daude Dura, Arzubiaga, Betolatza eta Uribarri Ganboan.
• Gurutzadurak: bidegurutzeetan, harrizko gurutzeak ditugu Langara Ganboan, Uribarri Ganboan eta Zurbaon.
• Jauregiak: aipatzekoak dira Zurbaotarren, Otalora-Gebara, Ortiz Zarate eta Otazutarrenak, XVI.-XVIII. mendeetakoak.

Arratzuar eta ubarrundiar ospetsuak

• Joan Perez de Betolatza (Betolatza, XVI. mendea - 1600), apaiza eta euskal idazlea.
• Eusebio Vélez (Dura, 1935 - ), txirrindularia.

Erreferentziak

1. «ARRATZUA-UBARRUNDIA: Udalerriaren izena euskal grafiara egokitzea», Arabako Lurralde Historikoaren Aldizkari Ofiziala, 43. zenbakia, 2012-04-16, 3847. orrialdea.
2. ↑ Euskara baturako, Arratzua-Ubarrundia udalerri izena eta arratzuar, ubarrundiar herritar izenak arautu ditu Euskaltzaindiak. Ikus Euskaltzaindiaren 150. araua: «Arabako herri izendegia».
3. ↑ Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
4. «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
5. «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
6. ↑ (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-04-04).
7. ↑ (Gaztelaniaz) «Gorbeialdeko kuadrilla» Gorbeialdeko kuadrilla (Noiz kontsultatua: 2023-04-10).
8. (Gaztelaniaz) «Siguen activos varios focos de fuego a escasos kilómetros de Vitoria» El Mundo 2009-07-22 (Noiz kontsultatua: 2023-04-10).
9. (Gaztelaniaz) «Sobre Durana» Diario de Noticias de Álava 2011-03-26 (Noiz kontsultatua: 2023-04-10).
10. ↑ (Gaztelaniaz) «Encaje de bolillos municipal» Diario de Noticias de Álava 2019-06-10 (Noiz kontsultatua: 2023-10-09).
11. (Gaztelaniaz) «Seguimento de las inundaciones de Vitoria-Gasteiz y Álava» EITB 2021-12-11 (Noiz kontsultatua: 2023-02-11).
12. «EH Bilduren aginte makila kolokan da Legution» Alea 2023-05-29 (Noiz kontsultatua: 2023-07-05).
13. (Gaztelaniaz) «Alcaldías en Álava: Labastida, Zigoitia y Laguardia para el PNV, Samaniego para EH Bildu» Gasteiz Hoy 2019-06-15 (Noiz kontsultatua: 2020-03-26).
14. (Gaztelaniaz) «Estos son los 53 alcaldes de los pueblos de Álava» Gasteiz Hoy 2023-06-17 (Noiz kontsultatua: 2023-06-19).
15. (Gaztelaniaz) «Blanca Antepara repite como alcaldesa en Arrazua-Ubarrundia» El Correo 2023-06-17 (Noiz kontsultatua: 2024-07-07).

Ikus, gainera

• Araba
• Arabako udalerrien zerrenda
• Gorbeialdea

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Araba

• Arratzu-Ubarrundiko Udalaren webgunea
• Udalerriari buruzko informazioa, Zuiako webgunean.
• (Gaztelaniaz) «Arratzua-Ubarrundia», Auñamendi Eusko Entziklopedia.

• Datuak: Q1368923
• Multimedia: Arratzua-Ubarrundia / Q1368923
• Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Arratzua-Ubarrundia