Orcohi Kilisesi (Gürcüce: ორჯოხის ეკლესია), tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Oltu ilçesine bağlı ve eski adı Orcohi olan Orucuk köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir. Günümüze kalıntıları ulaşan köydeki iki Gürcü kilisesinden biridir.[1]
Tarihçe
Orcohi köyünün yer aldığı tarihsel Tao bölgesi tarihsel Gürcistan'ın sınırları içinde bulunuyordu. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirmiştir. Osmanlı idaresinin 1574 tarihli mufassal defterine göre Orcohi köyünün nüfusu 142 haneden oluşuyordu. Bu nüfus içinde 5 hane Müslüman olmuş, 137 hane Hristiyan olarak kalmıştı.[2] Orcohi köyünün hayli büyük bir yerleşim olduğu görülmektedir. Köydeki iki kilisenin de Osmanlı döneminden önce inşa edildiği anlaşılmaktadır. 2016 yılına gelindiğinde köyün güneyinde yer alan Orcohi Kilisesi büyük ölçüde yıkılmış, geriye sadece bazı kısımları kalmıştı.[3]
Mimari
Orcohi Kilisesi kalıntıları, köyün 900 metre güneyinde, küçük bir tepenin üzerinde yer alır. Yaklaşık 100 metre doğusunda Orcohi Kalesi bulunmaktadır. Kilise dolgu duvar tekniğinde harç kullanılarak inşa edilmiştir. Çok fazla tahrip olan yapının sadece kuzey duvarının bir bölümü ayakta kalmıştır. Buna rağmen yapının, dıştan dikdörtgen planlı, içten batı kolu uzun üç yapraklı yonca (triconchos) planlı bir kilise olduğu kalıntılardan anlaşılmaktadır. Bölgede trikonchos planlı başka kiliseler de bulunmakla birlikte, kolları dıştan düz duvarlarla sınırlandırıldığı bilinen tek kilise bu yapıdır. Batı kolunun kuzeyinde dikdörtgen planlı bir mekân bulunmaktadır. Bir kemerle bu kola açıldığı tahmin edilen bu mekânın doğu duvarında yarım daire planlı bir nişin bulunduğu düşünülmektedir. Yapının simetrik olması nedeniyle bu kolun güneyinde de böyle bir mekânın yer aldığı sanılmaktadır. Batı kolunun iki yanındaki mekânlarla birlikte, apsisin iki yanında birer pastoforyon hücresine yer verildiğine dair yaklaşım üzerinden Orcohi Kilisesi, Gürcistan'da Mtsheta'daki Cvari Manastırı Kilisesi’nde görülen ve “Cvari Plan Tipi” olarak adlandırılan grubun bir örneği olarak kabul edilmiştir.[1][3]
Kaynakça
- ^ a b Fahriye Bayram - Turgay Yazar, "Artvin, Ardahan, Erzurum İli ve İlçelerinde Ortaçağ Gürcü Mimarisi Yüzey Araştırması - 2011", 30. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Çorum, 2012, 2. Cilt, s. 324-325. 9 Kasım 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-975-17-3246-0
- ^ Tao (ტაო), Mamaia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Merab Halvaşi, Cimşer Çhvimiani, Cemal Karalidze, Batum, 2020, s. 76. 2 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-25-828-2
- ^ a b 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2016 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2017, s. 234. 17 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9470-8-7
|
|---|
| Ortodoks | | Ardahan | |
|---|
| Artvin | |
|---|
| Erzurum | |
|---|
| Kars | |
|---|
| Diğer | |
|---|
|
|---|
| Katolik | |
|---|
1Türkiye'deki tek faal Gürcü kilisesidir |
