Ğvime Kilisesi (Gürcüce: ღვიმეს ეკლესია), tarihsel Samtshe bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı ve eski adı Ğvime olan Kumlukoz köyünde Orta Çağ'da kalma Gürcü kilisedir.[1][2]
Tarihçe
Ğvime Kilisesi'nin bulunduğu Kumlukoz köyü, tarihsel Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Samtshe'nin Türkiye'de kalan kısmında yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü, 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcülerden ele geçirmiştir. Ğvime (ღვიმე) Gürcüce bir yer adı olup eski Gürcücede çukur, oyuk, hendek gibi anlamlara gelir. Modern Gürcücede ise daha çok mağara anlamında kullanılır.[3] 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterinde Ğvima / Ğuma (غوما) şeklinde kaydedilmiş olan Ğvime köyünün nüfusu 16 Hristiyan haneden oluşuyordu. Osmanlı Devleti'ne vergi vermekle yükümlü hane reislerinin çoğu Gürcü adları taşıyordu.[4][5] Öte yandan köyde tespit edilmiş ve üzerinde 10-11. yüzyıla ait Gürcüce yazı bulunan kvacvari tipindeki mezar taşı da buranın eski bir Gürcü yerleşimi olduğunu göstermektedir.[6] Ğvime Kilisesi bu dönemde inşa edilmiş olmalıdır.
Mimari
Ğvime Kilisesi, Kumlukoz köyün hemen batısında, Ğrmani Deresi'nin sağ kıyısında inşa edilmiştir. Kilise büyük ölçüde yıkılmış olup duvarlarının bazı kısımları kalmıştır. Yapının içten genişliği 5,9 metredir. Ne var ki yıkılmış olmasından dolayı uzunluğu tespit edilememiştir. Uzun cephesindeki bir duvarının bugüne kalan kısmı sadece 1 metredir. Apsisin bulunduğu duvar içerden yuvarlak forma sahip olmasına karşın dışarıdan köşelidir. Sunağın olduğu duvar ile kuzey duvarının yüksekliği 4-5 metreyi bulur. Bu duvarlarda pencere açıklıkları bulunmaktadır. Dolgu duvar sistemiyle inşa edilmiş olan yapının duvarları içeriden ve dışarıdan irice kesme taşlarla kaplı olduğu duvardaki yuvalarından anlaşılmaktadır. Bu kesme taşlar tamamen sökülüp alınmıştır. Kiliseye bitikişik birkaç ek bina bulunduğu kalıntılardan anlaşılmaktadır. Bu ek yapılardan birinin bir bazilika olduğu tahmin edilmektedir. Güneydeki ek yapı yıkık halde olup planı tespit edilememiştir. Kuzeydeki ek yapıdan ise sadece izler kalmıştır. Batı taraftaki ek yapıda harap haldedir. Ğvime Kilisesi'nin kuzeybatısında iki nefli bir yapı vardır.[1] Ğvime Kilisesi'nin penceresine ait olup köyde bir evde saklanan taştaki Gürcüce yazıt Gürcü tarihçi Temo Jojua tarafından „ქ(რისტ)ე, შ(ეიწყალ)ე დედ(ა)ი | ნის(ი)მე“ (İsa, Rahibe Nisime'yi bağışla) şeklinde okunmuştur.[2]
Kaynakça
- ^ a b 2012-2013 Yılları Tao-Klarceti, Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2012-2013 წლების საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2019, s. 22. 17 Ağustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9639-0-2.
- ^ a b 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 48. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ "ღვიმე / მღვიმე" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt ISBN 0-9535878-3-5
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 445". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2023.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1941), s. 304". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2023.
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2015 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2016, s. 108. 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
|
|---|
| Ortodoks | | Ardahan | |
|---|
| Artvin | |
|---|
| Erzurum | |
|---|
| Kars | |
|---|
| Diğer | |
|---|
|
|---|
| Katolik | |
|---|
1Türkiye'deki tek faal Gürcü kilisesidir |
